VOV4.Bahnar - Lơ\m rim sơdrông pơra\m ‘long kơmưt ‘no\h pơrang đum hla, ôm rơ\h, [um pơm pơra\m kơtang tru\h tơdrong đe\i io\k yua kơ jăp. Dôm mir pơgar răm kơtang ‘no\h gô pơm ăn hiong răm tru\h 80% găh [um ‘lơ\ng. Kơ yuơ lơ lo\h, vă [o#h hrôih păng đe\i trong tang găn tơtom pơrang au, tơdrong tơroi “ Pơgang hla ‘long Việt” năr au nhôn pơtho tơbăt tơchă băt, tang găn păng ve\i lăng dơnơm hơmưt răm pơrang pơra\m pơm ăn đum hla, ôm [um.

Hla đum păng kro, ‘măng mă blu\ng lăp đum kro j^h hla đơ\ng ro\ng ‘no\h klo pơ đ^ hla hloi. Mă kăl dôm dơnơm răm kơtang oe\i pơm ăn ôm [um, tơm păng rơ\h. ‘No\h tơdrong đe\i [o#h lơ\m pơgar kơmưt hlo\h 1ha kơ mo\ Phạm Thị Túy oe\i tơ\ tơring Ea Kênh, apu\ng Krông Pach dêh char Dak Lak. Mo\ Túy tơbăt, pơrang au đe\i [o#h 2 gie\ng kơ au, mă đơ\ng hlôi chă pruih m^nh [ar kơ loăi pơgang ră bơih mă le\i oe\i ư\h kơ ke\ ‘mơ\i, mo\ Tuý tơtăm: “Chă pơtăm tru\h khe\i au bơih mă le\i dơnơm kơmưt tă đe\i pơrang pơra\m au u\nh hnam nhôn ơ\h dêh. Kơ yuơ mă đơ\ng ư\h kơ măh io\k yua kơ jăp dang yơ ră mă le\i tu\h jơhngơ\m hơvơ\h đe chă jang ăn kơ bơ\n”.

Je\i le\i lăi mir pơgar kơmưt đe\i đum hla, ôm rơ\h, [ok Nguyễn Đức Hoan oe\i tơ\ tơring Ea Yông, apu\ng Krông Pach akhan, pơrang au kơ yuơ pơmau pơrang pơra\m [um mă le\i [ok je\i mơ hoal ư\h kơ băt vă răt pruih pơgang yă kiơ mă ke\ lăp năm tơ\ an^h te\ch pơgang păng tơroi găh pơrang pơra\m hơmo\ ke\ hơmet.

{ok Nguyễn Đức Hoan tơbăt: “ Kiơ\ kơ ^nh ‘no\h pơrang au kơ yuơ pơmau pơrang kiơ ‘no\h pơra\m. Nhôn je\i hlôi năm tru\h tơ\ an^h te\ch pơgang ve\i lăng ‘long pơtăm ‘no\h đe sư te\ch m^nh [ar kơ loăi pơgang chă pruih pơlong năng.”

Kiơ\ đơ\ng tiến sĩ Tống Khiêm, Kơdră An^h tơm pơ tru\t cho\h jang sa te\h đak tơbăt pơrang đum hla, ôm ple\i ‘no\h jing pơrang ngăl tơ [ơ\p tơ\ kơmưt. Mă kăl tơ\ groi te\h thu\ng păng dôm pơyan ‘mi jrăh. Pơrang păng pơmau pơrang pơra\m kơmưt kiơ\ trong mơ\t lơ\m rơ\h ‘moi kiơ\ rơka tơ\ [um kơmưt pơm ăn kơmưt ư\h kơ gơ\h trep io\k mơ\r au to. Pơrang đum hla, ôm [um tơdăh [o#h hrôih, đe\i trong tang găn tơtom ‘no\h ke\ chă hơmet er^h dơ\ng tru\h 90%. Mư\h [o#h dơnơm đe\i pơrang pơra\m ‘no\h bơ\n io\k yua m^nh [ar kơ loăi pơgang nhen tơ\ ala au: “Dôm dơnơm răm ‘no\h bơ\n bu\ch hu\t hloi đơ\ng ro\ng ‘no\h bơ\n chă prôi vôi tơ\ te\h ‘no\h, hăm dôm dơnơm uơ oe\i bơ\n chă pruih pơgang kơ loăi parathion mă ư\h ‘no\h pơgang thiomalate Methylpara, chă pruih kiơ\ nơ\r tơbăt tơ\ kơ đo\h hăp. Mă le\i ‘ne\ chă pruih lơ tơ\ hla, bơ\n chă pruih tơ\ tơm kơ yuơ pơrang au hăp ako\m tơ\ tơm, chă pruih đunh d^h băl 7 – 10 năr ‘no\h hăp ke\ jing ‘lơ\ng dơ\ng”.

‘Ngoăih kơ ‘no\h, kiơ\ đơ\ng, kih sư Vũ Văn Tùng bơngai joăt jang kih thuơ\t kơ Ko\ng ty Solavina an^h sơdrai tơ\ Dak Lăk akhan, tơdrong joăt chă pơtăm hơnơ\ng kơmưt lơ\m lơ sơnăm je\i jing m^nh lơ\m dôm tơdrong tơm pơm ăn đe\i pơrang kơ yuơ lơ lo\h hăm dôm pơgar mir hlôi đe\i pơrang pơra\m ‘no\h bơ\n pơdơ\h hloi ‘ne\ pă chă pơtăm bơih. Tơdăh vă pơtăm hloi le\i bơ\n hơmet pơ ‘lơ\ng te\h, chor thoong pơcho\h đak ‘lơ\ng, prôi săi vôi lơ\m 1 sao đơ\ng 50 k^ tru\h 100 k^. Mă le\i, vă pơm ăn te\h ‘lơ\ng ‘no\h le\i bơ\n pơdơ\h pơtăm kơmưt chă pơtăm dôm ‘long pơtăm anai, đơ\ng ro\ng m^nh pơyan jang sa ‘no\h pơtăm hăp dơ\ng. ‘Ngoăih kơ ‘no\h bơ\n chă tu\h mơ\r hlôi u\h hrau hăm đak pơgang tricođerma vă tơgu\m ăn te\h ke\ krơ\ng ‘lơ\ng hơ iă ăn ‘long pơtăm păng tang găn ke\ pơrang chă pơra\m lơ\m pơgar mir bơ\n. Lơ\m ve\i lăng năng tông ‘long pơtăm kăl chă tu\h mơ\r prôi pho\ng vă ke\ tang găn pơrang ăn ‘long pơtăm.

Kih sư Vũ Văn Tùng tơbăt:“ Gô mơ\ng kiơ\ groi te\h, to\ ‘mi kial păng lơ\m khe\i ‘năr ve\i lăng lăng [o#h kơmưt ư\h kơ gan jing ‘no\h bơ\n tu\h ăn mơ\r hrau hăp pho\ng đạm vă dơnơm hăp jing ‘lơ\ng. Tơdăh dơnơm jing ‘lơ\ng no\h kon pơlei bơ\n ‘ne\ gan prôi pho\ng đạm kơ yuơ tơdăh hla hăp jing ‘lơ\ng dêh hnang ‘no\h [ônh đe\i sơdrông pơrang pơra\m. mă kăl lơ\m khe\i ‘năr pơyan ‘mi Tây Nguyên, đơ\ng ro\ng ‘mi ‘no\h hmă hmă hla hyăh pơm ăn sơdrông pơrang mơ\t kiơ\ trong ‘no\h, đơ\ng  no\h hăp pơra\m tru\h tơ\ ple\i [um kơmưt hloi”.

Lơ lo\h pơrang đum hla, ôm rơ\h, ôm [um kơ yuơ đơ\ng pơrang păng pơmau pơrang pơm ăn. ‘Ngăl đe\i [o#h pơra\m lơ\m mă mir pơgar ju kơtang, ‘mi jrăh. Kơ yuơ lơ lo\h, hăm to\ ‘mi kial tơpl^h d^h băl hơnơ\ng nhen hre\i au kon pơlei bơ\n dăh năm lăng mir pơgar hơnơ\ng vă [o#h păng ming hơmet tơtom.

Bơngai ch^h: Hương Lý

Tơblơ\ nơ\r: Amazưt