TRONG JANG TANG GĂN ‘NHE|T LIP LƠ|M CHOH JANG XA

Lơ\m rim trong jang ki thuơ\t cho\h pơ tăm dang ei ‘no\h tơ drong vei lăng ‘nhe\t chăt kư\ kă ‘no\h j^ 1 lơ\m dôm trong jang g^t kăl. Hăm tơ ring Tây Nguyên ‘no\h j^ te\h kông krang, hơ yu\h đei klăih xong 2 pơ yan hơ dăh ‘no\h j^ pơ yan ‘mi păng pơ yan to\, ‘no\h tơ drong vei lăng ‘nhe\t chăt kư\ kăn ư\h khan lăp jing trong jang ki thuơ\t g^t kăl, tơ gu\m hơ to\k io\k yua ‘long pơ tăm đe\ch o#h mă oei jing trong  jang tang găn te\h kơ ne#, tơ hoch jro\h te\h kông krang, jing tơ mam tơ chă ăn tơ drong jang răh, vei lăng răh khei ‘năr jang tôch kơ jơ nei. 

‘Nho\ng Y Gu Niê, oe\i tơ\ buôn U, th^ trân Ea T’ling, apu\ng Chư\ Jut, dêh char Dak Nông, dang e\i to\k bo\k ve\i lăng 1ha chehphe. ‘Nho\ng Y Gu tơbăt, pơyan ‘mi rim sơnăm ‘nho\ng je\i mơ hoal chă cho\h ngie\t păng klă pho\ng ăn kơ chehphe. Tơ hoach năr jang hlo\h ‘no\h cho\h ‘ngie\t kơ yuơ ư\h kơ gơ\h vă io\k kmăi chong ngie\t mir chehphe. Tơ je# au, ‘nho\ng io\k yua m^nh [ar kơ loăi pơgang pơlôch ‘ngie\t. Mă le\i, je\i ư\h kơbăt ‘no\h pơgang pơlôch ‘ngie\t yă kiơ păng ‘lơ\ng kơne# lơ liơ. Tơdrong mă ‘nho\ng Y Gu tơtăm ‘no\h io\k yua pơgang pơlôch ‘ngie\t hăm pơm kơne# tru\h pơgar chehphe dăh mă ư\h: “Pơgang pơlôch ‘ngie\t je\i ư\h kơ chăm, lăp chăm pơgang yă kiơ ‘no\h 2,4 D vă tu\h hrau hăm pơgang pơlôch ‘ngie\t chă pru\ih. Đơ\ng ro\ng chă pru\ih lăp dang đơ\ng 7 tru\h 10 năr ‘no\h ‘ngie\t lôch bơih.

Găh ‘nho\ng Mê Thanh Khoa, oe\i tơ\ koeng kơpho# 8, phường Khánh Xuân, pơle\i tơm Buôn Ma Thuột, dêh char Dak Lak tơroi tơbăt, lăp đơ\ng ro\ng chă pru\ih pơgang pơlôch ‘ngie\t, ‘nho\ng [o#h đe\i yua [ơ\t măt ‘no\h dă [iơ\ tơhoach năr jang: “sơ\ ^nh ư\h kơ io\k yua lơ pơgang pơlôch ‘ngie\t kơ yuơ đe\i kơtơ\ng ang akhan io\k yua pơgang pơlôch ‘ngie\t ‘no\h pơm ăn kơ te\h bơ\n ư\h kơ jing ‘lơ\ng. Dang e\i ^nh hlôi io\k yua [ar pêng sơnăm kơ au lăng ‘ne\h đe\i hơ iă tơpă mơ\n kơ yuơ dă [iơ\ tơhoach năr jang. Tơdăh lơ\m m^nh sao chă pru\ih pơgang pơlôch ‘ngie\t ‘no\h lăp m^nh poăt năr đang bơih, atu\m hăm kon jên răt pơgang dang [ar pêng j^t rơbau hlak jên. Mă le\i tơdăh bơ\n cho\h ‘ngie\t le\i, lơ\m m^nh sao nhen pơyan ‘mi au ‘no\h m^nh sao kăl đe\i đơ\ng 5 tru\h 6 ‘nu bơngai jang mă keh đang hăm jên hơvơ\h đe jang đơ\ng 500.000 hlak jên tru\h 600.000 hlak jên”.

Tơdrong io\k yua pơgang vă pơlôch ‘ngie\t ‘no\h jing trong jang đe\i lơ kon pơle\i cho\h jang sa tơ\ Tây Nguyên hre\i au pơm kiơ\. Mă le\i, lơ\m khe\i năr ayơ ‘no\h io\k yua pơgang pơlôch ‘ngie\t kơtă, dang yơ io\k yua pơgang tang găn ‘ngie\t chăt păng tơdrong đe\i [ơm tru\h đơ\ng rim kơ loăi pơgang au lơ liơ ‘no\h jing je\i lơ kon pơle\i kăl vă kơ băt. Dôm tơdrong mă kon pơle\i [ơ [re\h kơmăt, tơtăm, nhôn hlôi pơ tru\h dôm nơ\r au ăn kơ thạc sĩ Đào Hữu Hiền, Kơdră che\p pơgơ\r Pơtho tơbăt kmăi kmo\k păng pơtru\t cho\h jang sa găh Dơno\ an^h tơm chă tơche\ng khoa học Kih thuơ\t Tây Nguyên păng đe\i tơl hơdăh. Hơvơn m^h ma păng bôl boăl vang mơ\ng.

Tơ drong pơ lôch hu\t ‘nhe\t chăt kư\ kă kiơ\ kơ thạc sĩ Đào Hữu Hiền, Kơ dră an^h jang pơ tho pơ jao kơ măy kơ mo\k păng pơ tru\t cho\h jang sa, An^h jang khoa ho\k Ki thuơ\t cho\h jang sa, bri ‘long Tây Nguyên, ‘no\h j^ ka\l hlo\h vă vei lăng sơ đơ\ng ư\h kơ đei pơ jei băl te\h ‘lơ\ng hăm rim kơ loăi ‘long pơ tăm nai lơ\m pơ gar. Tơ drong pơ lôch hu\t ‘nhe\t gơ\h tơ mơ\t yua pơ đ^ 2 trong jang, pơ lôch hăm ‘nhik, dăh mă kơ măy chong păng pơ lôch hăm pơ gang. Trong jang pơ lôch ‘nhe\t hăm ‘nhik vă xe\h ‘nhe\t dăh mă yua  kơ măy vă chong ‘nhe\t. Trong jang pơ lôch ‘nhe\t hăm pơ gang ‘no\h yua pơ gang pru\ih ‘nhe\t. Mă lei, mư\h pơ lôch ‘nhe\t chăt kư\ kă lơ\m pơ gar ‘long, m^h ma duch nă kăl kơ lăng băt rim kơ loăi ‘nhe\t vă đơ\ng no\h đei trong jang pơ lôch tro\ [lep: Dôm kơ loăi ‘nhe\t kư\ kă chăt păng blu\h jing tôch kơ pran lơ\m pơ yan ‘mi âu, lơ\m no\h đei dôm kơ loăi ‘nhe\t nhen ‘nhe\t hla, ‘nhe\t sip ‘nhe\t krât, ‘nhe\t jơ\ng ro#ih. ‘Nâu j^ dôm kơ loăi ‘nhe\t ar^h đunh, tơ dăh ư\h kơ đei tang găn, pơ lôch ‘no\h tôch kơ krê hơ mơt. Dang ei đei lơ trong jang tang găn, pơ lôch ‘nhe\t chăt kư\ kă, bơ\n gơ\h yua ‘nhik xe\h, kơ măy chong. Yua bơ\n ‘nhik, kơ măy vă xe\h, chong hu\t đ^ ‘nhe\t ‘no\h đei tơ drong ‘lơ\ng ‘no\h j^ io\k yua đei jơ ‘năr, mă lei ku\m đei ư\h kơ ‘lơ\ng ‘no\h j^ mư\h đ^ xe\h rơ go\h bơ\ih mă lei mư\h ‘mi pơ dui đunh hơ nơ\ng ‘no\h ‘nhe\t hơ r^h dơ\ng. ‘Nâu j^ 1 tơ drong pơ răm, hoach lơ năr jang. Păng hơ doi hăm tơ drong yua ‘nhik păng kơ măy kơ mo\k dang ei, găh lơ tơ\ rim tơ ring joăt kơ cho\h pơ tămđoa yua dôm kơ loăi pơ gang pơ lôch ‘nhe\t, mă loi ‘no\h j^ dôm kơ loăi ‘nhe\t hiơ\ kơ lôch. 

Đơ\ng dôm tơ drong ap^nh đơ\ng kon pơ lei jang chu\n mir găh yua pơ gang pơ lôch ‘nhe\t hơ yơ ăn io\k yua ‘lơ\ng, thạc sĩ Đào Hữu Hiền ku\m tơ roi tơ băt, dang ei lơ\m an^h te\ch mơ dro đei te\ch lơ 2 kơ loăi pơ gang pơ lôch ‘nhe\t kơ tă dăh mă oei krao ‘no\h j^ pơ gang pơ lôch ‘nhe\t kro hloi păng pơ gang pơ lôch ‘nhe\t đơ\ng kơ nho\ng tru\h tơ\ tơm. Hăm dôm kơ loăi pơ gang pơ lôch kơ tă ‘no\h lăp pơm ăn kơ ‘nhe\t jo kro păng lôch tơ\ kơ pal tơm hla. Hăm dôm kơ loăi pơ gang pơ lôch đơ\ng kơ nho\ng tru\h tơ\ tơm ‘no\h đơ\ng ro\ng kơ pru\ih, hla ‘nhe\t gô sa pơ đ^ đơ\ng tơm, rơ\h păng [um. Yua thoi no\h hăm dôm kơ loăi ‘nhe\t nhen ‘nhe\t gia, krơ\t, mơ mur ‘no\h athei yua pơ gang pơ lôch ‘nhe\t đơ\ng kơ nho\ng tru\h tơ\ tơm: Nhôn to\k bo\k pơ long lăng lơ\m pơ gar [ơ, đei 1 kơ loăi pơ gang pơ lôch ‘nhe\t ‘no\h j^ Grap sap. Kơ loăi pơ gang âu đei 1 kơ chơ\t g^t kăl ‘no\h j^ gry phosate  mư\h m^h ma duch nă yua, m^h ma duch nă lăp kăl kơ pru\ih kiơ\ trong, pơm liơ vă [ơm kơ tă lơ\m ‘nhe\t [ônh kơ yôm păng [ônh kơ lôch. Tơ drong nai dơ\ng, bơ\n athei kiơ\ rim tơ drong ‘me\h vă ki thuơ\t ‘no\h athei pru\ih tơ plơ\ trong kial păng hăm dôm kơ loăi ‘nhe\t hơ nat kơ jăh lôch ‘no\h m^h ma duch athei tu\h kiơ\ kơ liêu đơ\ng 4 kơ lich – 6 kơ lich 1 hec tar. Hăm dôm kơ loăi ‘nhe\t lôch [ônh ‘no\h m^h ma duch nă yua kơ liêu to\ xe\t [iơ\. 

            Mư\h yua pơ gang vă pơ lôch ‘nhe\t, mă loi ‘no\h j^ pơ gang pơ lôch ‘nhe\t hơ nat kơ lôch, thạc sĩ Hiền tơ tă tru\h hăm m^h ma duch nă athei pru\ih tơ\ pơ gê [ơ\t ‘nhe\t ư\h kơ đei hơ yu\ih vă hơ to\k tơ drong klep kơ jăp đơ\ng pơ gang lơ\m hla ‘nhe\t.  Athei pru\ih pơ gang [ơ\t ‘nhe\t kơ jung đơ\ng 40 tru\h 50 cm yua kơ ‘nâu j^ jơ ‘năr ‘nhe\t pơ tơm blu\h jing pran, pơ gang gô đei yua ‘lơ\ng tang găn tơ drong blu\h jing đơ\ng ‘nhe\t, tang găn ‘nhe\t tơ gar te\h ‘lơ\ng hăm pơ gar ‘long. 

Thạc sĩ Đào Hữu Hiền ku\m tơ tă ăn kơ m^h ma duch nă jang chu\n mir ‘ne\ kơ gan yua pơ gang pơ lôch ‘nhe\t mă athei tơ mơ\t yua 1,2 trong jang nai lơ\m kơ plăh cho\h pơ tăm nhen yua pho\ng tro\ [lep vă vei lăng ‘nhe\t chăt kư\ kă, hơ met ming ‘long pơ tăm tro\ [lep, pơ tăm hơ lam ‘long kơ đe\h năr, rim kơ loăi ‘long đei pe\ng yơ\p to\ xe\t, mă loi ‘no\h j^ rim kơ loăi ‘long hơ dre\ch tơ\h vă tang găn tơ drong le\ch đak, tang găn te\h hoch păng oei đei yua ‘lơng hơ met ming te\h.