VOV4.Bahnar - Lâm Đồng jing dêh char che\p kơ\l kơ ja#p teh đak găh choh jang xa kiơ\ trong pơkăp ‘nao. Dôm tơmam drăm pơm tơle\ch kơ dêh char âu hlôi đei đe ư ang ja#p jang lơ\m teh đak păng tơ\ teh đak đe. Lơ\m noh, tơdrong pơtăm ‘nhot kiơ\ trong jang pơkăp ‘nao đơ\ng Châu Âu tơ\ pơgar pơtăm ‘nhot Rừng Hoa Bạch Cúc tơ\ thôn Đạ Nghịt, xăh Lát, apu\ng Lạc Dương (Lâm Đồng) đei lăng jing um ru\p jang ‘nao, ưh kơ adro# pơyua lơ găh mu\k drăm mă oei vei xđơ\ng kjăp ăn jơhngơ\m jăn bngai răt yua, tơgop hơto\k kjă kăp kơ tơm ‘nhot Đà Lạt to\k minh hơyak ‘nao.  

Hơ tuch sơ năm 2014, đơ\ng ro\ng kơ ‘măng dăr lăng trong jang pơ tăm ‘nhot hăm đak kiơ\ kơ măy kơ mo\k châu Âu tơ\ Malaysia, yă Phạm Thị Thu Cúc – Tơ ‘ngla pơ gar ‘nhot Rừng Hoa Bạch Cúc răt io\k kơ măy kơ mo\k ‘nao âu vă bơ\ jang lơ\m pơ gar ‘nhot kơ dih. Mă đơ\ng jên jang blu\ng a lơ ră, to\k vă je# truh 600 triu vă răt bơ\n tơ mam, kơ măy kơ mo\k, hơ dre\ch, io\k bơ ngai pơ tho ki thuât đơ\ng 1 an^h jang te\h đak đe, mă lei đ^ đăng 18 kơ loăi ‘nhot hla lăch mă blu\ng đei pơ tăm hăm đak âu adoi đei yoa ‘lơ\ng, hơ nhăk ăn io\k yoa kơ jăp, pơih đei 1 trong jang xa kơ jăp đunh ăn pơ gar ‘nhot yă.

Kiơ\ yă Phạm Thị Thu Cúc, tơ drong kăl kơ pơ ma, trong jang ‘nâu ưh lăp jang đei ‘nhot rơ go\h ‘lơ\ng đe\ch, mă oei da [iơ\ hiong ko\ng vei rong păng ‘mơ ‘met đei đak tơ ruih dơ\ng: ‘Nhot pơ tăm kơ pal đak blu\ng a ‘no\h bơ\n ơng găr tơ\ dôm kơ li ie\ ming tơ\ hơ drơ\h, đơ\ng ro\ng 15 năr găr ơng đei tăh lơ\m kơ cho\k đak. Đak ro tơ\ hơ la kơ du\t kơ li prăt năr prăt măng păng ‘nhot trep io\k mơ\r đơ\ng đak. Tơ drong kăl ‘no\h, pơ tăm ‘nhot kơ pal đak, io\k đơ\ng ơng tơ đăh truh truh kăt te\ch nhôn ưh đei pruih pơ gang sơ drông kiơ kơ na ‘nhot tôch rơ go\h. Mă 2 ‘no\h ‘mơ ‘met đei đak, 1 sao pơ tăm m^nh măng m^nh năr lăp hiong 3.000 kơ lich đak đe\ch”

Kiơ\ yă Phạm Thị Thu Cúc, tơ drong đei yoa đơ\ng pơ tăm ‘nhot hăm kơ thu\ng đak kiơ\ kơ măy kơ mo\k châu Âu lơ\m pơ gar ‘nhot Rừng Hoa Bạch Cúc tôch lơ, lăp đơ\ng ro\ng 4 gie\ng jang ‘nhot hla lăch gơ\h kăt te\ch bơih, jo# păh lăp kăt đei dang 5 tân lơ\m 1 sao hnam kơ m^l. Hrei ‘nâu tơ mam âu hlôi đei an^h siêu th^ Bic C, Metro păng VinMart k^ răt io\k pơ đ^, hăm kơ jă tôch sơ đơ\ng đơ\ng 40.000 - 50.000 m^nh k^, lơ hlo\h vă je# 2 ‘măng pơ têng hăm ‘nhot pơ tăm thoi so.

‘Ngoăih kơ te\ch mơ dro sơ đơ\ng, hơ nhăk ăn io\k yoa lơ, trong pơ tăm ‘nhot âu oei găn le# [iơ\ ‘nhot hư mưh pơ tăm nhen so ki, atu\m hăm ‘no\h năr ‘măn răk ‘nhot ku\m đunh [iơ\: ‘Nhot inh đei dôm an^h siêu th^ Bic C, Metro păng VinMart răt io\k. Tơ drong ‘lơ\ng hlo\h đơ\ng ‘nhot âu ‘no\h ‘nhot đei buch io\k tơm rơh, ưh đei kăt mă văn pơ ‘lơ\ng hăm kơ che vă ‘nhot gơ\h erih đunh. Yoa thoi no\h tơ dăh tơ drong chơ hơ nhăk ‘lơ\ng ‘no\h hla lăch gơ\h ‘măn đơ\ng 3 - 5 năr”

Đơ\ng tơ drong đei yoa ‘lơ\ng đơ\ng pơ tăm ‘nhot hăm đak tơ\ pơ gar Rừng Hoa Bạch Cúc âu, hrei ‘nâu đei dơ\ng 1, 2 an^h jang tơ\ dêh char Lâm Đồng pơ tơm jang kiơ\. ‘Nâu j^ m^nh lơ\m dôm trong jang ‘lơ\ng păng đei yoa, vang tơ gop pơm ăn tơ drong cho\h jang xa kơ dêh char Lâm Đồng to\k pran kiơ\ trong pơm hơ to\k kơ jă tơ mam drăm đơ\ng jang đei.

Pơtăm ‘nhot tơ\ kpal đak rơgoh, ưh kơ kăl teh mă pơtăm kơtă lơ\m đak kơchơ\t ‘lơ\ng. Kơchơ\t ‘lơ\ng vă pơtăm ‘nhot noh kiơ\ xkơ\t đơ\ng apu\ng plenh teh ưh kơ đei pơrăm truh jơhngơ\m jăn bngai xa yua. Tơ\ hơla âu noh dôm kih thuơ\t kăl găh trong pơtăm ‘nhot rơgoh tơ\ kpal đak kơchơ\t ‘lơ\ng:

Adrol hloh noh găh hơmet găr hơdre\ch:

- Hơmet găr: hăm rim kơloăi găr hơdre\ch yơ adoi gơh pơtăm kiơ\ trong pơkăp âu. Vă pơtăm tơđăh ‘nhot ‘lơ\ng, đei yua lơ, noh athei hơmet pơ ‘lơ\ng đak mă tơnăp, bơ\n gơh hơmet đak hăm kơto\l vôi hơto\ 2/1.000, đang kơ noh hơmet hăm phèn chua.

- Hơmet pơ ‘lơ\ng đak hăm vôi lơ\m (2-3%): Io\k 200-300g vôi kơto\l dăh mă  400 – 500g vôi ‘nao pai lu\k lơ\k lơ\m 10 lít đak rơgoh. Le# hlo\ng 15-20 pơn^t đang kơ noh hlo\ng io\k 6-7 lít đak vôi hlăng. Trong pơtăm ‘nhot tơđăh ưh kơ kăl teh thoi âu gô vei xđơ\ng tơdrong rơgoh, ưh kơ đei [ơm pơrang đơ\ng đak.

- Pơm hlăng đak hăm trong io\k minh kơto\l phèn chua hơto\ hăm tong ane# hơ ‘nglâu ti (pơhlom 1g) lu\k lơ\k hăm minh kơ ‘lo\ đak, đang kơ noh tuh đak lu\k lơ\k phèn chua lơ\m kơ xô đak đei 20 – 25 lít păng vơ\r mă hach. Đơ\ng ro\ng kơ noh le# đunh lơ\m 30 pơn^t le# kơcheh krăm tơ\ klo\ng noh to\ng io\k đak hlăng tơ\ kpal.

Găh tơmam pơtăm: Tơmam pơtăm noh bơ\n io\k dôm tơmam hlôi đei lơ\m unh hnam nhen: go\, kơthau, kơđo\ng, kơbo#i rơhơi dang 20 cm, kjung 15 cm to\k tơ\ kpal păng đei tơ ‘ngla#p klu\. ‘Ngoaih kơ noh, đei kơ [^nh pruih đak vă kơ hơ iuch tơm păng hla ‘nhot hlôi hon vơ\. Lơ\m noh athei băt:

- Io\k cham tơ\ hơdra hnam, dăh mă cham ăh anăp hnam. Axong to# chră to\ xe\t jat noh đơ\ng 5-6 jơ lơ\m minh năr.

- Ne\ ăn tro\ đak ‘mi vă kơchơ\t ‘lơ\ng ưh kơ đei hoach ngach, bơ\n duh gơh bơ\ bơ bu\ng hăm ni lo\ng kok.

- Athei ruih đak 2-3 ‘măng ăh ‘năr dơ\ng to# kơtang hăm ‘nhot xa hla.

- Athei le# tơm ‘nhot rơhơi: ne\ kơ tuh đak đei kơchơ\t ‘lơ\ng kla#p đ^ rơh, le# rơh rơhơi tơ\ kpal đak mơ\n.

Bơ\ nhen tơ\ hơla âu:

- Io\k kơhôp xốp xơng kơmâu găm lơ\m lăm dăh mă ‘măn ni lo\ng vă ‘măn đak hăm kơchơ\t ‘lơ\ng.

- Hơdra kơtol anih pơtăm găr noh kơđo\ng, dăh mă kơhôp kuer pơlôh, tuh găr la#p tong ane# đak đei kơchơ\t ‘lơ\ng, ne\ le# găr hơdre\ch đông hloi tơ\ đak ôh.

- Lu\k lơ\k đak kơchơ\t ‘lơ\ng lơ\m kơchai, lu\k mă hach đang kơ noh tuh lơ\m kơhôp xốp, tuh măh đak kiơ\ pơtho, đang ro\ng kơ noh vơ\r mă hach. Đak ataih đơ\ng anih [ơ\r kơhôp dang 2 cm.

- Rei găr: noh kiơ\ hơdre\ch ‘nhot mă rei hơdre\ch hôi dăh mă hơ[ơ\l. Đơ\ng ro\ng kơ rei găr hơdre\ch noh klu\ tơ ‘ngla#p, ne\ lu\k lơ\k găr hơdre\ch, pruih to\ xe\t đak lơ\m găr hơdre\ch.

- Mă hơtuch noh klu\ tơ ‘ngla#p kơhôp đei đak hăm kơchơ\t ‘lơ\ng, đak noh athei đei tôm tơ\ klo\ng đơ\ng 1-2 cm.

Vei lăng:

            - Hơlen hơnơ\ng đak lơ\m kơhôp ‘nhot pơtăm, athei lu\k lơ\k đak vă kơ rơh ‘nhot hoai kơ răm.

- Klu\ tơ ‘ngla#p dăh mă le# ăh anih kơmăng lơ\m 2-3 năr. Ăh găr đăh bơih noh ‘nhăk tơ\ anih rơđăh, ne\ ăn to# chră kơtă ôh.

- Hơnơ\ng hơlen rơh ‘nhot, yuơ pơtăm kiơ\ trong âu noh rơh hiôk kơ ôm, mưh [ôh ôm bu\k noh athei io\k ôp rơgoh, kơ ‘ne\k le# dôm anih rơh ôm bu\k noh.

Lan - Dơng chih păng rapor