VOV4.Bahnar - Pơmâu linh chi brê jing kơloăi pơmâu pơgang dang ei đei kjă te\ch lơ\m tơring kăp hloh đơ\ng 800 truh 1 triu hlak jên minh k^. Tơ\ apu\ng hin dơnuh Đam Rông, dêh char Lâm Đông, bngai jang mir Nguyễn Quốc Trường, oei tơ\ thôn 2, xăh Rô Men hlôi kh^n tơplih hơdre\ch ‘long pơtăm, ‘nhăk hơdre\ch ‘long pơgang âu vă pơtăm pơm tơle\ch tơmam drăm, pơyua lơ găh mu\k drăm. Đơ\ng tơdrong jang đei jơnei âu, [ok hlôi tơgop ăn hơyak ‘nao lơ\m tơdrong tơplih hơdre\ch ‘long pơtăm, hơto\k io\k yua păng tơdrong erih unh hnam kon pơlei tơ\ apu\ng hin dơnuh Đam Rông – minh apu\ng đei lơ kon pơlei kon kông kơ dêh char Lâm Đồng.

Đơ\ng ro\ng lơ xơnăm hơlen, ho\k pơhrăm păng ako\m tơdrong hlôh vao đơ\ng dôm bngai năm adrol, xơnăm 2012, [ok Nguyễn Quốc Trường, oei tơ\ thôn 2, xăh Rô Men, apu\ng Đam Rông, dêh char Lâm Đồng tơchơ\t ‘nhăk pơtăm pơmâu pơgang linh chi brê Đà Lạt. Đơ\ng to\ xe\t hơdre\ch mă blu\ng, truh dang ei um ru\p jang pơtăm pơmâu linh chi brê Đà Lạt kơ [ok Trường hlôi ato\k đei 2 trong hnam pơtăm pơmâu âu, đei io\k yua xđơ\ng je# 200 triu hlak jên minh khei. {ok Nguyễn Quốc Trường ăn tơbăt, ‘ngoaih kơ dôm tơdrong kơdih chă ho\k pơhrăm, [ok hơnơ\ng năm truh apinh dôm bngai jang khoa ho\k kơ Anih jang Khoa ho\k păng Ko\ng nghe# dêh char Lâm Đồng: "Tơm hơdre\ch âu duh kăp g^t, noh ăh mih ma duch nă ‘meh jang athei rơih hơdre\ch mă yơ ‘lơ\ng [lep hăm tơdrong pơkăp. ‘Lơ\ng hloh noh năm tơ\ Anih jang hơlen sinh học Đà Lạt răt hơdre\ch noh ‘lơ\ng, đang kơ noh ba vih pơih xă hơdre\ch lơ hloh. Mưh ba hlôi đei bôl boăl, ‘nho\ng oh jang đei jơnei bơih noh adoi gơh mơ\n, oei ưh noh năm tơ\ Anih jang hơlen sinh ho\k âu. Kih thuơ\t bơ\ kơdu\ng âu noh mih ma duch nă athei băt răt pu\k ‘long ot tơ\ anih mă po lui ngeh, kơlih pơmâu linh chi âu adro# lăp kơ pu\k ot ‘long kxu đe\ch noh mă gơh jang. Pơtih nhen ba pơtăm pơmâu d^ng d^r, pơmâu hơnong noh pu\k ‘long nai lu\k lơ\k atu\m. Oei pơmâu linh chi âu noh athei pu\k ‘long kxu, nhen inh noh io\k pu\k ‘long kxu đơ\ng Gia Lai to”

Kiơ\ kơ [ok Trường, pơtêng hăm tơdrong pơm jang đơ\ng atu\m hơdre\ch pơmâu linh chi brê Đà Lạt hăm dôm tơring nai, linh chi brê Đà Lạt đei pơtăm tơ\ Đam Rông noh đei yua lơ păng ‘lơ\ng hloh. Mă hăt noh, đơ\ng ro\ng 5 khei pơtơm vei lăng [lep kih thuơ\t, pơmâu linh chi brê Đà Lạt tơ\ Đam Rông hlôi pơtơm đei yua ‘măng mă blu\ng. {ok Nguyễn Quốc Trường xkơ\t:"Kiơ\ tơdrong mă inh vao lơ\m 3 xơnăm pơtăm pơmâu linh chi âu noh inh [ôh hơyuh to# ‘mi tơ\ Đam Rông noh ‘lơ\ng. ‘Nho\ng oh bôl boăl inh duh tơ\ Đức Trọng păng Bảo Lộc, atu\m răt hơdre\ch âu mơ\n, mă lei ăh io\k yua noh teh Đam Rông âu hiôk hloh. Lơ\m pơm jang hmă noh ‘nho\ng oh pơtăm lơ\m minh kơdu\ng noh đei yua 2 gram, mă lei dang ei inh hlôi đei yua truh 3 gram bơih noh tơdrong pơyua tơnăp hloh”.

            Đơ\ng um ru\p jang âu, mă blu\ng xkơ\t pơmâu linh chi brê Đà Lạt pơtăm [lep hăm teh tơ\ Đam Rông – tơring đei hơyuh to# ‘mi ưh kơ hloh 35 đo# C. Mă lei, [ok Trường ăn tơbăt, bngai pơtăm duh athei tơre\k truh tơdrong hơmet to# chră thoi yơ vă mă [lep, ke\ đei thoi noh pơmâu linh chi brê Đà Lạt pơtơm đei yua lơ hloh:“Vă đei jơnei âu noh ba athei băt tơre\k truh jơ ‘năr vei lăng tro\ [lep. Pơtih nhen ăh ‘năr to# noh ba athei klu\ thoi yơ, kơlih hăp kăl đei hơyuh hơ iuch lơ hloh. Mă kăl hơ iuch lơ mă lei duh kăl đei to# chră hơdăh, ne\ kơmăng kơmơ\t jat ôh. Mưh to# chră kơtă hloi noh pơmâu âu ưh kơ gơh hon ôh. Noh ba athei tơre\k găh kih thuơ\t"

Hăm kjă te\ch dang ei tơ\ tơring đơ\ng 800 truh 1 triu hlak jên minh k^, pơmâu linh chi brê Đà Lạt đei yua lơ hloh găh mu\k drăm pơtêng hăm dôm um ru\p jang nai tơ\ Đam Rông. Yuơ noh, kiơ\ kơ [ok Nguyễn Minh Thắng, Pho\ kdră anih vei lăng kon pơlei xăh Rô Men, apu\ng Đam Rông, tơring to\k bo\k hơvơn kon pơlei lơ\m tơring ho\k pơhrăm kih thuơ\t păng pơih xă trong jang âu: " ‘Nâu jing um ru\p jang đei jơnei, anih jang Đảng păng Jơnu\m pơgơ\r tơring to\k bo\k oei ‘meh vă pơih xă trong jang âu. Dang ei to\k bo\k hơvơn kon pơlei tơ\ tơring truh jang vă jang răh păng ho\k răh tơdrong hlôh vao pơtăm pơmâu linh chih brê vă ning mônh kơnh pơih xă pơm jang ăn kon pơlei lơ\m pơlei pơla, lơ\m xăh pơm jang. Um ru\p jang âu noh jang lơ\m hnam, hiong jên jang mă blu\ng đe\ch, đơ\ng ro\ng kơ noh ba adro# hoach đak pơ uh vei lăng đe\ch mă ưh kơ đei hiong jên pơm jang đunh ôh. Pơtêng hăm dôm hơdre\ch ‘long pơtăm nai noh pơmâu âu đei io\k yua tơnăp hloh "

Tơdrong jang pơtăm pơmâu linh chi brê Đà Lạt đơ\ng [ok Trường đei yua lơ, ưh kơ adro# pơih trong ‘nao hơ iă ăn tơdrong jang xut le# pơngot tơjur hin dơnuh kjăp xđơ\ng tơ\ apu\ng hin dơnuh Đam Rông, mă âu oei jing minh um ru\p jang gơh pơih xă tơ\ lơ tơring nai lơ\m Tây nguyên, mă hăt noh hăm tơring ataih yaih, tơring kon pơlei kon kông oei lơ tơnap tap.              

Vă pơtăm pơmâu linh chi brê đei io\k yua lơ, mih ma duch nă athei ho\k hơlen găh kih thuơ\t păng tơdrong hlôh vao đơ\ng lơ bngai jang. Tơ\ hơla âu noh minh [ar tơdrong hlôh vao găh kih thuơ\t bă pơtăm pơmâu linh chi brê đei io\k yua lơ mă mih ma duch nă păng bôl boăl kăl kơ băt.

-Tơ mam vă pơ tăm: Pơ mâu linh chi [rê đe đa pơ tăm hăm broi pu\k tơ\r rơ muăn, nhen broi ‘long mit, cao su păng iă kơ tao. Đơ\ng ro\ng kơ ‘no\h lu\k hrâu broi tơ\r âu vă u. U broi vă sư păr đ^ kơ chơ\t ưh ‘lơ\ng, pơm ăn broi gơ\h hrơm đak, dôm kơ chơ\t ‘lơ\ng pơ lôch [iơ\ pơ rang j^ đei lơ\m tơ mam vă pơ tăm. Tơ drong u tơ đăh pơ mâu lơ\m dang 6 jơ to\k tơ\ kơ pal, mă lei ưh gơ\h u đunh hlo\h 30 năr.

- Trong tăh broi tơ\r lơ\m kơ [i hơ dre\ch: Athei tăh hme\t hăm ti mă kơ dăng, ưh gơ\h le# rơ hơi, tăh broi vă tơ pu trăp đơ\ng 1 k^ 2 truh 1 k^ 5, tăh broi lăp tôm le# tăh lơ dăh mă to\ se\t dêh hnang. Tăh broi lơ\m tơ pu âu vă kơ [i huei pơ chăh, pơ rang j^ huei kơ mât mưh ming dăh mă chơ chue\n.

- Trong pơ lôch pơ rang j^: Ki thuât pơ lôch pơ rang j^ tôch kơ kăl, pơ lôch đ^ dôm pơ rang j^ đei lơ\m broi ‘long vă pơ tăm. Athei ]hông broi tơ\ hơ yuh to\ 100 độ C, ]hông lơ\m 12 jơ. Mưh ]hông pơ lôch pơ rang ‘no\h go\ ]hông athei đei măh hơi đak, hơ yuh to\ kăl đei. ‘Ngoăih kơ ‘no\h, gơ\h ]hông pơ lôch pơ rang hre\nh đơ\ng dang 90 - 120 pơ nit hăm go\ ap suât tơ\ hơ yuh to\ đơ\ng 119 - 126 độ C.

-Hơ dre\ch, tơ đăh pơ mâu: 1,2 ki thuât rong pơ mâu linh chi [rê đei io\k yoa kơ jăp, kăl hlo\h ‘no\h j^ rơih rong hơ dre\ch athei bơ\ jang vei rong mă ‘lơ\ng hơ nơ\ng tơ dăh ưh hơ dre\ch pơ mâu jing ưh ‘lơ\ng, [ônh đei pơ rang j^ păng pơ mâu ưh tih ‘lơ\ng. Hơ dre\ch pơ tăm athei rong tôm sơ năm vă sư chăt tih. ‘Lơ\ng hlo\h athei pơ tăm hăm hơ tuh vă găn [iơ\ pơ rang j^ mât phă. Pơ tăm hơ dre\ch gơ\h bơ\ jang kiơ\ 2 trong âu:

+Mă 1: pơ tăm hloi găr hơ dre\ch linh chi hăm ‘long, athei bo\k pơ lôh tơ\ kơ [i xă đơ\ng 1,8-2 cm jru\ 15-17 cm, mưh tăh găr athei ming kơ [i je# u\nh đeng kôn, io\k hlôt tơ\ tơ pu pơ tăm.

+Mă 2: pơ tăm găr hơ dre\ch linh chi, io\k ‘long ie\ tơ răih găr hơ dre\ch dơ dar kơ pal măt tơ pu pơ tăm vă găr hơ dre\ch huei he\ch, tăh dang 10- 15 gam hơ dre\ch lơ\m tơ pu broi vă pơ tăm, m^nh kơ [i hơ dre\ch pơ tăm đei 40 -50 tơm pơ mâu tơ\ tơ pu.

Đơ\ng ro\ng kơ tăh găr hơ dre\ch đang athei ch^t hơ met mă kle\p vă chơ ming tơ\ hnam u pơ mâu, hnam u athei rơ go\h ‘lơ\ng.

-Hnam u pơ mâu linh chi [rê: Hơ yuh iôm lơ\m hnam u hơ dre\ch dang 75% - 85%, hơ yuh to\ đơ\ng 20-30 độ C. Ưh ăn măt ‘năr pơ chrang mât, tơ\ lăm le# gan pơm hơ mơ\l, gueo hnang, hnam u ưh đei ‘mi hnăt, ưh gơ\h ming hơ dai hăm pơ mâu kro dăh mă pơ mâu đ^ pơ tăm lơ\m tơ pu bơih, athei pơm hnam u hơ dro#. Hnam u athei pruih pơ gang pơ lôch bơ\n kơ tu, moa păng săy vôi.

Ming phôi pơ mâu tơ\ kơ deng mă ưh ‘no\h hơ tol ku\m gơ\h, khei ‘năr u găr pơ mâu ưh kơ đei tơ ruih đak, ming kơ [i 1 [ôt, athei hơ nơ\ng mât dăr lăng, vă mưh [ôh pơ mâu phơ\k dăh mă đei pơ rang j^ ‘no\h io\k hu\t le#. Lăng năng mưh [ôh pơ mâu chăt ‘no\h pơih [ơ\r tơ pu vă sư chăt le\ch, đơ\ng ro\ng kơ ‘no\h u truh rơ\h pơ mâu chăt ‘lơ\ng tơ\ tơ pu, dang 2 năr dơ\ng pruih đak, păng vei hơ yuh to\ dang 28 độ C, hơ yuh iôm  90%.

-Vei rong: Hnam pơ tăm pơ mâu pe\ng mă kle\p, ưh ăn kial tơ hlu mât, pe\ng kơ lư\i găn to\ ju\m dăr. Hnam athei pơm kơ jăp vă huei kơ păk tơ dăh ‘mi kial, athei đei hơ yuh iôm, mă lei pơm rơ hơi ‘lơ\ng vă huei đei pơ rang j^. Hơ nơ\ng vei hơ yuh to\ đơ\ng 22-28 độ C vă pơ mâu blu\h ‘lơ\ng. Tơ ruih hăm đak rơ go\h, puih hơ met mă ‘you ju\m dăr ăn an^h pơ tăm vă huei đei pơ rang j^ phă pơ mâu. Mưh rong đe juăt jang kiơ\ 2 trong đei: Prôi te\h păng ưh đei prôi te\h.

+Trong prôi te\h: lăng [ôh rơ\h pơ mâu chăt dang 3/4 tơ pu ‘no\h pơih le# [ơ\r tơ pu, tuh prôi tơ\ kơ pal 1 tăl te\h hơ tăng dang 3cm. Đơ\ng ro\ng kơ prôi te\h pơ mâu linh chi [rê athei vei rong mă ‘lơ\ng, pruih đak vă te\h iôm, le# kơ pruih đak lơ kơnh đak tơ\ng [ônh đei pơ rang j^ phă. Io\k đơ\ng prôi te\h đơ\ng 7-10 năr blu\ng athei vei lăng hơ yuh iôm đơ\ng 75% - 90%, rim năr pruih đak tơ\ hơ nă te\h. Trong prôi te\h âu tơ gu\m ăn pơ mâu chăt tôch ‘lơ\ng mă lei sư hrăt lơ\m an^h pơ tăm păng [ônh đei pơ rang j^ phă [iơ\, yoa đơ\ng kơ [i hơ dre\ch [ơm te\h, tơ dăh hơmet te\h ưh hơ len ‘no\h đei lơ pơ rang j^ phă pơ mâu.

+Trong ưh kơ prôi te\h: Dang đơ\ng 25-30 năr mưh [ôh rơh xa đei 3/4 tơ pu pơ tăm ‘no\h io\k xăng răih le# tơ pu păng tơ ruih đak. Đơ\ng 7 - 10 năr hơ nơ\ng pruih đak tơ\ hơ nă hnam vă đei hơ yuh iôm đơ\ng 80% - 90%, rơ hơi ‘lơ\ng. Lơ pơ gar pơ tăm pơ mâu linh chi [rê tơ\ Việt Nam hơ nơ\ng jang kiơ\ trong jang ‘nâu, yoa sư ‘mơ ‘met đei an^h pơ tăm, gơ\h ming hơ tol kơ [i pơ tăm, mă ưh ‘no\h ming tơ\ hơ nă hnam, pơ mâu chăt ‘lơ\ng mưh ming tơ pu pơ tăm tơ\ kơ deng chư A.

Mă hơ tuch, io\k xăng kăt dơng pơ mâu, kăt tơ ter tơm păng pik vôi pơ lôch pơ rang, đang kơ ‘no\h rong dơ\ng 1 đơt plơ\ng, vei rong nhen thoi blu\ng a hai, pơ mâu đơt 2 to\ se\t [iơ\ kơ đơt 1. Mưh đei 3 k^ pơ mâu linh chi [rê hơ drih đơ\ng ro\ng kơ sơ\k đang ‘no\h oei pă 1 k^ kro. Pơ tăm rong pơ mâu đang athei pruih pơ gang pơ lôch pơ rang j^ lơ\m hnam pơ tăm hăm fooc môn nồng độ 1%.

Lan - Dơng chih păng rapor