TRONG JANG PƠTĂM {UM IE| ( {UM NGÔ) NHẬT BẢN

Dôm xơnăm tơje# âu, [um ngô Beniazuma Nhật Bản hlôi pơyua lơ ăn kon pơlei tơ\ dôm tơring Tuy Đức, Dak Song, dêh char  Dak Nông.

Lơ\m pơyan ‘mi, kon pơle\i rim tơring Tuy Đức, Dak Song rơ ông rơ ang iung jang chă pơtăm [um ie\ ([um ngô), jing pơyan tơm lơ\m sơnăm. 

Jing bơngai pơtăm [um đunh sơnăm, bơngai cho\h jang sa Lê Văn Tuyến, oe\i tơ\ tơring Dak Bu So, akhan, tơdrong chă rơ\ih hơdre\ch ‘lơ\ng ‘no\h kăl hlo\h, đơ\ng ro\ng ‘no\h chă prôi bơ\n pho\ng mơ\r vă jing ‘lơ\ng. Hơdre\ch [um ‘no\h [ok rơ\ih kăt tơle\i [um tơ\ dôm pơgar dơ đăh jing ‘lơ\ng, hoe\i sơdrông sa. Găh chă tu\h pho\ng mơ\r găh lơ j^ tu\h mơ\r blu\ng a hơdrol kơ pơtăm. Lăp đơ\ng ro\ng pơtăm m^nh khe\i ‘no\h hlơk tơle\i [um chă prôi to\ se\t pho\ng đam vă jing ‘lơ\ng. Đơ\ng ro\ng 2 khe\i ‘no\h prôi kali vă đe\i ple\i [um. Đơ\ng ro\ng 3 khe\i 1poăt ‘no\h gơ\h kôch te\ch bơih. {ok Lê Văn Tuyến tơbăt, u\nh hnam [ok jang sa lơ\m 1ha io\k đe\i 25 tân, te\ch io\k đe\i dang 100 tr^u hlak jên. Jing ‘long pơtăm chă pơta\m [ônh, hro#ih bu\ch io\k, kơna [ok pơtăm [um ie\ pơ đ^ lơ\m pơyan ‘mi păng pơyan phang hloi: “Tơring au chă pơtăm [um ie\ tôch kơ lăp, mă blu\ng ‘no\h te\h, mă [ar ‘no\h yu\h to\ ‘mi kial. Găh k^h thuơ\t ‘no\h ư\h kơ măh tơnap ôh, pơma atu\m mă blu\ng ‘no\h tơle\i hơdre\ch, mă [ar ‘no\h chă prôi pho\ng, mơ\r mă tôm le\i đe\i ple\i hloi. Hăm mư\h chă pơtăm ‘no\h gô mơ\ng pơyan, pơt^h gia nhen le\ chă pơtăm lơ\m pơyan phang ‘no\h chă tơruih đak, păng bơ\n tơruih đak hơnơ\ng le\i hăp đe\i ple\i hloi”.

{ok Phạm Thiên Viết, Kơ ie\ng Kơdră che\p pơgơ\r tơring Dak Bu So, apu\ng Tuy Đức, tơbăt: rim sơnăm kon pơle\i lơ\m tơring pơtăm tru\h 900ha [um ie\. Lơ\m au đe\i 300ha pơtăm hơnơ\ng lơ\m 2 pơyan lơ\m sơnăm. {ok Phạm Thiên Viết pơma: “{um ie\ tơdrong kih thuơ\t jang ‘no\h [ônh hlo\h ‘long pơtăm anai. Dôm sơnăm au ki hăp hlôi hơnhăk ba đe\i io\k yua kơ jăp ăn kon pơle\i tơ\ au. Mă kăl lơ\m pơyan phang, dôm tơring tơnap tap găh đak ‘no\h pơtăm [um ie\ đe\i io\k yua kơ jăp hlo\h pơtêng hăm dôm ‘nhot sa au to”.

{um ie\ Beniazuma Nhật Bản to\k bo\k lang să chă pơtăm tơ\ rim tơring lơ\m dêh char Dak Nông. Sơnăm sơ\ ako\p hơgăt te\h pơtăm [um ie\ lơ\m dêh char đe\i hlo\h 7.000 ha, buc\h io\k đe\i 80.000 tân. Hăm đe\i io\k yau kơ jăp, [um ie\ hlôi hơnhăk ba tơdrong tơ pl^h t^h tên lơ\m tơdrong er^h sa mu\k drăm kơ kon pơle\i, tơgop sut sa pơngot rơve\t tơ jur dơnu\h păng tơgu\m ăn lơ u\nh hnam pơm pơdro\ng.

{um ngô Beniazuma Nhật Bản noh hiôk axong jang, vei lăng, to\k giơ\ng pran [lep hăm rim kơloăi teh, tơring mă đei hơyuh to# rơngơp. Mă thoi noh, kih sư Hoàng Ngọc Duyên, kdră anih jang Kih thuơ\t, lơ\m anih vei lăng ‘long pơtăm dêh char Dak Nông, adoi pơtruh nơ\r hăm mih ma duch nă bơ\n kăl băt găh trong tang găn minh [ar kơloăi hơdrông pơrăm [um, pơrăm tih tên truh tơdrong io\k yua. Kih sư Hoàng Ngọc Duyên ăn tơbăt: Mưh mih ma duch nă hơnơ\ng pơtăm lơ\m lơ pơyan noh pơrang gô hram đunh, lơ\m noh đei yă de xa [um, pơrang yuơ pơmâu ‘me# xa pơm ôm tơlei [um... noh gô pơrăm tih tên tơpă. Mưh hơdrông yă de lang xă noh ba athei tơjur hơgăt pơtăm truh tong ane#. ‘Ngoaih kơ noh đei minh kơloăi pơrang hli hlơt dơ\ng noh yuơ virus tơpoh đơ\ng kơ ep lep ler koer trep plei [um. Lơ\m tơdrong rơih hdre\ch, mưh lơ ‘măng io\k tơlei pơtăm đơ\ng pơyan adrol vă pơtăm ăn pơyan đơ\ng ro\ng noh hơbo\ gô [ơm virus xa pơm be\nh hla, xa tơ ‘mơ\ng pơm ăn tơm [um ưh kơ to\k giơ\ng noh ưh kơ đei lơ păng [um ưh kơ ‘lơ\ng mơ\n.

- Kiơ\ kơ ih, [um ngô mă [ơm yă de koer [um noh ưh kơ gơh yua, pơrăm truh tơdrong pơyua. Thoi noh mih ma duch nă ba athei pơm thoi yơ vă tang găn pơrang mă âu?

Kih sư Hoàng Ngọc Duyên: Yă de lơ\m tơm [um ngô noh tơnap kơ tang găn kơlih hăp oei lơ\m teh păng koer xa [um. Vă tang găn hăp noh mă mônh mih ma duch nă ne\ pơtăm [um pơtoi lơ pơyan lơ\m minh xơnăm, mă athei tơplih pơtăm hdre\ch nai. Mưh yua pơgang vei lăng ‘long pơtăm noh athei pruih dăh mă ruih tơ\ teh noh pơgang hram jru\ lơ\m teh pơrăm bngai xa yua dơ\ng, yuơ noh ‘lơ\ng hloh athei tang găn kiơ\ trong xkơ\t jang: dang đơ\ng ro\ng kơ minh pơyan io\k yua noh ba ako\m rim [um mă hlôi ôm păng tơlei [um oei rơkăh, ako\m minh anih, le# đunh noh yă de truh ako\m lơ, đang kơ noh ba pruih pơgang pơlôch yă de [ơ\t doh. Dang ei lơ\m tơring đei minh kơloăi djăh protein đe bơ\ đơ\ng [uih bier, noh duh gơh yua tơmam mă âu vă ako\m yă de vă đe trong tang găn x^t hloh.

- Oei hăm virus pơm ăn tơm [um ưh kơ ke\ to\k giơ\ng, noh tơdrong tang găn thoi yơ?

Kih sư Hoàng Ngọc Duyên: Virus hăm tơm [um ngô noh mih ma duch nă athei tơre\k tang găn hăm dôm kơloăi măng dăk trep tơm hla lơ\m khei năr to\k giơ\ng. Noh ba pruih pơgang vei lăng ‘long pơtăm, mă lei athei yua pơgang ưh kơ đei lơ pơnhu\l. Oei mă hăt noh găh rơih hdre\ch pơtăm, mih ma duch nă athei rơih hdre\ch ‘lơ\ng lơ\m pơgar ưh kơ đei pơrang benh hla, benh tơ ‘mơ\ng, dăh mă bơ\n rong hdre\ch đơ\ng [um, vă tang găn tơdrong hiong hdre\ch [um yuơ đơ\ng pơrang virus pơrăm.

- Bơnê kơ ih ho!

                                                                                                                        Tơblơ\ nơ\r:     - AmaZưt

                                                                                                                                                - Lan