VOV4.Bahnar - Xơnăm âu, hơyuh to# ‘mi ưh kơ đei xđơ\ng, to# phang truh hrôih, păng dôm ‘măng ‘mi hơlơ\k kơ pơyan, pơm ăn lơ hơgăt tơm cà phê tơ\ dêh char Dak Lak chôh pơkao hrôih. Kon pơlei jang mir mă hlôh vao yuơ jang cà phê đunh xơnăm, adoi pơngơ\t kơ đon hăm minh pơyan jang ‘nao ưh kơđei yua lơ.

Jing bngai hlôh vao găh jang cà phê, mă lei [ok Bùi Văn Thống oei tơ\ xăh Ea Kly, apu\ng Krông Pach, dêh char Dak Lak, duh pơxuơ\k pơxuơ\l: 2 xơnăm tơje# âu, hơyuh to# ‘mi ưh kơ xđơ\ng, pơm tơplih minh [ar pơkăp lơ\m vei jang cà phê.  Pơyan ‘mi to\ xe\t pơm ăn ‘long pơtăm trep kơchơ\t ‘lơ\ng ưh kơ pran, găr ie\; pơyan phang noh ‘mi hơdrơ\k pơyan pơm ăn cà phê ‘nao pe\ plei đang hlôi chôh pơkao noh ưh kơ ke\ kơtue\n plei. Pơyan pe\ yua âu ki, pơgar cà phê kơ unh hnam hlôi tơjur đơ\ng 3 tấn minh puơ\t oei pă 2 tấn lơ\m 1 ha. Xơnăm âu, lơ ‘măng ‘mi tih âu ki pơm ăn cà phê hiong plei nhen dôm xơnăm adrol ki. {ok Bùi Văn Thống ăn tơbăt: Yuơ hơyuh to# ưh kơ xđơ\ng. ‘Măng le\ch pơkao âu ki hơlen lăng cà phê noh giơ\ng ‘lơ\ng mă lei ako\m tơ\ hla đe\ch oei plei noh ưh kơ đei ôh.

Ưh kơ adro# hăm hnam [ok Thống, mă adrol kơ pơyan ‘mi, to# duh ưh kơ đei xđơ\ng, lơ bngai jang cà phê tơ\ Dak Lak adoi pơngơ\t kơ đon lơ\m tơdrong vei jang pơgar ‘long pơtăm. ‘Nho\ng Lê Minh Tuấn, oei tơ\ xăh Ea Kiết, apu\ng Chư\ Mgar ăn tơbăt: Kiơ\ tơdrong hlôh vao lơ\m pơm jang rim xơnăm đơ\ng ro\ng kơ pe\ plei đang noh nhôn kăt hleh xơdrai, kơ ‘ne\k tơ ‘mơ\ng noh le# dang 1 khei vă ‘long jô ‘mơ\i noh pơtơm ruih đak vă tơm chôh pơkao gơh pran. Mă lei xơnăm âu hơyuh ‘năr tơplih, đei lơ tơm chôh pơkao hrôih, đei tơm noh honh pơm ăn kơ inh pơngơ\t kơ đon ưh kơ băt vă tuh pho\ng ruih đak păng vei jang thoi yơ.

Dơ\n lăng pơgar cà phê kro hla, yă Lê Thị Uyên, oei tơ\ xăh Ea Drơng, apu\ng Cư Mgar mơmơnh, ‘măng ‘mi ăh tong ane# khei 1 âu ki tam mă măh đak ăn kơ tơm cà phê chôh pơkao kơtuen plei ôh. Yă pơngơ\t kơ đon: Tơm mă âu ưh kơ măh đak, hăp le\ch pơkao bra#p đe\ch, ưh kơ đei plei ôh. Hăm pơgar unh hnam inh dang ei noh teh duh pă giơ\ng bơih dăh kiơ mă cà phê tơjruh, dang ei athei tuh pho\ng ăh tơm dăh mă pruih pơgang tơ\ hla, duh gơnơm đơ\ng dôm bngai jang khoa ho\k pơtho ăn vă kon pơlei nhôn băt pơm jang.

Lơ\m tơdrong tơroi âu [lon ki, nhôn hlôi pơtho mih ma duch nă păng bôl boăl băt trong chă hơlen, vei lăng pơgar ‘long pơtăm [ơ\t đei ‘mi hơdrơ\k pơyan pơm ăn cà phê le\ch pơkao hrôih. Noh đơ\ng ro\ng kơ ‘mi, mih ma duch nă chă hơlen lăng hăm trong xir teh, mưh nhen đak hram jru\ lơ\m 10cm noh athei ruih đơ\ng ro\ng hloi vă cà phê le\ch pơkao kơtuen plei. Đang kơ noh, bơ\n athei le# ăn pơgar cà phê chiu to# truh lai yơ pơkao honh păng ruh noh pơtơm ruih đak dơ\ng vă tơm le\ch pơkao kơtuen plei tơm. Xơnăm âu hơbo\ to# đunh năr, hăm pơgar cà phê kră dăh mă pơgar cà phê ưh kơ giơ\ng yuơ đơ\ng xơnăm adrol ki pe\ lơ, dăh mă pơgar ưh kơ đei tơm yơp pơgăn, noh mih ma duch nă kăt xơdrai lơ\m 2 ‘măng, vei dôm xơdrai hon răh rei dăh mă xơdrai kră oei erih, gô ăh ruih đak ‘măng mă 2 dăh mă ăh blu\ng pơyan ‘mi noh kăt hleh pă ‘măng dơ\ng. Bơ\ thoi noh gô tơgu\m ăn tơm cà phê ke\ chiu to# phang tơnăp hloh.   

Găh tơdrong vei lăng păng tuh pho\ng ăn pơgar cà phê chôh pơkao hrôih yuơ đei ‘mi hơdrơ\k pơyan, bngai chih kơtơ\ng ang ăn rađiô nơ\r pơma VN tơ\ Tây Nguyên pơma dơnuh hăm kih sư Nguyễn Văn Duy, kang [o# jang kih thuơ\t kơ ko\ng ti cổ phần pho\ng rei Bình Điền.

- Ki sư Nguyễn Văn Duy ăi, kiơ\ tơ drong tơ che\ng đơ\ng dôm bơ ngai jang khoa ho\k ‘no\h tơ\ Dak Lak, dôm ‘măng ‘mi jur âu ki hlôi pơm ăn lơ pơ gar che\h phe le\ch pơ kao đơ\ng 20 - 30% kơ so# pơ kao lơ\m pơ yan truh. Mưh lei, kon pơ lei athei vei rong, săy pho\ng thoi yơ ăn dôm pơ gar che\h phe âu vă sư gơ\h đei plei ‘lơ\ng hlo\h?

- Ki sư Nguyễn Văn Duy: Kơ dih kâu inh tơ che\ng, ‘mi jur âu ki sư tơ gu\m ăn kon pơ lei Dak Lak pơ ma adro# păng Tây Nguyên pơ ma atu\m huei kơ hu\t ko\ng pruih 1 đơt, păng bơ\n ku\m ưh kơ kăl pơ ngơ\t dêh, kơ lih yoa pơ kao đ^ le\ch kok tơ bu\k bơih ‘no\h, ro\ năng gô kơ te\n plei ‘lơ\ng ‘năi, ưh đei to\ mă pơ kao jô kro kơ dih bơih ‘no\h plei sư gei bơih, dang ei bơ\n gô tơ ruih đak ‘măng mă 2 thoi yơ dơ\ng. {ât ‘long le\ch pơ kao kơ plăh âu, bơ\n athei kơ chăng truh tơ\ mơ\r dơ\ng: yoa nhen rim sơ năm bơ\n pruih ‘mơ\i na sư le\ch pơ kao, ‘no\h pruih mă blu\ng ưh kơ đei săy pho\ng kiơ, mă lei sơ năm ‘nâu đơt 1 pơ kao đ^ le\ch bơih kơ na sư pha [iơ\. Sơ năm âu ki plei che\h phe ưh kơ ‘yăl kơ na lơ pơ gar ‘long oei pran, oei jing ‘lơ\ng. Mă lei mưh đ^ le\ch pơ kao kơ te\n plei bơih mă đơt 1 bơ\n ưh kơ tu\h thim bơ\n mơ\r, pho\ng ‘no\h gô pơm ăn che\h phe mưh đei to\ păng kial ‘no\h ‘long [ônh ưh jăng. Kơ lih yoa thoi no\h mă inh tơ tă pruih đak đơt 1 sơ năm ‘nâu athei săy pho\ng hloi, lei na sư gơ\h ‘lơ\ng. Săy pho\ng, tuh mơ\r thoi no\h sư tơ gu\m ăn plei gơ\h tih, lơ\m khei ‘năr rong plei păng tơ gu\m ăn ‘long pran [iơ\, đơ\ng no\h găn [iơ\ plei hơ lu\ng, ruh ning mônh kơnh. ‘No\h j^ tơ drong kăl tơ gu\m ăn kon pơ lei hơ met tôm tơ mam vă vei rong che\h phe kơ plăh hrei ‘nâu.

- Kơ plăh dang ei, kon pơ lei tơ\ 1,2 tơ ring pơ tơm pruih đak ‘măng mă 1 ăn pơ gar che\h phe. Tơ drong săy pho\ng ăn pơ gar ‘long khei ‘năr âu thoi yơ hă [ok?

- Ki sư Nguyễn Văn Duy: Đơ\ng sơ\ truh dang ei nhôn hơ nơ\ng tơ tă săy pho\ng lơ\m pơ yan phang 2 ‘măng, yoa ‘long che\h phe ưh gơ\h trep io\k đ^ mơ\r 1 ‘măng, oei to\ phang ‘no\h đơ\ng 3-4 khei. Kơ na bơ\n athei pơm 2 ‘măng săy, mă ưh ‘no\h săy 3 ‘măng. Kiơ\ inh ‘măng mă âu bơ\n săy lăp ai, tơ dăh an^h yơ le\ch pơ kao dêh păng đ^ kơ te\n plei lơ bơih ‘no\h săy dang 60%. Pơ tih gia lơ\m pơ yan phang bơ\n săy dang 5-6 lang 1 tơm, ‘no\h ‘măng mă âu bơ\n săy 3-4 lang, păng gô pruih đak ‘măng mă 2 kơnh bơ\n săy dơ\ng 2 lang. Thoi no\h sư lăp ‘lơ\ng, tơ gu\m ăn ‘long le\ch đ^ pơ kao đơ\ng ‘mi âu ki sư le\ch tam mă đ^. Mă 2 ku\m jing tơ drong tôch g^t kăl ‘no\h sư tơ gu\m ăn ‘long chăt pran hai, rong plei gei ‘lơ\ng hai, mưh đei tôm mơ\r rong ‘long truh khei 5 khei 6 kơnh vă plei da [iơ\ hơ lu\ng.

- {ok ăi, kơ plăh dang ei, khei ‘năr oei to\ phang, ưh kơ măh đak tơ ruih, lei kon pơ lei hăm gơ\h săy thim pho\ng kiơ\ đơ\ng pruih vi lượng tơ\ hla ưh?

-Ki sư Nguyễn Văn Duy: Tơ dăh pho\ng vi lượng tơ pu vă tuh tơ\ tơm ‘no\h ưh gơ\h pha hăm đak pruih tơ\ hla. Pruih tơ\ hla ‘no\h j^ dôm kơ loăi pho\ng đak, mưh pruih ‘no\h hla sư gơ\h trep io\k pho\ng hloi. Sư pha kơ pho\ng tuh tơ\ tơm vă ăn ‘long trep io\k mơ\r hăm rơh. Kon pơ lei [ôh, tơ dăh răt 1 [ao pho\ng Kơ\l kơ pô pơ yan phang ‘no\h, lơ\m no\h đe hơ păh 1 tơ pu super max 200g, tơ pu âu đei kơ chơ\t trung vi lượng, ‘no\h gơ\h pha hăm đak păng pruih tơ\ hla, mă ưh ‘no\h bơ\n ku\m gơ\h tu\h hrâu hăm pho\ng hmă vă săy tơ\ tơm. Oei dôm kơ loăi pho\ng săy tơ\ hla ‘no\h sư đei tôm kơ chơ\t trung vi lượng vă ăn kon pơ lei pruih bơih.

- Lei à, bơ nê kơ ih hơ!