VOV4.Bahnar – Kơ plăh dang ei, tiu tơ\ tơ ring Tây Nguyên oei mât lơ\m pơ yan rong găr, tơ drong tơ ruih đak ăn tiu gơ\h pơm ăn tiu đei plei hơ kâu ‘lơ\ng. Mă lei, yoa đơ\ng to\ phang El Nino, đak ‘mi tơ\ tơ ring Tây Nguyên jur [iơ\ pơ têng hăm rơ năm, pơm ăn tơm tiu dơ\ng tơ\ hơ năp tơ drong ưh kơ măh đak. Tiến sĩ Đặng Bá Đàn, Kơ dră che\p kơ\l An^h tơ che\ng hơ len păng ato\k tơ iung tiu tơ roi găh trong tang găn to\ phang ăn tiu lơ\m khei ‘năr rong găr.

-P^nh: Kơ ku\h kơ ih Tiến sĩ Đặng Bá Đàn! Ap^nh ih tơ roi lơ\m khei ‘năr rong găr, tiu kăl đei đak tơ ruih thoi yơ?

-Tiến sĩ Đặng Bá Đàn tơl: Hrei ‘nâu pơ tơm mât lơ\m pơ yan phang, kiơ\ An^h set hơ len hơ yuh plenh te\h kơ te\h đak, sơ năm ‘nâu ro\ năng đei to\ phang El Nino đunh io\k đơ\ng hơ tuch sơ năm ‘nâu đ^ jăl khei mă 1 sơ năm 2016, kơ na tiu tôch kơ kăl đei đak. Tiu j^ kơ loăi ‘long kăl đei hơ yuh ayôm đơ\ng 70 - 90% păng đak ‘mi đơ\ng 2000 - 2.500 ml 1 sơ năm vă rong dơng, rong plei, păng le\ch pơ kao kơ te\n plei ăn dôm sơ năm đơ\ng ro\ng dơ\ng vă tơm tiu gơ\h chăt pran, ‘lơ\ng. Kơ na tơ drong kăl đei đak lơ\m pơ yan phang, mă loi kơ plăh âu đơ\ng tiu tôch dêh, vă rong tơm, dơng, hla hai, vă rong plei hơ kâu ‘lơ\ng hai.

-P^nh: Tơ drong tơ ruih đak sư đei yoa thoi yơ truh tơ drong tih vơ\, jing ‘lơ\ng păng plei hơ kâu kơ tiu, hă Tiên si?

-Tiến sĩ Đặng Bá Đàn tơl: Tiu kăl đei đak lơ. Tơm tiu ưh ke\ ch^u đak lơ\p, mă lei tơ dăh to\ phang ‘no\h tiu [ônh kơ hiong răm. Mă loi lơ\m khei ‘năr đei plei, tơ dăh ưh măh đak, tơ drong trep io\k mơ\r đơ\ng tiu ưh kơ ke\, tiu ưh đei mơ\r vă rong plei, pơm ăn plei tiu jing iơ ie\. Tơ drong tang găn to\ phang ăn tiu ‘no\h hlôi đei 1, 2 tơ drong jơ nei đơ\ng chă tơ che\ng hơ len tơ\ te\h đak đe bơih. Tơ\ Ấn Độ, đe [ôh thoi âu, hăm hơ dre\ch tiu Pen-ni-giơ tơ drong yoa đak âu mưh tơ ruih đak tôm ‘no\h plei sư to\k 3 ‘măng pơ têng hăm tơm tiu ưh đei tơ ruih đak. Oei tơ\ Thái Lan, đe sư lăng tiu j^ ‘long pơ tăm tơm păng đei tơ ruih đak hơ nơ\ng. Kơ na plei tiu Thái Lan đei plei sơ đơ\ng ‘lơ\ng. Pơ ma atu\m, lơ\m khei ‘năr âu, tơ dăh ưh kơ măh đak, tiu bluh jing ưh kơ ‘lơ\ng, plei to\ se\t, găr ưh kơ hơ kâu.

-P^nh: {ât kơ [ăh đak nhen hrei ‘nâu, kiơ\ kơ ih bơ ngai pơ tăm tiu athei bơ\ jang thoi yơ vă tang găn to\ phang ‘lơ\ng, mă lei oei gơ\h ‘mơ ‘met đak?

-Tiến sĩ Đặng Bá Đàn tơl: Kơ plăh dang ei, to\ phang đ^ đunh hlo\h 1 khei ‘nâu bơih. Kiơ\ đơ\ng tơ ring, [ât lăp kiơ\ kơ te\h pơ tăm, nhen te\h gôh ba-zan, te\h krang, te\h krêl, dôm tơ ring đei tơm ‘long pe\ng yơ\p, đei ‘ngie\t tơ\h, tiu lơ\m pơ gar đei pơ tăm tơ\ jrăng ‘long hơ rih, dăh mă hơ drơ\ng ‘long kro vă bơ\n tơ le\ch trong tang găn to\ phang ăn tiu đei yoa ‘lơ\ng hlo\h.

M^nh lơ\m dôm trong jang hrei ‘nâu ‘no\h bơ\n io\k hơ nong [a, tơm, kơ đoh hơ [o… u mă ưh ‘no\h kruh tơ\ tơm tiu. Tơ drong kruh tơ\ tơm tiu gơ\h jang hơ doi hăm tơ drong tơ ruih đak hloi. Đơ\ng tơ ruih đak păng kruh bơ\n hơ nong [a tơ\ tơm tiu sư pơm ăn te\h iôm đunh [iơ\.

M^nh tơ drong dơ\ng tôch kơ kăl ‘no\h j^ tơ drong pe\ng găn kial ăn kơ tiu vă đak da [iơ\ păr hơi, gơ\h pe\ng hăm dơng hơ [o, hơ nong [a, mă ưh ‘no\h io\k kơ lư\i vă pe\ng, mă loi tơ\ dôm tơ ring te\h je# bri ‘no\h tơm tiu da [iơ\ kơ hiong đak.

M^nh tơ drong nai dơ\ng, bơ\n athei tơ ruih đak ăn kơ tiu lăp măh vă tiu gơ\h trep io\k mơ\r păng rong plei hai. Đơ\ng dang ei truh phe\ plei oei dang 2 khei dơ\ng, hlo\h 2 khei dơ\ng bơ\n gơ\h tơ ruih đak đơ\ng 3-4 ‘măng kiơ\ kơ te\h pơ tăm vă tiu blu\h jing ‘lơ\ng, pơ yan đơ\ng ro\ng kơnh đei plei ‘yăl. Tơ ruih đak kiơ\ đơ\ng te\h pơ tăm, đơ\ng tơ drong pe\ng găn to\ kial pha ra băl, tơ drong truh tơm pha ra băl, kon pơ lei gơ\h tơ ruih pruih mă ưh ‘no\h tơ ruih kiơ\ trong ‘mơ ‘met đak,… Tơ ruih kiơ\ hơ lu\ng ‘no\h đak sư lơ [iơ\ dang 100 kơ lich 1 ‘măng tơ ruih, tơ dăh pruih pơm ‘mi ‘no\h lăp đơ\ng 40 - 50 kơ lich 1 ‘măng. Tơ dăh bơ\n tơ ruih ‘mơ ‘met, đak roi to\ se\t hlo\h dơ\ng, bơ\n gơ\h pruih hơ dai hăm săi pho\ng ‘no\h lăp tơ ruih đơ\ng 20-25 kơ lich 1 ‘măng. Thoi no\h đei lơ trong tơ ruih nhen tơ ruih kơ tă tơ\ hơ lu\ng, pruih pơm ‘mi mă ưh tơ ruih ‘mơ ‘met vă gơ\h io\k đei jơ nei ‘lơ\ng hlo\h, ‘mơ met đei đak, pho\ng păng tơ gu\m ăn tiu trep io\k mơ\r ‘lơ\ng. Găh tơ mam pruih, tơ ruih âu đei kơ măy đơ\ng Isarel mă ưh ‘no\h đơ\ng An^h jang Nông- Lâm nghiệp Tây Nguyên hlôi đei hơ met ming, tơ ruih đak hơ dai hăm săy pho\ng. Mă loi khei ‘năr âu athei săy pho\ng đei kơ chơ\t Kali lơ vă plei ‘lơ\ng hai, pơm ăn tiu pran hai.

Kiơ\ tơ drong tơ che\ng hơ len đơ\ng An^h jang Nông- Lâm nghiệp Tây Nguyên ăn [ôh, đak tơ ruih tơ\ 1, 2 tơ ring nhen Chư Sê (dêh char Gia Lai) lơ\m khei ‘năr nhôn dăr lăng ‘no\h [ôh tôch lơ. Oei kơ plăh dang ei đak ưh kơ jrăh kơ na kon pơ lei athei năng kăl truh tơ drong tơ ruih đak ‘mơ ‘met, lăp ai, măh ăn tơm tiu trep. Đei lơ tơ ring tơ ruih hlo\h 200 kơ lich 1 tơm, 1 ‘măng, tôch kơ brăh brư đak. Kiơ\ tơ drong tơ che\ng đơ\ng nhôn, đak lăp măh ‘lơ\ng mưh tơ ruih ăn tiu dang 100 kơ lich 1 ‘măng ‘no\h tôm bơih. 1 khei tơ ruih dang 3 ‘măng lăng kiơ\ kơ te\h.

-P^nh: Tiên si ăi, hơ dai hăm tơ drong tơ ruih đak, kon pơ lei athei săy pho\ng thoi yơ vă tơ gu\m ăn tiu pran jăng ke\ tơ jră hăm to\ phang?

-Tiến sĩ Đặng Bá Đàn tơl: Jang hơ doi 1 trong jang kơ plăh khei ‘năr âu ‘no\h pruih pho\ng tơ\ hla đei kơ chơ\t Kali lơ. Dôm kơ loăi pho\ng đei Kali lơ nhen Kali –phốt, DS80, dăh mă hrei ‘nâu An^h tơ che\ng hơ len păng ato\k tơ iung tiu pơm tơ le\ch đei 1 kơ loăi pho\ng ăn tiu tôch đei yoa ‘no\h j^ pho\ng pruih tơ\ hla ăn kơ tiu.

Dơ\ng: Tơ blơ\