VOV4.Bahnar - Khe\i năr au chehphe to\k ako\m kơchơ\t hre\ng vă pơ jing găr. Tơdrong mă au đe\i [ơm tru\h tơdrong ‘lơ\ng găr chehphe mư\h phe\ ot. Adoi ‘nau je\i jing dơnơm blu\h vơ\ kơtang găh sơdrai, tơ [ie\ng ăn pơyan đơ\ng ro\ng. Kơ yuơ lơ lo\h, ve\i lăng kochơ\t bek ‘lơ\ng păng tang găn sơdrông pơrang pơra\m chehphe lơ\m khe\i ‘năr au tôch g^t kăl. Tơdrong tơroi năr au, rim khu\l joăt jang cho\yh jang sa gô pơkă ăn kon pơle\i bơ\n băt m^nh [ar tơdrong mư\h phôi pho\ng tu\h mơ\r ăn chehphe lơ\m khe\i năr au vă hơnhăk đe\i io\k yua kơ jăp păng ‘long pơtăm đe\i jing ‘lơ\ng.

Pơgar chehphe u\nh hnam [ok Trần Văn Long, oe\i tơ\ thôn 5, tơring Ea kiết, apu\ng }ư\ Mgar, dêh char Dak Lăk đe\i 1 hek tar 2 sao chehphe to\k bo\k ple\i. Mă đơ\ng dôm sơnăm kơ au to\ ‘mi kial ư\\h sơđơ\ng, mă le\i u\nh hnam [ok oe\i io\k đe\i 5 tân phephe găr. Vă đe\i ple\i hơnơ\ng lơ lo\h, kiơ\ kơ [ok akhan, lơ\m pơyan ‘mi [ok prôi pho\ng 3 ‘măng:  “ Lơ\m khe\i năr blu\ng pơyan ‘mi ^nh prôi pho\ng đam hăm lân, to\k bo\k păng vă hơtuch pơyan ‘mi ‘no\h prôi pho\ng NPK păng vă đ^ pơyan ‘mi prôi dơ\ng m^nh ‘măng vă dơnơm ‘long đe\i trep pho\ng mơ\r pơm ăn ple\i t^h, sơdrai blu\h vơ\ t^h ‘lơ\ng ăn sơnăm đơ\ng ro\ng”.

Mă le\i, hăm dôm pơgar chehphe đunh sơnăm păng dôm pơgar chehphe ‘nao chă pơtăm lơ\m mir pơgar jang sa đunh sơnăm, găh mơ\r lơ\m te\h roi pă gan đe\i, mă kăl tơ\ te\h krông krang [ônh răm đak lo\k jro\h hu\t kơna kon pơle\i bơ\n kăl chă tu\h mơ\r vă kơ te\h jing ‘lơ\ng. Mơ\r ‘no\h m^nh lơ\m dôm tơdrong kăl hlo\h tơgu\m vă kơ bơ\n hơmet pơ ‘lơ\ng te\h lơ\m khe\i năr au. Kon pơle\i bơ\n dăh chă tu\h prôi kiơ\ khe\i ‘năr phara d^h băl gômơ\ng kiơ\ găh te\h păng sơnăm kơ ‘long pơtăm. Tiến sĩ Tôn Nữ Tuấn Nam, Kơdră An^h bơ\ jang Khoa ho\k kơ Dơno\ an^h chă tơche\ng Khoa ho\k k^h thuơ\t cho\h jang sa bri ‘long Tây Nguyên pơma: “Hăm dôm pơgar chehphe phe\i đơ\ng 6 – 7 tân găr, pơtăm dôm hơdre\ch ‘nao ‘no\h bơ\n prôi 4 ‘măng kơna prôi ‘măng mă au đơ\ng no\h prôi dơ\ng 1 ‘măng hơtuch pơyan ‘mi dơ\ng. Găh dôm pơgar chehphe ple\i lơ\m 4 tân găr ‘no\h ‘măng prôi pho\ng ‘măng mă au ‘no\h ‘măng hơtuch lơ\m sơnăm. Tơdăh bơngai bu prôi 3 ‘măng ‘no\h ako\m lơ\m khe\i 9 ‘no\h hoe\i bơih, găh tơdăh bu prôi 4 ‘măng le\i dang e\i prôi hrôih hlo\h m^nh ‘măng păng vă ‘măng hơtuch bơ\n prôi klui [iơ\ mă le\i bơ\n je\i kăl prôi mă keh đang lơ\m hơtuch pơyan ‘mi ‘no\h mă đe\i io\k yua kơ jăp”

            Trong chă prôi pho\ng je\i đe\i rim bơngai joăt jang găh cho\h jang sa pơkă, kăl chă prôi [lep khe\i ‘năr, prôi tôm păng hơto\ kiơ\ pơkăp [lep. Kiơ\ đơ\ng ‘măng dăr lăng, chă tơche\ng găh te\h păng pho\ng mơ\r kơ Dơno\ an^h tơm Chă tơche\ng Khoa ho\k kih thuơ\t cho\h jang sa bri ‘long Tây Nguyên tơbăt: Lơ\m pơyan ‘mi chehphe kăl đe\i đạm hăm kali lơ hlo\h. Lân lăp tơmơ\t 5% pơtêng hăm pho\ng đam păng kali. Đơ\ng ro\ng ‘no\h lưu huỳnh, magie atu\m hăm to\ se\t kẽm, [o. Rim khu\l joăt jang găh au tơbăt, mă đơ\ng ư\h kơ kăl kơ lơ mă le\i kơ chơ\t lưu huỳnh, can xi, magie, mă kăl ‘no\h ke\m hăm [o je\i tôch kăl ăn ‘long pơtăm đe\i ple\i ăl păng jing ‘lơ\ng. Kơ yuơ lơ lo\h, mư\h chă prôi pho\ng ăn chehphe kăl lăng tru\h dôm kơchơ\t trung păng vi lương le\i mă đe\i io\k yua kơ jăp păng chephe đe\i jing ‘lơ\ng hlo\h. Tiên sih Trình Công Tư, Kơdră che\p pơgơ\r Dơno\ an^h tơm chă tơche\ng hơlen Te\h, pho\ng păng Cham char Tây Nguyên tơbăt: “Khe\i năr au je\i chă prôi pho\ng le\i lăi hăm khe\i năr blu\ng pơyan ‘mi. Khe\i năr blu\ng pơyan ‘mi ‘no\h prôi lơ găh đam vă dơnơm jing ‘lơ\ng. Mă le\i khe\i năr au bơ\n prôi lơ găh kali, prôi lơ kali vă ple\i hơkau kơna kon pơle\i bơ\n lăng kơ jăp tru\h tơdrong chă prôi pho\ng kali. Kon pơle\i bơ\n je\i lăng kơ jăp tru\h găh vi lương lơ\m khe\i năr au je\i kăl hlo\h vă kơ ‘long pơtăm ‘lơ\ng hơ iă hlo\h”.

Vă kơ ‘long pơtăm trep pơgo\h pho\ng mơ\r, đe\i io\k yua kơ jăp ăn kon pơle\i je\i kăl lăng tru\h to\ ‘mi kial vă chă prôi pho\ng. Khe\i au to\ ‘mi kial tơ\ Tây Nguyên tôch chr^h chre\ng, rim ‘măng ‘mi t^h atu\m hăm ‘mi kial hơbu\t hơbông đe\i pơra\m hơnơ\ng lơ\m kơsơ\ păng gơmăng kơna tơdrong đak lo\k jro\h hu\t tơnap mă băt. Kơ yuơ lơ lo\h kih sư Nguyễn Văn Duy, Ko\ng ty pho\ng Bình Điền pơma tơbăt:     “Hơdrol prôi pho\ng bơ\n kăl lăng tru\h m^nh [ar tơdrong nhen khe\i ‘năr tơ je# au đe\i ‘mi t^h kơna dôm dôm te\h groi krông krang mă bơ\n chă prôi hơdrol gô chang ‘mi te\h đ^ ju bơih mă le\i prôi tơ\ kơ sơ\ đe\i ‘mi t^h mă bơ\n prôi lơ\m jơ ‘năr au ‘no\h tơdrong pho\ng hiong răm lơ hlo\h. Kơ yuơ lơ lo\h mư\h te\h krông krang atu\m hăm ‘mi t^h đunh jơ le\i pho\ng bơ\n răm đak lo\k jro\h hu\t pơđ^, tơdăh te\h tơnă, ‘mi lơ lơ lo\h rơ\h trep io\k pho\ng mơ\r ăn dơnơm chehphe tru\h 95% ‘no\h pơ pro\ lăp đơ\ng 0 tru\h 30 cm đe\ch tơdăh ‘mi t^h dêh hnang bơ\n chă prôi lơ\m dôm kơsơ\ lơ lo\h ‘no\h tơdrong hach pho\ng păng hram kơtang hlo\h kơ rơ\h, tơdrong mă ‘no\h pơm ăn pho\ng mơ\r ư\h kơ đe\i hram mơ\t pơđ^, kơna kon pơle\i bơ\n kăl ve\h ver mư\h ‘mi t^h ‘no\h ‘ne\ prôi pho\ng”..

Nhôn ‘nao tơroi tơbăt ăn kon pơle\i bơ\n găh m^nh [ar tơdrong ve\i lăng năng tông chehphe lơ\m hơtuch pơyan ‘mi. Hơmo\ dôm nơ\r pơkă au gô tơgu\m ăn kon pơle\i bơ\n ve\i lăng năng tông chehphe ‘lơ\ng hơ iă, đe\i ple\i ăl, io\k yua kơ jăp lơ\m khe\i năr kơnh.

Bơngai ch^h: Hương Lý

Tơblơ\ nơ\r: Amazư\t