VOV4.Bahnar - Jing bơngai yuk trong hơlâu lơ\m tơdrong jang cà phê kơpik tơ\ Dak Lak, truh dang ei, [ok  Hoàng Mạnh Cường,oei tơ\phường Tân Tiến, plei tơm Buôn Ma Thuột, hlôi xơkơ\t anih dơ\ng kơ tơmam drăm po lơ\m tơdrong te\ch răt lơ\m teh đak păng tơ\ teh đak đe đe. Ưh kơ adro# pơm jang te\ch pơdro, [ok Cường oei pơih lơ lăm ho\k găh khoa ho\k kih thuơ\t, tơgu\m ăn lơ kon pơlei choh jang atu\m hơto\k kơloăi tơmam drăm ‘nao âu.

Jing bơngai jang hlôh vao rơgei găh pơtăm păng vei lăng cà phê, băt hơdăh tơdrong jang pơm tơle\ch cà phê kơpik, xơnăm  2004, [ok Cường xơkơ\t axong jên bơ\ hơdrong rong hơlen 13 to\ pơja trong glung vă io\k đei cà phê kăp g^t âu. Đơ\ng tơdrong jang đei jơnei mă blu\ng, [ok Cường axong jang 3 pơgar pơtăm răh cà phê rong răh pơja trong glung tơ\ pơgar uh. Truh dang ei, [ok đei hloh 450 to\ pơja, lơ\m noh đei 60 pơja yo\ng. Tơroi găh trong jang cà phê kơpik, [ok  Hoàng Mạnh Cường ăn tơbăt: Hăm tơmam drăm, dang plei cà phê vă pơm tơle\ch cà phê kơpik noh pha hăm dôm plei cà phê lơ\m tơring. Kơlih ăh pơja xa plei cà phê noh xa rơih plei ưh kơ x^ xa kiơ\ kơ pơyan ôh. Mă mônh, noh pơkăl găh tơchơ\t hăm plei cà phê ăn pơja xa noh noh athei pơm pơtăm kiơ\ trong đơ\ng teh. Ưh kơ x^ 100% ôh, mă lei tơ\ âu duh pơkă đei nhen rơgoh. Tơdrong pha mă 2 dơ\ng noh pơja adro# xa plei cà phê mă tôm khei lơ\m xơdrai, thoi noh mưh plei cà phê mă đum yuơ đơ\ng pơđum ưh kơ đei đum kơdih noh hăp ưh kơ xa ôh.

Xơnăm 2009, [ok Cường pơjing anih jang Kiên Cường, juăt pơm tơle\ch păng te\ch cà phê kơpik. {ok cường ăn tơbăt, tơpă, rim to\ pơja tih vơ\ (dang tôm  20 khei to\k tơ\ kơpal), rim pơyan cà phê adro# đei 3kg cà phê kơpik đe\ch. Thoi noh, hăm kơxo# pơja nhen dang ei, rim xơnăm anih jang nhôn pơm tơle\ch đei pơhlom 1 tấn cà phê kơpik, hăm kơjă te\ch 10triu hlak jên minh k^. Dang ei cà phê kơ anih jang nhôn đei te\ch ăn lơ teh đak nai nhen: Hàn Quốc, Đài Loan, Nhật Bản, Đan Mạch păng đei dôm teh đak âu lu\ lăp.

Ưh kơ adro# tơre\k găh tơdrong pơm tơle\ch, te\ch pơdro, đơ\ng xơnăm  2012, anih jang Kiên Cường hơnơ\ng pơih lăm ho\k ăn kon pơlei jang mir Tây Nguyên hlôh vao găh trong rong pơja păng tơdrong jang cà phê kơpik, tơgu\m đe ye\t băt hơdăh lơ\m tơdrong vei rong hơdre\ch pơja trong glung păng hơto\k kơjă tơmam drăm ăn bơngai pơtăm cà phê. Dang ei, tơ\ Dak Lak hlôi đei hloh 20 unh hnam io\k jang trong jang cà phê kơpik đơ\ng anih jang âu, Atu\m hăm noh, anih jang adoi tơgu\m jên jang păng bơ\ hơdrong pơgar uh ăn 8 unh hnam kon pơlei jang mir vă pơm tơle\ch cà phê kơpik, axong tơmam te\ch ăn anih jang. {ok Hoàng Mạnh Cường ăn tơbăt:  {ơ\t tơgu\m đe ye\t thoi âu noh nhôn gô tơgu\m hơto\k io\k yua lơ\m hơgăt teh mă đe ye\t oei jang. Hơdăh noh yuơ pơja hăp xa găr cà phê ưh kơ đei lơ nhen đe kơche\ng ôh, yuơ noh ưh kơ đei pơrăm kiơ truh hơgăt cà phê pơm jang. Mă lei hơlơ\k kơ noh, hăm to\ xe\t cà phê kơpik mă đei tơmam ‘nao noh đe ye\t te\ch đei kơjă kăp hloh. Atu\m hăm noh, jang cà phê noh gô đei dôm tơdrong jang kiơ\ pơyan păng gô đei khei năr rơvơn, noh tơdrong pơtho kih thuơ\t vă đe chă rong pơja, pơm tơle\ch tơmam drăm âu duh jing minh trong jang vă bơ\n io\k yua jơ ‘năr rơvơn vă chă jang.

Đơ\ng bơngai jang mir prăt xơnăm erih gơnơm lơ\m tơdrong pơtăm păng vei lăng cà phê, mă lei hăm tơdrong kơche\ng kh^n io\k jang păng pơ ‘nam ho\k pơhrăm, [ok Hoàng Mạnh Cường hlôi pơjing đei cà phê kơpik hăm tơmam drăm kăp g^t đei pơkăp hơnăn kơdih, đei anih dơ\ng păng tơring te\ch xơđơ\ng. {ok Cường ăn tơbăt, truh âu kơnh [ok gô pơtoi hơto\k unh hnam jang găh tơdrong jang âu vă axong tôm tơmam ‘lơ\ng te\ch tơle\ch, hơto\k io\k yua hăm kơjă kăp.

Cho\h jang sa lăp hăm tơ pl^h to\ ‘mi kial

Dôm sơ năm tơ je# âu, to\ ‘mi kial tơ plih đei roi dêh pơm kơ ne# truh tơ drong cho\h jang xa. {ôh hơ dăh hlo\h ‘no\h j^ tơ drong tơ plih găh pơ yan jang: pơ yan ‘mi truh klui, đ^ hrôih păng ‘mi jur ưh hơ nơ\ng kơ plăh dôm tơ ring. Tơ drong tơ plih âu pơm ăn ‘long pơ tăm, kon tơ rong ưh jăh tih vơ\, pơ rang j^ đei lơ [iơ\, to\ phang pơ đang đei hơ nơ\ng pơm ăn tơ drong cho\h jang xa păng kon pơ lei hơ nơ\ng tơ jră hăm lơ tơ drong mơ mat tat, hiong răm lơ. Tiến sĩ Trương Hồng, jang tơ\ An^h jang Khoa ho\k ki thuât cho\h jang, pơ tăm ‘long Tây Nguyên ăn tơ băt, hơ yuh plenh te\h tơ plih pơm pơ joă tôch dêh hăm tơ drong cho\h jang xa kơ jăp ‘lơ\ng.

Tiến sĩ Trương Hồng pơma: To\ ‘mi kial tơ plih roi đunh [ơm roi dêh truh tơ drong choh jang xa lơ\m apu\ng plenh te\h pơ ma atu\m păng Việt Nam pơ ma adro#, mă loi j^ tơ\ tơ ring Tây Nguyên. Bơ\n [ôh hơ dăh m^nh [ar tơ drong răm thoi âu: pơ tih gia nhen ‘mi jur ưh đei hơ nơ\ng, hơ yuh to\ roi đunh roi to\k kơ na pơ yan jang rei pơ tăm m^nh [ar kơ loăi ‘long đei tơ plih yoa pơ yan le\ch pơ kao, kơ te\n plei, tăh găr, rong plei pha [iơ\ kơ adrol sơ\. Mă 2 dơ\ng, yoa [ơm kơ ne# đơ\ng to\ ‘mi kial tơ plih sư pơm ăn sơ drông, pran j^ phă ưh đei kiơ\ pơ yan ‘năi, yoa thoi no\h tôch mơ mat vă tang găn ‘lơ\ng sơ drông phă. Tơ drong đơ\ng ro\ng dơ\ng ‘no\h yoa [ơm kơ ne# đơ\ng to\ ‘mi kial tơ plih pơm ăn to\ ‘mi ưh sơ đơ\ng kơ na trong vei rong ‘long pơ tăm athei tơ plih kiơ\ ‘năi, yoa thoi no\h [ơm ưh ‘lơ\ng truh tơ drong chăt blu\h, jing ‘lơ\ng đơ\ng ‘long pơ tăm, plei ưh gan ‘yăl, ưh gan ‘lơ\ng, đơ\ng ro\ng kơnh pơm ưh ‘lơ\ng truh tơ\ tơ drong io\k yoa kơ kon pơ lei.

M^nh tơ drong dơ\ng yoa đơ\ng to\ ‘mi kial tơ plih sư pơm ăn đak roi đunh roi ưh kơ măh, pơ yan phang roi krưp kre\nh păng pơ dui đunh [iơ\, tơ drong kăl đei đak tơ ruih ăn 1, 2 kơ loăi ‘long pơ tăm tơm nhen che\h phe, tiu... roi to\k, pơm ăn đak vă ruih roi lơ. Yoa thoi no\h, jên jang ku\m to\k kiơ\ păng tơ drong ưh kơ măh đak roi dêh ‘năi.

Tơ\ hơ năp tơ drong tơ plih ưh ê đơ\ng to\ ‘mi kial, vă kơ chăng cho\h jang xa kon pơ lei athei tơ mât yoa dôm trong jang kiơ\ ki thuơ\t mă ‘lơ\ng mưh rei pơ tăm, vei rong vă găn [iơ\ tơ drong hiong răm, ưh đei xa yoa đơ\ng to\ ‘mi kial pơm tơ le\ch.

Tiến sĩ Trương Hồng tơ roi dơ\ng: “Vă jang xa ‘moi kiơ\ tơ drong tơ plih đơ\ng to\ ‘mi kial ‘no\h kon pơ lei athei tơ mât yoa dôm trong jang hăm ki thuât mă ‘lơ\ng. Inh ‘me\h pơ ma ‘no\h j^ athei jang kiơ\ tôm tơ drong ưh kơ s^ lăp jang kiơ\ trong jang ‘nâu đe\ch ưh đei jang kiơ\ trong jang to. Pơ tih gia nhen găh hơ dre\ch: tơ đăh ‘long pơ tăm ‘no\h athei rơih tơ đăh, hơ dre\ch ke\ tơ jră hăm to\ phang dăh mă kăl đei đak to\ se\t [iơ\, mă ưh ‘no\h dôm kơ loăi hơ dre\ch ke\ tơ jră hăm sơ drông, pơ rang j^ ‘lơ\ng [iơ\ kơ adrol sơ\. Trong jang mă 2 bơ\n athei vei lăng kiơ\ trong IPM ăn ‘long pơ tăm, ‘ngoăih kơ hơ dre\ch ‘lơ\ng ‘no\h athei săy pho\ng mă lăp, mă ‘lơ\ng, tơ ruih đak ‘mơ ‘met, tang găn sơ drông phă,… thoi no\h bơ\n gơ\h tơ gu\m ăn tơ drong cho\h jang xa lăp hăm hơ yuh to\ ‘mi kial tơ plih”.

Ku\m hăm jang kiơ\ ‘lơ\ng dôm trong jang găh ki thuât, kon pơ lei athei ho\k pơ hrăm dôm trong jang ‘nao lăp hăm tơ drong jang xa, rei pơ tăm păng to\ ‘mi kial tơ\ tơ ring, đơ\ng no\h kơ chăng tơ le\ch trong jang, ‘moi kiơ\ tơ drong tơ plih đơ\ng hơ yuh plenh te\h hrei ‘nâu.

Tơblơ\ nơ\r: Lan – Dơ\ng