VOV4.Bahnar - Um ru\p tơguăt jang cà phê kjăp xđơ\ng tơ\ Dak Lak mă blu\ng hlôi đei jơnei. Trong jang âu hlôi tơplih khôi juăt jang cà phê xo xơ\, tơgu\m kon pơlei jang tơre\k hăm tơdrong rơgei khoa ho\k kih thuơ\t, mong [iơ\ jên axong jang, hơto\k kjă tơmam drăm. Kiơ\ đơ\ng noh, pơjing đei cà phê ‘lơ\ng, xkơ\t đon lui găh cà phê Buôn Ma Thuột lơ\m tơring. 

            Pơjing đei je# 2 xơnăm, Anih jang atu\m găh Choh jang xa jang Cà phê kjăp xđơ\ng Ea Kmat, xăh Hòa Đông, apu\ng Krông Pach, dêh char Dak Lak ako\m đei je# 100 ‘nu vang jang, lơ noh kon pơlei kon kông ngăl, hăm hơgăt cà phê jang truh 140 ha.

Tơdrong pơjing Jơnu\m jang atu\m noh đơ\ng tơdrong kăl kơ dôm bngai vang jang lơ\m tơdrong tơroi tơbăt găh khoa ho\k kih thuơ\t, tơgu\m băl găh jên jang, hơdre\ch, pho\ng rei, pơgang hơdrông păng te\ch tơmam. Jơnu\m jang atu\m găh cà phê kjăp xđơ\ng Ea Kmat hlôi pơjing hơnăn tơmam drăm păng đei Anih jang găh hơlen tơmam te\ch răt kơ apu\ng plenh teh FairTrade axong hla bar pơkăp pơm jang cà phê kjăp xđơ\ng.

{ok Lê Văn Đường oei tơ\ thôn Tân Đông, xăh Ea Kênh, apu\ng Krông Pach ăn tơbăt: Đơ\ng vang jang lơ\m jơnu\m jang âu, [ok đei ho\k, tơroi găh tơdrong hlôh vao dăh mă lơ\m pơm jang cà phê. Hơdăh nhen: ruih đak mong [iơ\, io\k kon char kmar ‘lơ\ng vă pơrăm kon char kmar kne#, tuh pho\ng mă hơto\ păng [lep khei năr. Yuơ noh, cà phê đei yua kơ unh hnam [ok hơto\k [ôh hơdăh: Adrol ki tam mă vang jang lơ\m jơnu\m jang cà phê kiơ\ trong xo noh đei yua rim xơnăm pơhlom 2 tấn/ha. Oei dang ei nhen xơnăm âu ki đei yua 3 tấn minh puơ\t, xơnăm adrol duh đei yua hloh 4 tấn 2 tă găr.

Hăm tơdrong vă hơto\k kjă tơmam cà phê, hơto\k tơdrong hlôh vao lơ\m te\ch răt ăn bngai pơtăm cà phê, xơnăm 2011, vă je# 50 unh hnam tơ\ xăh Ea Kiết, apu\ng Cư Mgar, dêh char Dak Lak hlôi pơjing đei Jơnu\m jang atu\m găh choh jang xa hơto\ hơnơ\ng Ea Kiết. Gơnơm pơm kiơ\ dôm tơdrong tơchơ\t jang cà phê gơh rơgei kơ apu\ng plenh teh nhen: tuh pho\ng, pruih pơgang, hleh xơdrai tro\ [lep kih thuơ\t; pe\ yua dôm plei đum đei kpal 90%... tơmam drăm cà phê kơ Jơnu\m jang atu\m đei FairTrade axong hla bar xkơ\t, noh kjă te\ch kăp hloh tơ\ ‘ngoaih đơ\ng 2.500 truh 3.000hlj/ kg. Tơdrong đei yua hăm dôm bngai jang lơ\m Jơnu\m đei hơto\k đơ\ng 10 truh 20 triu hlak jên rim xơnăm.

Jơnu\m jang atu\m pơm jang đei jơnei, hơvơn roi năr roi lơ bngai vang jang; truh dang ei hlôi đei je# 100 ‘nu vang jang, hăm hơgăt cà phê hloh 180 ha, to\k hloh 2 ‘măng pơtêng hăm ‘năr blu\ng tơ iung pơjing. {ok Nguyễn Văn Phúc, Kdră anih jang atu\m ăn tơbăt: Rim xơnăm hăm tơdrong jang cà phê kjăp xđơ\ng noh Anih jang atu\m pơgơ\r đơ\ng 3 truh 4 ‘măng ăn kon pơlei jang ho\k găh kih thuơ\t, xđơ\ng rơgoh tơmam xa, xđơ\ng pơm jang. Mă kăl hăm rim unh hnam noh rim khei đei tơdrong vă jang hơdăh ăn rim khul pơm jang, pơtho kon pơlei băt hơdăh găh tơdrong ato\k cà phê kjăp xđơ\ng ‘lơ\ng hloh.  

Dak Lak dang ei đei hơgăt cà phê xă hloh teh đak hăm hloh 200.000 ha mă lei pơm jang răh rai. Tơle\ch tơdrong jang hơto\k cà phê kjăp xđơ\ng đơ\ng xơnăm 2008 - 2015 păng xkơ\t truh xơnăm 2020, anih jang kpal kơ dêh char Dak Lak hlôi hơlen, pơkăp tơring jang cà phê Buôn Ma Thuột hăm hơgăt pơhlom 80.000 ha vă hơto\k kiơ\ hơyak kjăp xđơ\ng păng băt tơm a hla chă, hơnăn hơdăh. Atu\m hăm noh, dêh char gô đei trong chă pơtru\t tơguăt “4 anih jang” lơ\m noh hơto\k jang cà phê kjăp xđơ\ng, lơ\m noh tơre\k đơ\ng bngai jang mir păng anih jang te\ch răt. Truh dang ei, ja#p dêh char hlôi đei hloh 132 anih jang atu\m tơguăt hăm dôm anih jang te\ch răt vă jang cà phê kjăp xđơ\ng, hăm hơgăt je# 5400 ha. {ok Huỳnh Quốc Thích, Pho\ kdră anih choh jang xa păng ato\k tơring pơxe\l dêh char Dak Lak ăn tơbăt: ‘Ngoaih kơ dôm tơdrong jang đơ\ng jơnu\m pơgơ\r teh đak, Dak Lak duh hlôi đei lơ tơdrong jang tơgu\m ăn doanh nghiệp axong lơ\m choh jang xa, tơring pơxe\l. Kiơ\ đơ\ng noh, Dak Lak pơm trong hiôk ăn dôm doanh nghiệp pơm jang tơ\ tơring, mă kăl noh dôm doanh nghiệp đei jên jang FDI ke\ chă ako\m răt cà phê lơ noh vang jang atu\m hăm kon pơlei vă pơjing jơnu\m jang duh nhen dôm tơdrong jang cà phê kiơ\ xkơ\t vă ako\m kon pơlei pơm jang. Minh um ru\p jang nai hlôi dar deh tơre\k truh tơdrong jang kjăp xđơ\ng hăm tơdrong pơm jang, te\ch răt cà phê noh jing dôm anih jang atu\m.

Tơdrong pơjing dôm anih jang atu\m găh cà phê kjăp xđơ\ng tơ\ Dak Lak mă blu\ng hlôi đei jơnei hơdăh. Kiơ\ đơ\ng noh, dar deh tơplih trong jang cà phê xo xơ\, tơgu\m kon pơlei tơre\k hăm tơdrong rơgei khoa ho\k kih thuơ\t, mong [iơ\ lơ\m jên axong jang, hơto\k kjă tơmam drăm đei pơm tơle\ch, pơjing đei tơmam cà phê ‘lơ\ng xđơ\ng, xkơ\t đon lui hăm cà phê Buôn Ma Thuột lơ\m tơring kơ teh đak bơ\n păng lơ\m apu\ng plenh teh.

Khei năr dang ei noh ăh pơyan phang tơ\ Dak Lak. Pơyan phang duh jing khei tơm cà phê chôh pơkao kơtue\n plei noh kăl đei tơdrong vei lăng tro\ [lep vă tơm to\k giơ\ng xđơ\ng găh plei. Tơdrong tơroi ‘năr âu gô pơtruh hăm mih ma duch nă băt minh [ar tơdrong hlôh vao đơ\ng minh [ar tơdrong jang cà phê ăh khei chôh pơkao. 

{ok Nguyễn Đức Thành, tơngla pơgar chehphe hlo\h 2ha tơ\ thôn Tiến Thịnh, tơring Quảng Tiến, apu\ng Cư Mgar tơbăt: lơ\m pơyan phang tơdăh jang kiơ\ [lep kih thuơ\t ve\i lăng chehphe đơ\ng tơruih đak, pơm pơ ‘lơ\ng pơkao tru\h chă prôi bơ\n pho\ng le\i ple\i sơđơ\ng păng ple\i ăl đơ\ng 15-20%. Kiơ kơ [ok, to\ ‘mi kial ưh sơđơ\ng hre\i au chehphe chôh pơkao lơ ‘măng tơdăh pơkao tơ\ sơdrai đơ\ng 5-10% ‘no\h [ok tơruih đak u\t pơkao ‘no\h. Tơdăh pơkao cho#h blang hlo\h 30% le\i chă tơruih dru\h kiơ\ ‘mi adoi chă prôi pho\ng vă pơkao cho#h blang păng ke\ kơtăn ple\i kơ yuơ ve\i lăng chehphe pơyan au đe\i [ơm tru\h tơdrong ple\i chehphe đơ\ng ro\ng kơnh. {ok Nguyễn Đức Thành tơbăt: “Sơ\ pơyan phang nhôn ư\h kơ prôi pho\ng lăp tơruih đak vă cho#h pơkao đe\ch mă le\i dôm sơnăm ‘no\h ple\i ư\h kơ gan ăl d^ng tru\h bơ\n prôi pho\ng pơyan phang đơ\ng đơ\ng ro\ng ‘no\h tơruih đak pơkao ‘lơ\ng, cho#h pơkao hrơ\p m^nh ‘măng ple\i ăl hlo\h [iơ\”.

Je\i jing bơngai jang chehphe hơge\i tơ\ tơring Quảng Tiến, apu\ng Cư Mgar, [ok Cao Văn Thắng tơbăt găh trong chă prôi pho\ng kơ u\nh hnam. {ok tơbăt, gômơ\ng kiơ\ găh pơgar ‘long, sơnăm ayơ ple\i ăl dơnơm ‘long ư\h kơ gan jing ‘lơ\ng lăp đơ\ng ro\ng phe\ ‘no\h bơ\n chă prôi pho\ng lơ [iơ\ păng chă prôih pho\ng lơ\m ‘măng tơruih mă blu\ng hloi. Tơdăh lăng [o#h pơgar ‘long bơ\n oe\i jing ‘lơ\ng [l^k [la\k ‘no\h chă prôi pho\ng lơ\m ‘măng tơruih mă 2 vă hăp kơtăn ple\i păng rong kơtăn ple\i te\nh t^h vơ\: “Kiơ\ kơ ^nh tơdrong chă tơruih đak prôi pho\ng pơyan phang gô đe\i io\k yua kơ jăp ăn pơyan tru\h. Kơ yuơ tơdăh ư\h kơ măh đak, dơnơm hơ ngrăng hơ ngrônh, tơruih đak ư\h kơ prôi pho\ng pơkao cho#h blang ư\h kơ hrơ\p m^nh ‘măng dăh mă kơtăn ple\i ư\h kơ lơ. Hmă hmă ^nh chă prôi pho\ng Đầu Trâu kơ Bình Điền, pho\ng joăt chă prôi pơyan phang. Prôi lơ\m pơyan phang [ônh kơ hach hlo\h păng đe\i ‘lơ\ng ăn chehphe lơ\m pơyan phang ‘no\h kơna đe\i ple\i kơ jăp hlo\h”.

Sơnăm au, to\ ‘mi ư\h sơđơ\ng, phang pơđang kơtang. Tơ\ lơ pơgar chehphe kon pơle\i hlôi prôi pho\ng, tơruih đak ‘măng mă blu\ng vă cho#h pơkao păng kơtăn ple\i. Kiơ\ đơ\ng khu\l jang khoa ho\k vă chehphe ple\i ăl lơ\m khe\i ‘năr to\ phang ‘no\h, pho\ng đam jing phong kăl hlo\h tơgu\m ăn cho#h pơkao păng kơtăn ple\i ‘lơ\ng, ple\i t^h [ônh. Mă le\i tơdăh lăp prôi hơdro# pho\ng đam ‘no\h dơnơm ‘long ư\h kơ măh kơchơ\t ‘lơ\ng vă dơnơm cho#h pơkao păng kơtăn ple\i. Mă kăl lơ\m pơyan to\ phang pơđang pơm ăn Lân lơ\m te\h tơnap mă hram mơ\t tơ\ dơnơm ‘long. ‘Ngoăih kơ ‘noh Kali je\i tôch kăl vă đe\i ple\i ăl, ke\ tang găn sơdrông pơrang pơra\m păng to\ ‘mi kial ư\h sơđơ\ng. Vă chă prôi pho\ng [lep khe\i ‘năr păng [lep lơ to\ se\t lơ\m khe\i năr au, kỹ sư Phạm Phú Hưng, bơngai joăt jang kơ Ko\ng ty pho\ng Bình Điền pơkă: “ Hmă hmă kon pơle\i dăh chă prôi atu\m lơ\m khe\i ‘năr tơruih. Hăm dôm pơgar ‘long ư\h kơ jing ‘lơ\ng lăp đơ\ng ro\ng phe\ ‘no\h chă prôi pho\ng hloi lơ\m ‘măng tơruih blu\ng a, pho\ng chă prôi ăn m^nh dơnơm đơ\ng 200-250gam hăm kơ loăi pho\ng Đầu Trâu pơyan phang. Hăm pơgar ‘long oe\i jing ‘lơ\ng ‘no\h kon pơle\i ư\h kơ chă prôi hoe\i mơ\n măh ư\h ‘no\h chă prôi đơ\ng 100-150gam đe\ch. ‘Măng chă prôi pho\ng kăl hlo\h kơ chehphe ‘no\h ‘măng mă 2. Mư\h kon pơle\i bơ\n chă prôi [lep lơ\m pơyan au gô tơgu\m ăn chehphe đe\i kơtăn ple\i ge\i lơ adoi nhen pơm ăn kơtăn ple\i t^h vơ\ te\nh koăng. Chă prôi ‘măng mă au lơ\m 1 dơnơm đơ\ng 300 – 400 gam lơ\m m^nh ‘măng. Tơdăh kon pơle\i bơ\n chă prôi pho\ng [lep le\i gô tơgu\m ăn chehphe jing ‘lơ\ng ke\ krơ\ng hăm sơdrông pơrang pơra\m vă rong ‘me ăn đe\i ple\i kơ jăp lơ\m hơtuch pơyan”.

Ơ m^h ma păng bôl boăl! Khe\i năr hre\i au rim pơgar chehphe to\k bo\k đe\i bôp păng ‘măn ăn cho#h pơkao. ‘Nau jing khe\i ‘năr đe\i [ơm tru\h tơdrong ple\i ăn pơyan tru\h. Kơ yuơ lơ lo\h kon pơle\i bơ\n dăh hơnơ\ng dăr lăng pơgar, lăng năng dơnơm chehphe pơgar bơ\n lơ liơ vă jang sa đe\i io\k yua kơ jăp hlo\h. 

Lan - Zưt chih păng rapor