VOV4.Bahnar – Phang pơđang đunh khe\i ‘năr au ki hlôi pơm ăn mơ j^t rơbau hektar chehphe tơ\ rim dêh char Tây Nguyên ư\h kơ măh đak kơtang. Lơ pơgar chehphe hlôi kro đ^ đăng ư\h kơ ke\ vă do\ng er^h. Dôm hơgăt te\h uơ oe\i je\i pơm ăn ư\h kơ ple\i lơ păng đe\i ‘măng oe\i pơm kơne# tru\h lơ\m pơyan jang sa đơ\ng ro\ng dơ\ng.

Tơring Phú Xuân, apu\ng Krông Năng, đe\i 25 dơnau pơnơ\t đak, ‘noh đ^ đăng hlôi đ^ hrơ\ hro\i. Đak kroong Krông Hnăng ro găn hlo\h apu\ng, dang e\i hlôi jing thong đak kroong tơmo. Đak pă đe\i, đak mo\ng hlôi tơ jur kơtang, chu\n na hre\ng hro\i păng rơbau hektar chehphe lơ\m tơring je\i to\k bo\k jô. ‘Nho\ng Trần Đăng Hùng, oe\i tơ\ thôn Xuân Lộc, tơring Phú Xuân, hơlo\k: “Kon jên tơle\ch jang chă tơruih 8 sao au đ^ dang 6 tr^u hlak jên lơ\m m^nh ‘măng tơruih. Ba chă tơruih 2 ‘măng bơih, păng ‘măng mă 3 ư\h kơ đe\i đak kơna j^ chă prăh prang đe\ch bơih, chehphe ư\h kơ đe\i ple\i je\i vă gơ\h pơma đơ\ng yơ dơ\ng. Đak koai tơ\ au chă sir păng koer bơih mă le\i oe\i ư\h kơ đe\i đak ‘mơ\i. Dang e\i lăp băt gô chang đak ‘mi đe\ch bơih.

Lơ\m apu\ng Krông Năng đe\i 24.000 ha chehphe ‘no\h vă je# 10.000 ha phang pơđang. Kiơ\ đơ\ng [ok Nguyễn Kỳ, Kơ ie\ng Kơdră che\p pơgơ\r Dơno\ an^h ve\i lăng kon pơle\i apu\ng Krông Năng, atu\m hăm to\ phang pơđang, ‘no\h tơdrong kon pơle\i pơ je\i d^h băl lang să chă pơtăm chehphe lơ\m dôm sơnăm hơdrol je\i pơm ăn hiong răm kơtang hlo\h: “ Phang pơđang pơm hiong răm tôch kơtang hăm dôm hơgăt te\h atăih kơ dơnau đak kơ yuơ kon pơle\i chă pơtăm kơ d^h, pơm ăn đak ư\h kơ măh ăn chă tơruih chehphe. Nhôn chă pơkă ăn kon pơle\i tơruih pơkom đak, păng hơlêm kon pơle\i ato\k kơtang tơmơ\t jên jang tơruih hăm u\nh hơyu\h io\k đơ\ng rim đak koai sir kơ d^h vă pơm dă [iơ\ hiong răm. Dang yơ kăl nhôn tơle\ch kon jên jang tang găn hơlau vă sek tơlang dôm tơdrong tơnap tap hăm dôm tơring phang pơđang kơtang hlo\h mă kon pơle\i pă ke\ vă do\ng tơgu\m ăn ‘long pơtăm”.

Phang pơđang to\k bo\k kơtang, tơ\ dêh char Dak Lăk hlôi đe\i vă je# 40.000 ha chehphe phang pơđang, pơm ăn ple\i ư\h kơ lơ, tơche\ng hiong răm dang 2.000 ti hlak jên. Găh tơ\ rim dêh char Gia Lai, Dak Nông, mă đơ\ng m^nh [ar tơring hlôi đe\i ‘mi blu\ng lơ\m pơyan, mă le\i lơ hơgăt te\h chehphe hlôi kro sơdrai, kơtăn hơlu\ng, pơm ăn ple\i ư\h kơ lơ păng ư\h kơ ‘lơ\ng.

Đơ\ng ro\ng kơ lơ khei pơyan phang, ăh pơyan ‘mi, tơm cà phê kăl đei vei lăng tuh pho\ng vă ako\m kơchơ\t ‘lơ\ng ăn plei păng to\k giơ\ng klăh xơdrai tơm ăn pơyan xơnăm đơ\ng ro\ng. Hăm pơgar tơm mă tro\ to# pơđang pơrăm, tơdrong vei lăng roi tơnăp hloh vă cà phê dăh tenh to\k giơ\ng. Kih sư Nguyễn Thị Thảo, Kdră lăm pơhrăm pơtru\t choh jang kơ dêh char Dak Nông pơtruh nơ\r: Đơ\ng ro\ng kơ pơyan phang đunh năr noh pơyan cà phê kro xơdrai hơlu\ng plei, vă hơmet tơdrong mă âu, [ơ\t ăh pơyan ‘mi noh adrol hloh ba athei pơ ‘ngoaih rơgoh pơgar ‘long, kăt hu\t le# dôm xơdrai kro, xơdrai pơrang, pơ ‘ngoaih pơgar mă xơgaih, đang kơ noh hơto\k kxo# pho\ng tuh: mă mônh noh pruih pho\ng hla, đơ\ng ro\ng kơ noh yua dôm kơloăi pho\ng vô cơ đei lơ đạm hăm pho\ng lân hơto\k hloh pơtêng hăm dôm xơnăm hmă; păng ‘ngoaih kơ noh athei hơmet axong pho\ng hữu cơ vă teh gơh pui, rơh ‘long gơh to\k giơ\ng.

Kiơ\ kih sư Nguyễn Thị Thảo, tơje# hăm yuơ to# pơđang pơm ăn tơm cà phê kro honh hơlu\ng plei, noh ăh pơyan ‘mi, tơm oei hiôk hơlu\ng plei yuơ rơkăh đak, kxo# plei hơlu\ng to\k truh 20%: Lơ\m khei 5 khei 6 âu hăp gô ruh plei yuơ sinh lý, ruh plei mă ưh kơ đei găm ăh to\ng plei păng kơđoh. Noh mih ma duch nă athei năm hơlen lăng pơgar hơnơ\ng vă dăh tom băt, mưh k[ah kơchơ\t noh adoi ruh plei mơ\n, dăh mă plei lơ dêh hnang noh hăp adoi ruh mơ\n. Vă tang găn hơlu\ng plei noh mih ma duch nă pruih pho\ng hla, mă kăl noh hơto\k kơloăi Bo, Kali. Tuh pho\ng noh ba athei axong to\ xe\t jat noh 3 ‘măng, ăh blu\ng pơyan ‘mi, mă 2 noh ăh tong ane# khei 7, păng mă 3 noh ăh khei 9. Lơ\m jăl mă ano# đ^ đăng noh athei hơto\k pho\ng Kali, kơlih lơ\m khei năr âu tơm  cà phê kăl ako\m kơchơ\t kro vă rong plei.

Dôm tơdrong pơkăl kăp g^t hăm tơdrong vei jang pơgar cà phê ăh pơyan ‘mi noh athei tuh pho\ng, tang găn hơdrông pơrang păng hleh kăt xơdrai mă [lep vă xđơ\ng plei ăn pơyan xơnăm đơ\ng ro\ng. Kih sư Nguyễn Thị Thảo tơroi: Pơyan ‘mi noh ba athei tơre\k găh tơdrong vei lăng, axong pho\ng tuh lơ ‘măng. Păng athei hleh kơ ‘ne\k goi tơm hơnơ\ng, păng truh ăh khei 8, khei 9 dôm xơdrai ie\ lơ jat noh athei hleh le# hơnơ\ng vă tang găn hơdrông pơrang pơrăm; atu\m hăm noh răk vei dôm xơdrai ‘lơ\ng ăn plei pơyan jang xơnăm đơ\ng ro\ng, dôm xơdrai pran tih hon xđơ\ng noh athei rong.

Hăm dôm pơgar ‘long mă ưh kơ ke\ to\k giơ\ng, mih ma duch nă athei pơtăm tơ ‘măl dơ\ng tơm cà phê hloi, mă kăl pơtăl hăm dôm hdre\ch tơm tơh, dăh mă tơplih pơtăm hdre\ch ‘long nai kăl to\ xe\t đak hloh, vă tang găn to# phang. Tơdrong yua hdre\ch cà phê mít pơgep duh ưh kơ ke\ tơjră hăm to# pơđang tơ\ dôm tơring teh k[ah đak. Kih sư Nguyễn Thị Thảo pơtruh nơ\r: Tơring Tây Nguyên noh đei dôm hdre\ch cà phê ‘nao mă anih jang hơlen khoa học kỹ thuật choh jang xa jang găh bri hlôi hơlen tơle\ch đơ\ng TR4 truh TR12, noh ưh kơ đei hdre\ch cà phê ke\ chiu to# phang. Hăm tơm cà phê mít mưh le# giơ\ng ‘lơ\ng noh rơh hăp hon jru\ noh ke\ chiu to# phang, mă lei ăh mă ba kơ ‘ne\k tơ ‘mơ\ng noh rơh tơm hăp duh ưh kơ hon jru\ vă hơto\k tơ\ kpal păng hơla, noh kiơ\ kơ tơdrong hơlen mă nhôn ako\m đei noh tơm pơgep hăp duh ưh kơ ke\ chiu to# phang. Mưh mih ma duch nă pơtăm tơ ‘măl cà phê hloi noh ưh kơ [lep xkơ\t, noh inh pơtruh nơ\r hăm mih ma duch nă ne\ pơtăm tơ ‘măl thoi ăi ôh, mă athei kiơ\ xkơ\t tơplih hdre\ch ‘long pơtăm păng pơyan jang.

Tơblơ\ nơ\r: Amazư\t - Lan