TRONG JANG VE|I LĂNG TÔM TƠDRONG TƠ| CHEHPHE

Trong jang ICM-Ve\i lăng tôm tơdrong ăn chehphe đe\i tơle\ch jang kiơ\ tơ\ tơring joăt pơtăm chehphe tơ\ Tây Nguyên. Lơ\m m^nh an^h jang pơlong năng 2ha, lơ\m au 1ha pơtăm ve\i lăng kiơ\ joăt joe đơ\ng sơ\ păng 1ha jang kiơ\ trong jang ICM-‘no\h jing ve\i lăng tôm tơdrong-đơ\ng hơdre\ch tru\h tơ\ mơ\r pho\ng, đak tơruih păng tang găn pơrang pơra\m. Pơtôch đơ\ng jang pơlong năng au, jang kiơ\ chăl ‘nao đe\i io\k yua kơ jăp hlo\h.

Unh hnam ‘nho\ng Dương Minh Thái tơ\ thôn 1, thị trấn Ia Kha, apu\ng Ia Grai, de#h char Gia Lai ‘no\h j^ 1 lơ\m kơ so# dôm u\nh hnam đei tơ mơ\t yua tơ drong jang ICM lơ\m ‘long cho\h phe vối hăm hlo\h 2 hec tar. Hăm tơ drong jang âu, ‘nho\ng hlôi tơ gep ming dôm tơ nơm đei j^, tơm plei to\ xe\t, hăm dôm hơ dre\ch ‘nao nhen TR4, TR5, TR6, TR7, TR8…Hơ doi hăm ‘no\h, ‘nho\ng vei lăng [lep rim trong ki thuơ\t kiơ\ pơ tho nhen: vei lăng đak tơ ru\ih hơ la kơ 520 kơ lich 1 hơ lu\ng 1 ‘măng tơ ru\ih, tơ mơ\t yua trong xăy pho\ng kiơ\ lơ\m tơ drong jing ‘lơ\ng đơ\ng te\h. Gơ nang đơ\ng no\h, đơ\ng xơ năm 2011 tru\h dang ei, pơ gar che\h phe kơ u\nh hnam ‘nho\ng Thái jo# păh lăp ăn io\k 4 tấn găr 1 hec tar 1 xơ năm, to\k hlo\h 1 tấn pơ têng hăm [ơ\t tam mă tơ mơ\t yua tơ drong jang ICM. ‘Nho\ng Thái chhôk hơ iă tơ roi tơ băt:“Tơ pă yan âu hơ drol xơ\ dôm bơ ngai jang chu\n mir nhen lu nhôn ‘no\h tơ drong hlo#h vao ‘no\h j^ tơm. Io\k đơ\ng đei an^h jang tơ che\ng hơ len Tây Nguyên năm tơ\ âu io\k kơ chơ\t te\h bro\k tơ che\ng hơ len păng tơ roi tơ băt che\h phe nhôn rơ răh pho\ng kiơ, ư\h kơ măh pho\ng kiơ ‘no\h đe sư io\k te\h bro\k pơm tơ mam tơ che\ng hơ len ‘no\h đe sư klăih song dôm trong jang nhen pho\ng, đak tơ ru\ih, pơ gang pơ lôch hơ drông, rim tơ drong jang ‘no\h dang ei sư ku\m đei io\k yua [iơ\, ‘mơ ‘met jên tơ mơ\t jang lơ [iơ\ păng plei ‘no\h sư ku\m hơ to\ băl”. 

Oei ‘nho\ng Hoàng Văn Đăng tơ\ thị trấn Ia Kha, apu\ng Ia Grai đơ\ng ro\ng năm lăng tơ drong jang âu hlôi tơ [o#h đon tơ che\ng:  “ Nhôn lăng tơ drong jang pơ long lăng âu păng pơ têng hăm tơ drong jang so ‘no\h nhôn [o#h pơ rang j^ sư ku\m to\ xe\t [iơ\. Tơ drong mă 2 ‘no\h j^ pơ têng găh pho\ng yua đơ\ưng jang kiơ\ tơ drong jang ‘nâu ‘no\h [o#h ‘long tơ ho\ băl [iơ\, plei tôch kơ hơ to\ băl, sơ drai ku\m blu\h jing ăn kơ sơ năm đơ\ng ro\ng sa tôch kơ ‘lơ\ng. &nh [o#h tơ drong jang âu hơ drông sư ku\m to\ xe\t, yă de ku\m ư\h kơ đei. &nh [o#h kăl kơ tơ mơ\t yua rim trong jang khoa ho\k mă rim an^h jang tơ che\ng hơ len hlôi đei tơ che\ng hơ len va\ kơ bơ\n tơ mơ\t yua jang kiơ\, vei lăng sơ đơ\ng kon jên jang sư to\ xe\t [iơ\ păng io\k yua sư lơ”.

Kiơ\ kơ an^h jang khoa ho\k ki thuơ\t cho\h jang sa bri ‘long Tây Nguyên tơ drong pơ tăm che\h phe hăm hơ dre\ch tơ glep ling lang pơm ăn kơ pơ gar ‘long đei đơ\ng 15 - 20 % kơ so# ‘long kơ ne# đei yă sa dom, plei ie\ păng io\k yua to\ xe\t. ‘Ngoăih kơ tơ drong xăy pho\ng, tơ ru\ih đak, yua pơ gang pơ lôch hơ drông đơ\ng sơ\ đơ\ng kon pơ lei jang chu\n mir ku\m tam mă tro\ [lep, pơm tơ jur io\k yua mu\k drăm. Tiến sỹ Trương Hồng, Pho\ an^h jang khoa ho\k ki thuơ\t cho\h jang sa, bri ‘long Tây Nguyên, tơ roi tơ băt, tơ drong jang ‘nao hơ met pơ ‘lơ\ng đei đ^ đăng dôm tơ drong ư\h kơ ‘lơ\ng ‘nâu: “ {ơ\t mă tơ drong jang âu đei tơ mơ\t yua đơ\ng xơ năm 2010 kle\p tru\h dang ei ‘no\h ăn [o#h tơ drong io\k yua đơ\ng tơ drong jang păng pơ gar nai ‘no\h io\k yua tơ pl^h hloi. Jên jang ‘no\h sư tơ jur dang 8  triệuhlj 1 hec tar. Păng tơ drong đei io\k yua đơ\ng tơ drong jang yua đơ\ng tơ mơ\t yua đ^ đăng dôm tơ drong ‘lơ\ng ki thuơ\t ‘no\h sư to\k dang 12 triệu hlj 1 hec tar pơ têng hăm pơ gar so.”

Vă tơchă băt hơdăh hlo\h dơ\ng găh trong jang ICM, nhôn hlôi pơma dơnu\h hăm Thạc sỹ Võ Như Phúc, Kơ ie\ng Kơdră che\p pơgơ\r Dơno\ an^h tơm chă tơche\ng hơlen jang kiơ\ pơnơ\t đak cho\h jang sa bri ‘long Gia Lai, găh Dơno\ an^h tơm chă Tơche\ng Khoa học Kih thuơ\t cho\h jang sa bri ‘long Tây Nguyên

- Thạc sỹ Võ Như Phúc ăi, tơ drong tơ mơ\t yua tơ drong jang ICM vă tơ le\ch jang lơ\m pơ gar che\h phe gô hơ nhăk ăn dôm tơ drong đei yua hơ yơ?

{ok Võ Như Phúc: Tơdrong jang kiơ\ trong jang ICM tơ\ rim mir chehphe ‘no\h pơm dă [iơ\ chă prôi pho\ng. Mă [ar, pơm dă [iơ\ io\k yua pơgang pruih pơlôch sơdrông đe\i pơm ‘me# ‘mach cham char păng pơm ư\h kơ ‘lơ\ng ăn cham char blu\h vơ\. ‘Ngoăih kơ ‘no\h oe\i pơkom đak tôch kơtang, mă kăl mư\h tơ\ tơring Tây Nguyên, hơgăt te\h ‘long pơtăm lang să kơtang ‘no\h đak chă tơruih roi năr roi kơ [a\h. Mă 3 dơ\ng jang kiơ\ trong jang ICM au hăp oe\i tơgu\m ăn an^h jang chehphe Việt Nam roi năr roi yak tru\h jang sa kơ jăp ‘lơ\ng lơ\m pơđ^ 3 tơdrong găh mu\k drăm, cham char păng tơpôl”.

- Mư\h tơ le\ch tơ drong jang âu m^h ma duch nă ka\l kơ băt hơ dăh dôm trong jang kiơ?

{ok Võ Như Phúc: Mư\h vang jang kiơ\ trong jang au ‘no\h đ^ đăng kon pơle\i băt hơdăh k^h thuơ\t lơ\m pơtăm adoi nhen ve\i lăng chehphe. Kơ yuơ hre\i au, ‘no\h dôm tơdrong chă tơche\ng hơlen đơ\ng An^h bơ\ jang chă tơche\ng hơlen hlôi đe\i tơle\ch jang lơ păng đe\i [o#h jơne\i kơ jăp. Lơ lo\h, dôm kon pơle\i vang jang kiơ\ trong jang au gô đe\i băt hơdăh dôm trong jang hơge\i ‘nao lơ\m cho\h jang pơtăm chehphe. Đơ\ng no\h tơgu\m ăn kon pơle\i pơkom kon jên tơmơ\t jang ‘măng mă blu\ng păng jang sa đe\i io\k yua kơ jăp păng sơđơ\ng ăn pơgar mir chehphe er^h sot hlo\h dơ\ng.

- Mư\h lei tơ drong jang âu hăm gơ\h tơ le\ch jang đ^ đăng tơ\ dôm pơ gar che\h phe lơ\m rim de#h char Tây Nguyên ư\h?

{ok Võ Như Phúc: Hăm trong jang lơ lo\h ‘no\h đ^ đăng hơgăt te\h chehphe tơ\ Tây Nguyên je\i gơ\h vang jang kiơ\ ngăl. Kơ yuơ đe\i [o#h hơdăh lơ\m dôm sơnăm au ki nhôn tơle\ch jang kiơ\ trong jang au ‘no\h đ^ đăng rim u\nh hnam vang jang kiơ\ trong jang au hăm dôm u\nh hnam tơ je# păng đ^ đăng tơ\ ‘măng hop ako\m pơma dơnu\h kơtă hăm kon pơle\i cho\h jang sa je\i [o#h hơdăh đe\i io\k yua kơ jăp đơ\ng jang kiơ\ trong jang au. Lơ lo\h, dôm trong jang au gơ\h pơlăp jang kiơ\ đ^ đăng mir pơgar chehphe lơ\m Tây Nguyên pơma hơdro# păng pơ đ^ lơ\m te\h đak pơma atu\m.