VOV4.Bahnar - Tây Nguyên to\k bo\k ăh pơyan pe\ cà phê, dôm tơdrong tơplih găh kjă te\ch răt đei kon pơlei hơlen rim kơ năr. Đơ\ng lơ xơnăm kơ âu, nơ\r apinh pơm thoi yơ vă hơto\k kjă cà phê hơnơ\ng hăm jơnu\m pơgơ\r tơring, anih jang doanh nghie#p păng kon pơlei jang hơdre\ch ‘long pơtăm âu tơ\ Tây Nguyên. Kơlih chă hơyak trong jang, 49 unh hnam pơtăm cà phê tơ\ xăh Đak Mar, apu\ng Đak Hà, dêh char Kon Tum đơ\ng xơnăm 2012 hlôi kơdih ako\m dih băl vang jang lơ\m Jơnu\m jang cà phê kjăp xđơ\ng. Kiơ\ đơ\ng noh gơnơm jang kiơ\ dôm tơdrong pơkăp pơm tơle\ch đei cà phê rơgoh ‘lơ\ng, đei pơklep hơnăn te\ch răt hơto\ hơnơ\ng, te\ch tơle\ch tơ\ dôm tơring kăl lơ\m kpal teh, kjă cà phê kơ dôm unh hnam âu đei hơto\k [ôh hơdăh. Atu\m hăm tơdrong pơyua đơ\ng tơdrong hơto\k đei kjă te\ch răt, kxo# jên pơyua đơ\ng rim tấn cà phê ăh te\ch noh oei tơgop kăp g^t lơ\m tơdrong tơplih trong erih jang xa ăn kon pơlei tơ\ tơring.    (Đổi giọng đọc bài)

Khei 4 xơnăm 2012, Anih jang atu\m găh cà phê kjăp xđơ\ng xăh Đak Mar, apu\ng Đak Hà, dêh char Kon Tum đei tơ iung pơjing hăm 49 ‘nu vang jang. Kơdih pơm kiơ\ dôm tơdrong pơkăl đơ\ng FLO- Anih jang kơ apu\ng plenh teh găh pơklep hơnăn te\ch răt hơto\ hơnơ\ng, dôm bngai kơdih jang lơ\m Jơnu\m kơdih pơm kiơ\ dôm tơdrong pơkăp kjăp găh tơdrong vei hơlen tơ\ mir pơgar, yua pho\ng rei, pơgang kiơ\ [lep nhen pơkăp jang cà phê rơgoh ‘lơ\ng lơ\m hơgăt teh hloh 71ha. Kiơ\ đơ\ng noh, cà phê kơ dôm unh hnam âu đei anih jang FLO- Cert, minh anih jang tơklăh nai hơlen păng axong hla bar pơkăp jing anih jang cà phê rơgoh ‘lơ\ng. Đơ\ng noh, cà phê kơ dôm unh hnam kon pơlei đei te\ch kiơ\ pơkăp hơto\ hơnơ\ng, hơnăn đei pơkăp lui ngeh tơ\ hloh 20 teh đak lơ\m kpal teh. Vang jang lơ\m Jơnu\m jang âu đơ\ng ‘năr blu\ng ‘nao tơ iung pơjing, ‘nho\ng A Khuất oei tơ\ pơlei Đak Mút, unh hnam đei je# 3 ha cà phê ăn tơbăt:“Vang jang lơ\m jơnu\m jang âu đei vei xđơ\ng ‘lơ\ng tơmam pơm tơle\ch. Atu\m hăm noh vei xđơ\ng ăncham char dơ\ng. Mưh ba jang xđơ\ng kiơ\ dôm tơdrong pơkăp, pơyua kăp g^t hloh. Hăp đei jên tơgu\m noh hăp ato\k kjă ăn kon pơlei”

Xkơ\t đei tơdrong ‘lơ\ng, tơmam cà phê rơgoh ‘lơ\ng đơ\ng Jơnu\m jang atu\m găh cà phê kjăp ‘lơ\ng xăh Đak Mar đei te\ch tơ\ tơring lơ\m kpal teh kiơ\ kjă pơkăp đơ\ng FLO păng hơnơ\ng kjung hloh tơdrong răt atu\m. Đơ\ng ro\ng kơ tam mă juăt mă blu\ng, tơmam cà phê rơgoh ‘lơ\ng kơ 49 unh hnam kon pơlei tơ\ xăh Đak Mar roi năr roi đei io\k tơdrong tơre\k đơ\ng dôm anih hơna ot pu\k lơ\m kpal teh. Lơ\m xơnăm 2014- 2015, Jơnu\m jang atu\m âu te\ch đei 320 tấn cà phê kiơ\ anih te\ch răt hơto\ hơnơ\ng hăm kjă kăp. Lui ngeh hăm tơdrong jang đei jơnei, tơdrong vei pơm jang tơ\ mir pơgar kơ dôm unh hnam vang jang pơm tơle\ch tơmam drăm rơgoh ‘lơ\ng roi năr roi đei hơlen kjăp hloh. {ok Nguyễn Duy Khương, vang jang lơ\m Jơnu\m jang âu ăn tơbăt:“Hăm Jơnu\m jang cà phê kjăp xđơ\ng kơ nhôn noh, ka#m yua pơgang hơdrông. Lơ\m mir pơgar cà phê noh athei rơgoh xđơ\ng păng jang kiơ\ [lep pơkăp mă đe tơchơ\t, pơtih nhen khei dăh mă [lon kơ dôm kơloăi hơdrông pơrang chêk lar noh ba athei jang [lep pơkăp. Ba jang ưh kơ tro\ noh hăp gô chêk lar tenh hloh dơ\ng. Tơdrong kăp g^t noh rơgoh xđơ\ng lơ\m mir pơgar athei rơgoh noh hăp gô tơjur tơdrong chêk lar đơ\ng hơdrông pơrang”

Atu\m hăm pơyua găh kjă lơ\m rim k^ cà phê, Jơnu\m jang atu\m găh cà phê kjăp xđơ\ng xăh Đak Mar oei đei io\k yua kăp g^t nai dơ\ng. Noh jing kiơ\ pơkăp đơ\ng FLO, rim k^ cà phê ăh te\ch kiơ\ pơkăp te\ch răt hơto\ hơnơ\ng gô đei klă kxo# jên pơyua hơto\ đơ\ng 7 truh 15% kjă tơmam te\ch đei. Kxo# jên âu đei yua ăn tơdrong pơtru\t hơto\k jang mu\k drăm tơpôl ăn dôm bngai vang jang lơ\m Jơnu\m jang atu\m păng tơpôl. {ok Tạ Ngọc Quang, Kdră Jơnu\m jang atu\m găh cà phê kjăp xđơ\ng xăh Đak Mar ăn tơbăt, hăm kxo# jên pơyua hloh 2 tih 400 triu hlak jên đei io\k, Jơnu\m jang hlôi man hnam ako\m ho\k hôp tơ\ thôn 5 đei kjă hloh 500 triu hlak jên; tơgu\m 50 triu hlak jên ăn bngai jang Trần Văn Tỉnh tơ\ thôn 1 bơ\ hnam; dăng tơlei unh hơyuh tơ\k hơdăh, tơgop bơ\ trong nơnăm tơ\ tơring pơxe\l; tơgu\m hloh 70 tấn pho\ng vi sinh ăn rim bngai vang jang... {ok Quang xkơ\t, âu jing tơdrong pơyua đunh đai hloh hăm rim bngai jang kon kông: “Tơdrong tơm kơ nhôn noh pơm thoi yơ ăn rim unh hnam kon pơlei kon kông băt hơdăh găh khoa ho\k kih thuơ\t vă ato\k pơtăm cà phê. Atu\m hăm noh tơgu\m kon pơlei tơnap tap đei jên ‘măn pơm jang. Đang kơ noh mă kăl nhôn hơto\k tơpôl kon pơlei”

 {ôh đei tơdrong pơyua đơ\ng tơdrong jang cà phê kjăp xđơ\ng, 49 unh hnam kon pơlei lơ\m noh hloh 63% noh unh hnam kon pơlei kon kông lơ\m Jơnu\m jang cà phê kjăp xđơ\ng xăh Đak Mar adoi kơdih pơm kiơ\ kjăp dôm tơdrong tơchơ\t vă đei găr cà phê rơgoh xđơ\ng, ‘lơ\ng kjăp kiơ\ tơchơ\t đơ\ng apu\ng plenh teh. ‘Nâu jing trong jang mă rim unh hnam kon pơlei jang mir tơ\ âu kơdih hơto\k kjă kăp g^t cà phê kơ po. Xkơ\t găh um ru\p jang cà phê kjăp xđơ\ng kơ 49 unh hnam kon pơlei lơ\m xăh, yă Nguyễn Thị Thanh Thùa, Pho\ kdră anih vei lăng kon pơlei xăh Đak Mar ăn tơbăt: “Inh [ôh um ru\p jang âu noh tơnăp, kjăp xđơ\ng. Kon pơlei vang jang um ru\p âu hlôi tơre\k tơje# hăm khoa ho\k kih thuơ\t, băt jang cà phê po kiơ\ pơkăp kjăp xđơ\ng păng hơyak truh tơring te\ch răt lơ\m kpal teh. Jơnu\m jang atu\m jang kiơ\ [lep pơkăp, kjă te\ch lai yơ duh kăp hloh pơtêng hăm tơring. Mă 2 noh trong jang âu ‘ngoaih kơ pơyua ăn rim bngai vang jang noh hăp duh vang jang lơ\m tơdrong jang pơjing tơring pơxe\l ‘nao tơ\ xăh”.

Vă băt hơ dăh [iơ\ găh trong jang hơ doi ku\m nhen tơ drong jang xa đơ\ng Gru\p jang che\h phe kơ jăp ‘lơ\ng xăh Đak Mar, tơ\ apu\ng Đak Hà, dêh char Kon Tum, nhôn đei jơ pơ ma nuh hăm [ok Tạ Ngọc Quang, Kơ dră vei lăng gru\p, bơ ngai jang tơ năp, đei lơ tơ drong tơ gop vă pơ jing đei tơ drong jơ nei ăn trong jang âu

-P^nh: {ok Tạ Ngọc Quang ăi, Gru\p jang hơ doi bơ\n đei trong pơ tho tơ [ôh ăn bơ ngai jang lơ\m gru\p thoi yơ găh trong jang che\h phe rơ go\h?

-{ok Tạ Ngọc Quang tơl: Vă đei plei che\h phe ‘lơ\ng lăp hăm tơ drong pơ kăp te\ch mơ dro hơ to\ hơ nơ\ng kơ apu\ng plenh te\h FLO vă te\ch tơ\ te\h đak đe ‘no\h bơ\n athei jang đei che\h phe rơ go\h ‘mơ\i. 1 sơ năm nhôn đa thuê, mơng bơ ngai juăt jang jur lăng năng trong jang che\h phe đơ\ng nhôn, pơ tho ăn kon pơ lei nhôn trong jang, ki thuât vei rong vă che\h phe gơ\h đei plei ‘lơ\ng, rơ go\h kiơ\ tơ drong tơ chơ\t te\ch mơ dro hơ to\ hơ nơ\ng kơ apu\ng plenh te\h. Tơ drong tơ chơ\t ‘nâu athei jang kiơ\ mă ‘lơ\ng, đe đa jur dăr lăng 1 sơ năm đơ\ng 4- 5 ‘măng, tơ dăh [ôh ‘lơ\ng ‘no\h đe ăn te\ch tơ\ te\h đak đe. Tơ dăh ưh, đe io\k pơ dreu hla ar ưh ăn te\ch tơ\ te\h đak đe.

-P^nh: {ok ăi, lơ\m Gru\p jang bơ\n đei truh 63% j^ bơ ngai kon kông. Vă pơ tho ăn dôm bơ ngai âu băt trong jang che\h phe rơ go\h ‘lơ\ng, bơ\n hăm tơ [âp mơ mat tat kiơ ưh păng ie\m jang thoi yơ vă kon pơ lei băt trong jang ‘nâu?

-{ok Tạ Ngọc Quang tơl: Hăm dôm bơ ngai kon kông vang jang lơ\m gru\p, blu\ng a nhôn ku\m tơ [âp mơ mat mưh chă pơ tho ăn kon pơ lei găh khoa ho\k ki thuât vă jang đei plei che\h phe rơ go\h. Yoa đon hlôh vao đơ\ng dôm bơ ngai pha ra băl kơ na athei jur truh tơ\ pơ gar đe jang vă pơ tho ăn đe sư, lei na gơ\h jang đei. Hơ dai hăm ‘no\h bơ\n jang hơ drol vă kơ kon pơ lei băt, jang kiơ\. Pơ tih gia, nhen kon pơ lei kăt hơ leh sơ drai đe ưh kơ băt, đe le# sơ drai hơ yơ\l [e\nh ‘no\h ưh kơ đei plei lơ. Yoa thoi no\h nhôn athei jur tơ\ pơ gar vă pơ tho ăn kon pơ lei jang, dar de\h dar de\h truh dang ei kon pơ lei hlôi gơ\h jang bơih păng plei che\h phe kon pơ lei jang đei ku\m ‘lơ\ng, lơ ưh kơ jei kiơ kơ bơ ngai yoăn. {ât lăp đei pơ gar kon pơ lei oei jang ‘lơ\ng hlo\h kơ bơ ngai yoăn dơ\ng.

-P^nh: Găh trong vei lăng tơ drong săi pho\ng, pruih pơ gang lơ\m pơ gar che\h phe kơ gru\p jang hơ doi bơ\n, ie\m vei lăng thoi yơ?

-{ok Tạ Ngọc Quang tơl: Găh tơ drong ‘nâu nhôn đei 1 khul vei lăng cham char. Rim khei khul âu jur dăr lăng che\h phe hăm ‘lơ\ng ưh vă pơ tho ăn kon pơ lei săi, tuh mơ\r. Hơ dai hăm ‘no\h, tơ dăh kon pơ lei pơm glăi tơ drong pơ kăp pruih pơ gang đơ\ng Tơ drong tơ chơ\t te\ch mơ dro hơ to\ hơ nơ\ng kơ apu\ng plenh te\h ku\m nhen đơ\ng gru\p jang ‘no\h nhôn tơ tă ăn kon pơ lei. Dôm bơ ngai pơm glăi hơ nơ\ng ‘no\h nhôn tơ le\ch ưh ăn jang hơ doi lơ\m gru\p.

-P^nh: Găh tơ drong phe\ plei. Vă gơ\h đei plei ‘lơ\ng tôch ai ăn pơ gar che\h phe, ie\m vei lăng kon pơ lei phe\ thoi yơ?

-{ok Tạ Ngọc Quang tơl: Găh tơ drong phe\, rim sơ năm adrol kơ phe\ nhôn pơ gơ\r hôp, athei gô che\h phe đunh truh 95% ‘mơ\i na phe\. Vă gơ\h đei che\h phe ‘lơ\ng te\ch ăn te\h đak đe. Tơ drong mă 2 dơ\ng găh che\h phe lơ\m gru\p jang hơ doi nhôn, rim hnam athei jang đei che\h phe ‘lơ\ng ngăl, ưh gơ\h io\k che\h phe đe nai vă tuh tơ mât lơ\m che\h phe nhôn. Kơ lih thoi no\h kơ na nhôn chă [ơk [ao ăn kon pơ lei. 1 ha đei sơ năm nhôn [ơk 100 blăh [ao đei in kơ mak păng kơ so# chih tơ băt che\h phe rơ go\h ‘lơ\ng đơ\ng nhôn. Mưh mât kân athei đei kơ ph^u đơ\ng Gru\p jang hơ doi ‘mơ\i na nhôn gơ\h io\k tơ mât che\h phe ‘no\h.

Nơ\r bơ nê: Lei à, bơ nê kơ ih hơ! 

Dơ\ng hăm Lan: Tơ blơ\ păng pơ re