VOV4.Bahnar - Chă trong tang găn păng tơjră to# pơđang hăm ‘long pơtăm đunh xơnăm nhen cà phê, tiu lơ\m khei năr âu ki, minh [ar anih jang, anih hơlen păng kon pơlei jang mir hlôi io\k yua trong ‘nao vă ruih pơkom [iơ\ đak. Trong ‘nao âu hlôi xkơ\t đei jơnei lơ\m khei to# pơđang to\k kơtang. Kon pơlei Tây Nguyên duh oei pơngơ\t [ơ\t yua trong ruih âu, yuơ kjă kăp păng ưh kơ ‘meh tơplih trong jang.

      To\k bo\k lơ\m năr khei to# pơđang kơtang păng hloh tong ane# xơnăm kơ âu tam mă đei vă minh ‘măng ‘mi mă lei hloh 6 sào tiu lơ\m pơgar hnam ‘nho\ng Nguyễn Lê Trung, tơ\ thôn 7, xăh Ea Bhôk, apu\ng Chư\ Kuin adoi oei jơk [l^k. ‘Nho\ng Trung ăn tơbăt, yuơ đơ\ng chă ruih kơtoh đak kiơ\ đing [u\ lơ\m teh. Trong ruih đak mă âu hiôk hloh noh pơkom [iơ\ đak, vei hơ iuch teh hơnơ\ng păng ako\m hloi pho\ng rei atu\m noh ưh kơ gan hoach jơhngơ\m, ‘năr jang nhen adrol ki ôh: Ruih kơtă noh ruih đak tơ\ kpal, oei ruih kơtoh đak noh đak hram hơ iuch lơ hloh. Đơ\ng trong jang âu ăn [ôh minh xơnăm nhôn io\k jang kiơ\ trong âu, noh xơdrai, hla hăp to\k giơ\ng pran, plei pe\ noh xơ\ noh plei tih, păng găr hơpôm hloh.

Pơyua thoi ăi, mă lei ‘nho\ng Trung duh kh^n chă ruih pơkom đak hăm 6 sào lơ\m kxo# 2 ha tiu kơ unh hnam kơlih hli hoach lơ kon jên. Hăm jên hoach mă blu\ng đơ\ng 50-80 triu hlj/ha, dang jên hoach mă bngai jang mir ưh kơ chă đei hiôk ôh, lơ\m kplăh pơtêng hăm trong ruih đak xo xơ\ noh jên hoach to\ xe\t hloh, nhen ruih béc 4 tơm kjă pơhlom 2 triu hlj/sào lơ\m kplăh noh ruih kơtoh đak noh hoach đơ\ng 6-8 triu hlj/sào. Tơje# hăm noh, lơ kon pơlei jang mir adoi pơngơ\t kơ đon găh tơdrong vei vêr trong ruih đak mă âu. Yuơ noh, lơ\m ja#p apu\ng Chư\ Kuin, tơring đei pơhlom 3.500 ha tiu pơtơm đei minh unh hnam ‘nho\ng Trung đe\ch io\k yua trong ruih pơkom đak âu.  

        Atu\m hăm đon kơche\ng pơngơ\t mă hlôi jang đei jơnei kiơ\ trong ruih pơkom đak ăn tơm cà phê đơ\ng 2 xơnăm kơ âu, [ok Nguyễn Bá Hán, oei tơ\ xăh Ea Bhôk, apu\ng Chư\ Kuin ăn tơbăt: Pơlăp mă blu\ng noh pơngơ\t kơ đon dêh, hli hăp ưh kơ chôh pơkao, mă lei truh dang ei hloh 2 xơnăm bơih, inh [ôh đei yua nhen pơkăp. Păng hăm dôm unh hnam mă ưh kơ đei bngai jang, noh tơdrong pơyua tơnăp hloh, minh xơnăm mong đei đơ\ng 15-17 triu hlj ruih đak ăn 1ha cà phê. Kiơ\ kơ inh noh teh đak athei đei trong tơgu\m vă lơ kon pơlei jang mir nhôn gô đei pơlăp jang kiơ\ trong ruih đak pơkom âu lơ hloh.

          Tiến sỹ Lê Ngọc Báu, Kdră Anih jang hơlen Khoa ho\k kih thuơ\t choh jang xa jang găh bri Tây Nguyên ăn tơbăt, trong ruih pơkom đak đei Anih jang nhôn păng minh [ar anih jang nai tơ\ Tây Nguyên hơlen hơmet đei jơnei păng tơle\ch jang tơpă đơ\ng pơhlom 5 xơnăm kơ âu. Kjă pơlăp ăn 1 ha pơhlom 50 triu hlj, yua pơhlom lơ\m 10 xơnăm. Tơdrong đei yua đơ\ng trong ruih ‘nao âu noh [ôh hơdăh, pơkom đei tong ane# kxo# đak ruih, mong [iơ\ jên hoach hơpăh bngai jang ruih đak; tơjur đei 20% pho\ng rei păng hơto\k đei 20% găr plei. Mă thoi noh, truh khei năr âu, hơgăt  cà phê đei ruih pơkom đak duh oei to\ xe\t, pơtơm đei yua tơ\ dôm pơgar jang răh rai kơ minh [ar anih jang păng kon pơlei io\k jang minh păh kơ hơgăt teh unh hnam po đe\ch.

 Kiơ\ kơ tiến sĩ Lê Ngọc Báu, tơdrong axong jên minh ‘măng glưh đơ\ng 50-80 triu hlj ăn tơdrong ruih đak pơkom noh ưh kơ đei hiôk hăm kon pơlei jang mir. Atu\m hăm noh, lơ kon pơlei pơngơ\t kơ đon găh tơdrong ruih pơkom đak gô pơm ăn ‘long pơtăm ưh kơ đei plei. ‘Nâu jing tơdrong pơgăn tơm pơm ăn trong ruih pơkom đak đei io\k jang tam mă lơ. Pơklaih tơhlăk tơhl^n âu, rim tơring athei hơto\k tơgu\m jên vă kxo# um ru\p jang âu đei pơih xă hăm tơdrong pơyua [ôh hơdăh hăm bngai pơtăm cà phê: Vă tơbang lang xă trong jang ruih pơkom đak âu noh inh kơche\ng athei pơjing lơ um ru\p jang ruih đak: bơ\n ruih ăn kon pơlei lăng, pe\ plei ăn kon pơlei [ôh băt, [ơ\t doh đe ye\t pơtơm lui noh đe ye\t gô io\k jang păng axong jên jang ‘nao. Oei dang ei tơdrong kăp g^t hloh noh tơdrong hlôh vao, kơlih tơplih trong pơm jang noh đe hli ruih pơkom đak thoi âu kơnh gô pơrăm truh tơ\ plei ‘long pơtăm. Tơdrong kăl kơ kon pơlei jang mir noh athei [ôh đang măt plei cà phê lơ păng ‘lơ\ng thoi yơ noh đe ye\t mă kh^n axong jang.

        Io\k yua trong ruih pơkom đak ăn ‘long pơtăm đunh xơnăm ưh kơ adro# trong jang vă tơjră hăm to# pơđang, mă oei tơre\k truh trong jang kjăp xđơ\ng, hơto\k io\k yua lơ hăm ‘long pơtăm dơnơm kơ tơring Tây Nguyên. 

        Phang pơđang to\k bo\k pơ joă kơtang chă jang chehphe, tiu tơ\ Tây Nguyên. Pơn hơlau, hơgăt te\h phang pơđang, ư\h kơ măh đak tơ ruih ‘no\h tru\h 167.000ha, lơ\m au 152.760ha chehphe răm. Kơ yuơ lơ lo\h, tơdrong lang să chă jang kiơ\ tơruih pơkom đak ‘no\h tơdrong hơpơi ‘me\h vă hlo\h đơ\ng kon pơle\i choh jang sa, an^h jang sa tơm adoi nhen rim tơring. Bơngai chă ch^h tơdrong tơroi au hlôi đe\i pơma dơnu\h hăm [ok Lê Quốc Doanh, Kơ ie\ng Kơdră che\p pơgơ\r Dơno\ an^h tơm ve\i lăng Cho\h jang sa păng ato\k tơ iung tơring tơrang găh tơdrong au:

            - Hlo\h đơ\ng dăr lăng yak au rim an^h tơruih pơkom đak ăn rim ‘long pơtăm kăl tơ\ Tây Nguyên, ih [o#h đe\i tơdrong ‘lơ\ng hơ iă yă kiơ hăm rim trong jang au păng tơdrong kăl vă lang să lơ\m khe\i ‘năr to\ phang pơđang kơtang nhen hre\i au?

            - Lê Quốc Doanh: Trong jang tơruih pơkom đak ăn kơ tiu, chehphe ‘no\h jing ‘nao lăp lơ\m khe\i ‘năr blu\ng đe\ch. Mă le\i je\i tôch chhôk hơ iă mư\h [o#h đe\i m^nh [ar ‘nu kon pơle\i pơm kiơ\ đe\i io\k yua kơ jăp păng hlôi tơ [o#h hơdăh tơdrong ‘lơ\ng hơ iă đơ\ng tơruih pơkom đak au. Mă kăl ‘no\h hăm tơring Tây Nguyên hơnơ\ng đe\i phang pơđang kơtang lơ\m pơyan phang. Vă trong jang au đe\i lang să ‘no\h mă blu\ng kăl iung jang hloi m^nh [ar tơdrong jang kăl, ‘no\h mă blu\ng Dơno\ an^h tơm ve\i lăng Cho\h jang sa gô pơ jao ăn rim An^h bơ\ jang chă tơche\ng hơlen dôm trong jang hơdăh ăn rim kơ loăi ‘long pơtăm păng chă tơche\ng găh kmăi kmo\k tơruih ăn rim kơ ‘loăi ‘long pơtăm, kơ yuơ m^nh kơ loăi ‘long pơtăm kăl đe\i tơdrong chă tơruih đak pha ra d^h băl ne\.

            Mă [ar ‘no\h pơ\ih să ‘moi kiơ\ pơgơ\r hop ako\m pơthi tơbăt vă [o#h hơdăh đe\i io\k yua kơ jăp, ‘lơ\ng hơ iă hăm cham char, dôm tơdrong [ơ\t dang e\i păng đơ\ng ro\ng kơnh. Dơno\ an^h tơm je\i pơ jao ăn rim an^h mơdro sa tơm, an^h bơ\ jang tơ iung pơ jing trong jang pơ tru\t cho\h jang sa tơ\ pơ đ^ rim tơring kon kông, tơ iung pơ jing trong jang tro\ [lep hăm rim khu\l jang sa phara d^h băl.

            - Hre\i au lơ hơgăt te\h ‘long pơtăm to\k bo\k hơmơt lôch pơ go\h kơ yuơ phang pơđang. Kon pơle\i cho\h jang sa to\k bo\k hơpơi ‘me\h vă đe\i trong jang ayơ ‘no\h  ke\ do\ng er^h ăn ‘long pơtăm yak hlo\h pơyan phang, tim mă chă pơma tru\h găh tơdrong ve\i kơ jăp đe\i ple\i ăl ôh. Păh Dơno\ an^h tơm ve\i lăng cho\h jang sa tam mă đe\i trong chă tơche\ng hơlen ayơ vă tơgu\m ăn kon pơle\i ưh?

            - Lê Quốc Doanh: Nhôn hlôi tơroi tơbăt lơ trong jang gơ\h hơge\i kih thuơ\t phara d^h băl vă kon pơle\i jang kiơ\ mă le\i bơ\n je\i pơma mă rơhăo lơ lau tơ\ Tây Nguyên đe\i tơring phang pơđang kơtang tơpă mơ\n. Chă pơkă ăn kon pơle\i lơ lau kiơ\ kơ bơ\n đe\i ‘no\h chă tơruih đak vă ‘long pơtăm ke\ er^h, chă tơruih pơkom đak. Hơdrin ve\i kơ jăp păng chă asong d^h băl đak vă kơ te\h ju. ‘Ngoăih kơ ‘no\h kăl jang kiơ\ trong jang anai ‘no\h io\k bơ\n hơnong [a, hla ‘long chă krum dơnơm, dăh mă hơdrin chă tu\h mơ\r ăn ‘long pơtăm. ‘Nau jing trong jang kăl hlo\h dang e\i. Đơ\ng ro\ng ‘no\h dơ\ng dôm trong jang kăl ăn đunh đai tai sơnăm hlo\h ‘no\h hăm rim ‘long pơtăm đunh sơnăm ‘no\h bơ\n je\i chă pơtăm hrau dôm ‘long pơtăm anai vă đe\i iok yua kơ jăp adoi pơm ăn hơgăt te\h ‘long pơtăm hoe\i kơ rang rar dơ\ng.

            - Bơnê kơ ih [ok hơ.

Tơblơ\ păng rapor: Amazư\t - Lan