VOV4.Bahnar – Lơ\m jang [a, pơyan [a pơyan jing khe\i ‘năr tơnap tap hlo\h, [e\nh [ang tơdrong long kơ yuơ to\ ‘mi kial ư\h sơđơ\ng: tơdrong to\ ju pơm ăn sơdrông chek lar char lơ. Kơ yuơ lơ lo\h, vă ve\i lăng [a pơyan ple\i ăl, kăl pơ koe\l kon pơle\i cho\h jang sa lăng ba kơ jăp lơ\m ve\i lăng năng tông ba đơ\ng mă cho\h te\h, re\i pơtăm tru\h tơ\ tang găn hơlau sơdrông pơrang pơrăm hloi. Kih sư Ngô Hữu Châu gô tơbăt ăn kơ bơ\n m^nh [ar trong jang kăl hlo\h găh tơdrong ‘nau.

Rim kơ loăi sơdrông pơrang hmă hmă chă pơra\m [a Pơyan ‘no\h: pơrang phơ\k, mu\r măih brông, pơrang hle\k hlo\k, sơdrông lôm hla, kro hla. Hăm pơrang phơ\k, hmă hmă chă pơra\m lơ\m [a char tru\h tơ\ [a hnông, pơkao. Pơrang pơra\m tơ\ hla, tơ\ hơpăng, pơkao. Pơrang au pơra\m kơtang pơm ăn [a ư\h kơ gan ple\i tơdăh [o#h klui păng tang găn ư\h tơtom. {o#h blu\ng pơrang pơra\m ‘no\h phơ\k ie\ tơ\ hla, đơ\ng ro\ng ‘no\h sa roi t^h kơmau go#h găm. Vă tang găn pơrang phơ\k, kon pơle\i bơ\n ‘ne\ pơcho\h chu\n hre\ng, mư\h [o#h pơrang bơ\n pruih pơgang:  Filia , Famy, Rabcide, Beam,… Kih sư Ngô Hữu Châu tơbăt ăn dơ\ng: “ Vă tang găn hơlau pơrang phơ\k, lơ\m cho\h jang sa ‘no\h kon pơle\i cho\h hium chu\n mă rơgo\h vă pơlôch pơrang sơdrông đơ\ng hơlau, kăl cho\h rơ uơ te\h mă ‘lơ\ng. Mă [ar dơ\ng ‘no\h hre\i au đe\i hơdre\ch [a ke\ krơ\ng hăm pơrang phơ\k, kơna kon pơle\i bơ\n răt re\i hơdre\ch au. Mă pêng, kon pơle\i bơ\n chă re\i, pơtăm hui, kơ yuơ hre\i au đe\i tơring chă re\i pơtăm kie\r hăm hơdre\ch [a chă re\i lơ\m 1 sao ‘no\h tru\h 20 k^; pơkă ăn kon pơle\i bơ\n chă re\o lơ\m 1 sao chu\n na ‘no\h lăp 12 k^ hơdre\ch [a đe\ch, lơ hlo\h ‘no\h dang 15 k^ đe\ch”.

Mu\r măih brông ( oe\i đe\i krao khan sơme\ch brông): hơnar mu\r măih brông ‘no\h klanh. Mu\r măih yo\ng kơtăp răh rap dăh mă kơtăp ako\m đe\i 3-4 to\ kơtăp. Lăp đơ\ng ro\ng che\h jing klanh đe\i đơ\ng 1-2 năr er^h lơ\m đak, đơ\ng ro\ng ‘no\h lơ\m hla [a, lôm hla [a tơbo\l nhen hla he\nh, jing hơnar sơdrông er^h lơ\m no\h. Hơnar sơdrông mơ\t lơ\m lăm tơm [a, pơm ăn tơm [a t^h tơ blêu. Tơ ‘mơ\ng [a tơbo\l nhen hla he\nh ư\h kơ gơ\h hnông hoăt mă le\i gơ\h blu\ng tơ ‘mơ\ng anai dơ\ng vă hnông păng hoăt. Mư\h đ^ hoăt ‘no\h hơnar sơdrông au pă gơ\h vă pơra\m dơ\ng bơih. Găh trong tang găn hăp ‘no\h kih sư Ngô Hữu Châu pơtho: “Mư\h [o#h ‘năr gip gap ‘no\h ư\h kơ jor hơnar sơdrông mu\r măih chek lar, păng mư\h hlôi đe\i bơih ‘no\h tơnap mă pơlôch ke\. Kơ yuơ lơ lo\h mư\h [o#h ‘năr gip gap ‘noh bơ\n pơchoh đak chu\n na mă hrơ\ păng io\k yua dôm pơgang pơlôch sơdrông kơ loăi găr nhen Basudin 10H, Furadan hrau hăm te\h dơ\k đơ\ng no\h chă prôi xăi lơ\m chu\n na, lơ\m 1 sao chu\n na bơ\n prôi đơ\ng 1k^ 1 poăt tru\h 2 k^ pơgang, đơ\ng rong ‘no\h bơ\n pơtơ\ng đak [ơ [le\ng jru\ dang 3cm lơ\m 7 năr. Lơ lo\h mư\h mu\r măih brông kơtăp, che\h kon ‘no\h hăp lôch hloi.

Mang hla [a ‘no\h kơ loăi sơdrông pơra\m kơtang lơ\m [a pơyan. Đe hăp chă păr tôch re\nh vă tơchă dôm chu\n na lăp đon. Mang er^h sa ako\m tơ\ tơ ‘mơ\ng hla [a, hlôm hla [a đơ\ng no\h trep io\k đak hla [a, pơm ăn hla [a rơ ông kro păng đe\i ‘măng kro jo\i tơdăh pơra\m kơtang păng chu\n na đak hrơ\. Hmă hmă hăp lăp pơra\m lơ\m mă [a oe\i ie\. ‘Năr to\ pơđang, chu\n na đak ư\h kơmăh, ư\h kơmăh pho\ng jing jơ vơn ăn kơ mang chek lar păng pơra\m. Tang găn hơlau mang hla [a ư\h kơ kăl io\k yua pơgang, kơ yuơ [a gơ\h chăt hla ‘nao dơ\ng. Kơ yuơ lơ lo\h, tơ\ dôm chu\n na hăp pơ răm lăp kăl chă pơtơ\ng đak măh mai, prôi pho\ng tơ tom, [a jing ‘lơ\ng gô ke\ yak hlo\h sơdrông au pơra\m. Tơdăh chu\n na hre\ng hro\i, ư\h kơ đe\i đak pơtơng ăn chu\n na, ‘no\h gơ\h pru\ih pho\ng đak vă pơ tru\h đak păng kơ chơ\t ‘lơ\ng tơtom ăn kơ [a lơ\m khe\i ‘năr hrôih hlo\h mă le\i đơ\ng ro\ng ‘no\h kăl đe\i đak lơ\m chu\n na, [a gô jing ‘lơ\ng, hoe\i pơm kơne# tru\h găh [a ple\i ôh. Kih sư Ngô Hữu Châu pơkă dơ\ng m^nh kơ loăi pơrang hle\k hlo\k: “Pơrang hle\k hlo\k kơ yuơ sơmach pơra\m, mư\h [a vă hnông. Tang găn hơlau pơrang au ‘no\h je\i chă re\i pơtăm hui, ve\h ver chu\n na đak tơ\ng dêh hnang, pơram lang xă. Mư\h [a hoăt, vă [a ple\i hơkau le\i kăl chă pru\ih pơgang tang găn hơlau, ‘no\h io\k yua dôm kơ loăi pơgang Kasumin, Kasuran, Staner. ‘nau jing dôm kơ loăi pơgang x^t hlo\h pơlôch pơrang”.

Pơrang kro hla: pơra\m kơtang đơ\ng mă [a hnông d^ng tru\h [a hoăt, lơ\m vă đ^ khe\i pơyan ‘mi jrăh ‘no\h jơ rơvơn pơrang pơra\m kơtang. An^h răm đe\i [o#h blu\nbg a đơ\ng kie\ng hla, pơm ăn [o#h kro tơ\ kơnho\ng hla. Tơ\ t^l pơgê, năm lăng chu\n na kon pơle\i bơ\n [o#h tơ\ kơnho\ng hla đe\i dôm kơto\h đak jơk ‘no\h jing đak pơrang. Đơ\ng dôm pơrang au, đe hăp tơpo\h đơ\ng dơnơm au năm tơ\ dơnơm anai. Pơrang ngăl pơra\m tơ\ dôm [a [au phu, [a ‘lơ\ng. Tơ\ chu\n na prôi lơ pho\ng đam [ônh đe\i pơrang. Mư\h [o#h pơrang ‘no\h kăl pơdơ\h [iơ\ prôi pho\ng đam, prôi lơ pho\ng kali, pơ cho\h đak đơ\ng no\h pơtơ\ng đak hle păng chă pruih rim pơgang: Visen, Agri-Life, Bactocide, … lơ\m khe\i ‘năr [a hnông păng hơdrol kơ [a hoăt mă kăl đơ\ng ro\ng dôm ‘măng ‘mi kial hơbu\t hơbông. Kon pơle\i bơ\n dăh kơchăng, ‘ne\ tu\h hrau pơgang pơlôch pơrang hăm pho\ng hla.

            Vă dă [iơ\ sơdrông pơrang pơra\m [a pơyan, kiơ\ đơ\ng kih sư Ngô Hữu Châu, ‘no\h rơ\ih hơdre\ch [a ke\ krơ\ng hăm pơrang ‘no\h jing trong jang g^t kăl hlo\h: “Khe\i pơyan pơrang sơdrông lơ, kơ yuơ lơ lo\h kơna chă rơ\ih hơdre\ch dă [iơ\ sơdrông pơrang pơra\m adoi đe\i ple\i ăl ‘no\h ‘lơ\ng hlo\h, tơbăt ăn kon pơle\i dăh chă re\i pơtăm rim hơdre\ch [a lai. Kơ yuơ rim hơdre\ch [a lai ‘no\h hoe\i đe\i pơrang pơra\m adoi ple\i ăl dơ\ng, đơ\ng 8 tân m^nh poăt năm tơ\ lơ, đe\i dôm u\nh hnam jang sa io\k đe\i đơ\ng 9 tru\h 9 tân m^nh poăt lơ\m 1 hek tar. Hăm dôm hơdre\ch [a hmă hre\i au đe\i hơdre\ch [a OM 6976 ‘no\h je\i ke\ krơ\ng tang găn pơrang mơ\n, je\i ple\i ăl, tơdăh ve\i lăng năng tông ‘lơ\ng le\i je\i ke\ch yuă đe\i tru\h 7 tân lơ\m 1 hek tar chu\n na.

Tơblơ\ nơ\r: Amazư\t