VOV4.Bahnar - Lơ\m pơyan ‘mi, hơyuh hơ iuch lơ noh [ônh pơm ăn pơrang chêk lar pơrăm tơm cà phê. Tơdrong yua dôm trong tang găn păng hơmet pơrang oei tơnap, lơ kơloăi pơrang tam mă đei pơgang tơm vă hơmet, đơ\ng noh pơrăm tih tên truh plei păng tơdrong ‘lơ\ng hăm tơm cà phê ăh khei pe\ plei.

{ok Nguyễn Văn Tùng, oei tơ\ xăh Ea Kênh, apu\ng Krông Pách, dêh char Dak Lak đei 1 ha cà phê đei yua 3 tấn cà phê găr rim xơnăm. Mă lei yuơ hơyuh to# ‘mi ưh kơ xơđơ\ng, kơtă ăh blu\ng pơyan ‘mi, pơgar cà phê unh hnam [ok hlôi [ơm pơrang pơm hơlu\ng plei pơda păng lơ kơloăi pơrang nai găh pơmâu noh truh khei năr âu, pơgar cà phê ưh kơ ke\ đei lơ plei: “Ăh khei plei pơda cà phê hơnơ\ng kơ ruh plei, ăh to\ng plei noh hăp găm bra#p đang kơ noh hơlu\ng, ăh pơyan ‘mi noh pơmâu ‘me# xa, [ơm pơrang rỉ sắt ‘nâu nai hia... kiơ\ kơ inh kơche\ng noh tơdrong tơm pơrăm păng pơm ăn tơm cà phê hơlu\ng plei”

Duh nhen pơgar hnam [ok Tùng, pơgar cà phê [ok Phan Quang An, tơ\ xăh  Ea Phê, apu\ng Krông Pách xơnăm âu ưh kơ đei yua lơ păng lơ kơloăi pơrang pơrăm. Yuơ pơhơi ưh kơ đei pruih pơgang noh pơrang lang xă đơ\ng tơm âu truh lơ tơm cà phê nai lơ\m pơgar noh tơm ưh kơ ke\ chôh pơkao kơtuen plei. {ok Phan Quang An tơroi: “Xơnăm âu hơyuh to# ‘mi ưh kơ ‘lơ\ng noh pơkao cà phê ưh kơ đei chôh ako\m, âu noh yuơ đơ\ng tơdrong pơhơi kơ po đe\ch. Duh tang măt ăn kon pơlei ‘meh vă rim bngai jang khoa ho\k hơlen tơpă. Rim kơloăi pơrang pơrăm truh tơ\ plei cà phê đei [ôh nhen dang ei noh măng dăk yă de, pơrang lơ\m teh, pơrang rỉ sắt..., ‘meh vă rim bngai jang khoa ho\k hơlen mă hơdăh găh tơdrong âu”

{ok Nguyễn Thanh Chung, kang [o# tơ\ anih choh jang xa xăh Hòa Phú, plei tơm Buôn Ma Thuột, dêh char Dak Lak tơbăt hăm mih ma duch nă găh vei lăng tơm cà phê lơ\m khei năr âu thoi âu: “Xơnăm âu nhen nhôn [ôh noh to# pơđang hơyuh  Elnino pơdui đunh gô pơm ăn ‘mi lơ hloh, đơ\ng noh pơm ăn pơrang chêk lar lơ, noh nhôn pơtruh nơ\r hăm mih ma duch nă athei kăt hleh xơdrai dôm tơm pơm yơ\p ăn cà phê, ‘long xa plei lơ\m cà phê gơh ‘lơ\ng hloh. Mă 2 noh hơmet tuh pho\ng ăn tơm ‘long hơto\ xơđơ\ng hloh vă pơrang ưh kơ ke\ chêk lar lơ”

Tang gan hơlau, pơlôch sơdrông pơrang pơra\m chehphe – ko\h hơle\h sơdrai ‘long yơ\p, prôi pho\ng tro\ [lep, io\k yua pơgang pơlôch sơdrông pơrang tro\ [lep.

Tiến sĩ Phan Việt Hà – Dơno\ an^h chă tơche\ng Khoa ho\k Kih thuơ\t cho\h jang sa bri ‘long Tây Nguyên tơbăt m^nh [ar trong tang găn hơlau pơlôch sơdrông pơrang pơrăm chehphe lơ\m pơyan ‘mi.

- Tiên sih ăi, lơ\m khe\i năr au ‘no\h tơ\ chehphe ngăl đe\i [o#h sơdrông pơrang yă kiơ pơra\m?

- Tiên sih Phan Việt Hà:  Lơ\m khe\i năr au jing khe\i năr to\k bo\k pơyan ‘mi đe\i ‘mi to\ tơ pl^h băl, ‘nau jing khe\i năr sơdrông pơrang pơra\m chek lar lơ mă kăl ‘no\h pơmau. Lơ\m khe\i năr au bơ\n je\i kơchăng tru\h m^nh [ar sơdrông tơm pơra\m chehphe nhen yăde, sơdrông. Pơrang pơra\m ‘noh rim kơ loăi pơrang găm hle\k hlo\k, pơmau go#h, mă kăl pơmau go#h chek lar lơ tôch kơ tang lơ\m khe\i 9, khe\i 10 lơ\m sơnăm.

- Hre\i au bơ\n đe\i pơgang s^t ayơ vă pơlôch pơrang sơdrông pơra\m au ho\ tiên sih?

- Tiên sih Phan Việt Hà:  Hăm sơdrông pơra\m ‘no\h rim kơ loăi yăde le\i bơ\n đe\i lơ kơ loăi pơgang s^t chă pơlôch yăde tơ\ chehphe nhen pơgang AnBum 40EC, Bi58, pơgang pơlôch sơdrông chă pruih tơ\ dơnơm chehphe. Hăm yăde bơ\n kăl jang kiơ\ kih thuơ\t năm dăr lăng hơnơ\ng pơgar ‘long pơtăm lăng [o#h yăde hloh 10% lơm ako\p kơso# hla sơdrai lơ\m mă no\h bơ\n pruih pơgang, lơ\m khe\i năr au yăde ngăl chă kơ ‘nơp lơ\m hơnhu\l ple\i, kơna mư\h pruih ‘no\h bơ\n pruih mă iôm.

- Kon pơle\i kăl pơm yă kiơ vă dă [iơ\ pơrang sơdrông pơra\m chehphe lơ\m khe\i năr au ho\ tiên sih?

- Tiên sih Phan Việt Hà:  Hăm chehphe nhôn hơnơ\ng pơkă ăn kon pơle\i jang kiơ\ trong jang tang găn hơlau IPM. ‘Ngoăih io\k pơgang pơlôch sơdrông pơrang pơra\m, ‘no\h bơ\n kăl dăr lăng jang kiơ\ trong jang anai, pơt^h gia nhen prôi pho\ng mă dôm ăi tro\ [lep. Mă kăl hăm pơyan au ‘mi jrăh ‘no\h bơ\n kăl chă tre sơdrai ‘long hơyơ\l pơm ăn mir pơgar rơhơi gơglang, ve\h ver pơm ăn te\h ju dêh hnang păng ve\h ver pơm ăn pơmau pơrang chek lar char lơ.

- Tiên sih hăm đe\i chă pơkă yă kiơ mư\h pruih pơgang tang găn pơlôch sơdrông pơrang ke\ pơlôch sơdrông pơrang?

- Tiên sih Phan Việt Hà:  Mư\h pruih pơgang ‘no\h bơ\n chă pruih dôm an^h đe\i sơdrông pơrang pơra\m ‘no\h pruih mă iôm. Dôm dơnơm ư\h kơ đe\i pơrang pơra\m ‘no\h le# kơ pruih. Mư\h pruih pơgang kon pơle\i bơ\n je\i kơchăng ‘no\h bơ\n pruih [lep kih thuơ\t, [lep jơ ‘năr. Pơt^h gia ‘năr to\ hlơ hle\ng dăh mă ‘mi t^h le\i bơ\n ‘ne\ pruih pơgang. Jơ ‘năr pruih ‘lơ\ng hlo\h ‘no\h tơ\ kơ sơ\ ‘năr rơngơp, dăh mă pơ hlom năng lơ\m năr ‘no\h hoe\i kơ ‘mi, tơdăh ‘năr ‘no\h ro\ năng đe\i ‘mi le\i ‘ne\ kơ pruih.

- Chă prôi rơkăh dêh hnang dăh mă ư\h kơmăh pho\ng ăn ‘long pơtăm le\i hăm pơm ăn sơdrông pơrang [ônh chă pơra\m ư\h tiên sih?

- Tiên sih Phan Việt Hà:  Tơdăh bơ\n prôi rơkăh dêh hnang dăh mă ư\h kơ măh pho\ng le\i ư\h kơ đe\i sơdrông pơrang chă pơra\m kiơ ôh, mă le\i jing jơ rơvơn vă sơdrông pơrang [ônh pơra\m. Lơ\m khe\i ‘năr au nhôn hơnơ\ng chă pơkă kon pơle\i bơ\n, lơ\m khe\i năr au kăl chă prôi hơto\ đam hăm kali vă dơnơm je\i đe\i pơm ăn ple\i t^h vơ\, kali ‘no\h m^nh lơ\m dôm kơchơ\t tơgu\m ăn ke\ tang găn sơdrông pơrang pơra\m.

- Bơnê kơ ih tiên sih hơ!

Tơblơ\ păng pơre nơ\r: Amazư\t – Lan