VOV4.Bahnar - Dang ei, lơ pơgar cà phê tơ\ rim dêh char Tây Nguyên to\k bo\k oei jing kră, plei ưh đei lơ, yuơ noh mih ma duch nă kơche\ng truh tơdrong pơtăm tơ ‘măl. Mă lei, atu\m hăm dôm tơdrong tơnap tap găh jên axong jang, hơdre\ch noh pơrang lơ\m teh, mă kăl noh pơrang lơ\m teh pơrăm rơh, pơm ăn ‘long pơtăm ưh ke\ to\k giơ\ng pran nhen ‘meh vă.

Unh hnam [ok Phạm Lai, oei tơ\ kueng kơpho# 5, phường Đạt Hiếu, th^ xăh Buôn Hồ, dêh char Đak Lăk đei 2 ha cà phê pơtăm đơ\ng xơnăm 1995. Đơ\ng ro\ng kơ lơ xơnăm io\k jang, tơm cà phê kră kru\t păng dar deh lôch tơm noh [ok xơkơ\t pơtăm tơ ‘măl minh păh pơgar ‘long. Xơnăm mă blu\ng pơtăm tơ ‘măl, tơm cà phê to\k giơ\ng pran, xơdrai hla jơk [l^k. Mă lei, ăh xơnăm mă 2 păng mă 3, pơgar ‘long pơtăm [ôh dreng hla, tơm ưh to\k giơ\ng, pho\ đei minh [ar tơm lôch. Chă hơlen kơlih kiơ đei tơdrong âu, [ok Lai băt đei noh yuơ đơ\ng tơdrong choh hơmet teh tam mă tro\ [lep noh tơm cà phê [ơm pơrang pơrăm rơh. Mă huach lơ jên vă hơmet pơlôch pơrang mă lei ưh đei jơnei nhen ‘meh vă: “Adrol âu ki lăng atu\m tơm cà phê kră noh [ơm pơrang păng lôch hloi noh inh ro# le#, vă hơmet pơtăm hơlơ\k dơ\ng. Lơ\m khei năr pơtăm hơmet noh tơm cà phê pơtơm ăh xơnăm blu\ng giơ\ng pran dêh, mă lei đơ\ng ro\ng kơ noh hăp pơtơm jing dreng. Inh chă tuh pho\ng păng pruih lơ kơloăi pơgang mă lei hăp duh ưh đei đ^ yuơ tơm [ơm pơrang lơ\m teh pơrăm”

Duh nhen unh hnam [ok Trần Viết Đại, tơ\ thôn Tân Hiệp, xăh Ea Toh, apu\ng Krông Năng, pơtăm tơ ‘măl 3 sào cà phê ăh xơnăm mă 2. Khei năr tơje# âu, minh [ar tơm [ôh dreng hla. {ok xir tơm noh [ôh ăh kơ\l rơh dôm tơm âu đei anih kơtuăl, rơh ưh ke\ giơ\ng pran: “Unh hnam inh duh pơtăm minh [ar hre\ng tơm cà phê đe\ch mă lei lăng atu\m dôm xơnăm adrol ki noh [ôh tơm to\k giơ\ng mă lei khei năr tơje# âu đei minh [ar tơm ưh to\k giơ\ng noh inh duh ưh băt kơlih yă kiơ. Inh duh xir hơlen lăng rơh păng nhôm noh rơh tơm [ơm pơrang pơrăm rơh”

 Jing minh lơ\m dôm anih jang găh cà phê pran hloh tơ\ apu\ng Ia Grai, dêh char Gia Lai, Anih jang cà phê Ia Sao 2 đei pơgar cà phê xă pơtăm đơ\ng xơnăm 1986. Truh dang ei, dôm pơgar âu tơm hlôi kră, plei ưh đei lơ. {ok Phan Hồng Luân, Kơdră jang Kih thuơ\t choh jang xa, Anih jang cà phê Ia Sao 2 ăn tơbăt, dang ei, anih jang to\k bo\k oei jang atu\m hăm Anih jang hơlen Khoa ho\k kih thuơ\t Choh jang xa Jang găh bri Tây Nguyên păng Anih jang Lộc trời pơtăm tơ ‘măl minh [ar pơgar cà phê. Mă lei, pơtơm ăh xơnăm mă 2 noh pơgar ‘long hlôi đei pơrang pơrăm rơh pơm ăn tơm cà phê ưh ke\ giơ\ng pran: “Anih jang inh dang ei oei pơtăm tơ ‘măl 2 hectar 7 sao. Dang ei đơ\ng ro\ng minh xơnăm pơtăm noh tơm đei [ôh dreng hla, kiơ\ hơlen teh păng rơh noh đei lơ pơrang lơ\m teh pơrăm rơh tơm”.

Pơrang pơrăm rơh mă kăl noh oei lơ\m teh noh tơdrong tang găn păng hơmet đei lơ tơnap tap, pơrăm tih tên truh tơdrong pơtăm tơ ‘măl cà phê hăm kon pơlei jang mir.

Thak si Huỳnh Minh Châu, Kơdră An^h chă tơche\ng hơlen păng ato\k tơ iung Tơmam drăm, Gru\p jang Lộc Trời pơtho tơbăt m^nh [ar trong jang vă ve\i lăng ke\ pơrang pơra\m rơ\h chehphe.  Hơvơn kơ m^h ma păng bôl boăl vang mơ\ng:

- Thak si Huỳnh Minh Châu ăi, pơrang pơra\m ‘long pơtăm kiơ\ trong lơ liơ?

Thak si Huỳnh Minh Châu: Bơ\n je\i băt ngăl pơrang ‘no\h hăp lơ\m te\h păng mư\h hăp pơra\m ‘no\h pơra\m rơ\h. Oe\i lơ\m te\h je\i gô mơ\ng kơ loăi ‘long pơtăm păng gô mơ\ng kiơ\ tơring te\h phara d^h băl ‘no\h đe\i rim pơrang phara d^h băl. Mă le\i pơrang ngăl pơra\m tơ\ tiu adoi nhen tơ\ chehphe ngăl [o#h hlo\h ‘no\h đe\i [ar kơ loăi, m^nh kơ loăi ‘no\h hăp trep rơ\h pơm ăn rơ\h tơ blêu păng m^nh kơ loăi hăp pơra\m kơtă lơ\m lăm rơ\h hloi păng pơm ăn rơ\h ôm hloi.

Mư\h pơrang mơ\t lơ\m rơ\h păng pơm ăn kơ rơ\h hăp tơblêu ‘no\h rơ\h pă gơ\h chă trep io\k mơ\r ‘lơ\ng au to vă rong dơnơm bơih. Đơ\ng mă no\h pơm ăn dơnơm roi năr roi hơngra\ng, ư\h kơ gan ple\i păng [rư\ [rư\ lôch hloi.

Mă [ar ‘no\h pơrang ư\h kơ mơ\t lơ\m rơ\h mă le\i hăp pơra\m đơ\ng ‘ngoăih rơ\h je\i roi năr roi pơm ăn rơ\h ôm mơ\n păng ư\h kơ gơ\h chă trep pho\ng mơ\r vă rong dơnơm, pơm ăn dơnơm hơngra\ng đơ\ng no\h lôch hloi.

- Le\i ah, hre\i au, lơ kon pơlei [o#h pơrang pơra\m rơ\h lơ\m khe\i ‘năr pơtăm ming dơ\ng chehphe. Mư\h đe\i tơdrong au ‘no\h kon pơlei chă ming hơmet lơ liơ ho\ thak si?

Thak si Huỳnh Minh Châu: Vă tang găn ke\ pơrang pơra\m ‘no\h nhôn jang kiơ\ trong chă prôi tu\h tơmam sinh ho\k, kơ yuơ pơrang pơra\m je\i m^nh kơ loăi oe\i lơ\m te\h. Mư\h bơ\n chă prôi tơmam au hăp ke\ tang găn pơrang chek lar char lơ lơ\m te\h kơna ke\ tang gan pơrang pơra\m ‘long pơtăm.

Hre\i au ‘ngoăih tơdrong bơ\n io\k yua rim tơmam sinh ho\k vă tang găn tơdrong chek lar char lơ pơrang pơra\m ‘no\h lơ\m khe\i năr blu\ng mư\h bơ\n vă pơtăm dăh mă khe\i năr blu\ng pơyan le\i bơ\n chă tu\h prôi pơgang hoă ho\k vă ke\ pơlôch pơrang te\nh koăng kơna pơm dă [iơ\ chă pơra\m ăn ‘long pơtăm. Pơ t^h gia dôm pơgang hoă ho\h ‘no\h pơgang Solvigo, chă prôi pơgang au hơdrol pơtăm. Đơ\ng ro\ng ‘no\h bơ\n chă prôi pruih dôm pơgang sinh ho\k nhen Trico DHCT. Trico DHCT đe\i rim kơ loăi pơmau Tricodecma gô ke\ tang găn pơrang pơra\m păng pơm dă [iơ\ chek lar char lơ pơrang pơra\m, đơ\ng no\h gô pơm dă [iơ\ pơra\m ‘long pơtăm.

- Thak si ‘nao tơroi tru\h tơdrong io\k yua pơgang hoă ho\k, mư\h le\i kon pơlei io\k yua pơgang hoă ho\k ‘no\h lơ liơ vă sơđơ\ng ‘lơ\ng hơ iă hlo\h?

Thak si Huỳnh Minh Châu: Mă đơ\ng bơ\n jang kiơ\ io\k yua pho\ng mơ\r, mă le\i je\i kăl io\k yua atu\m hăm hoă ho\k păng sinh ho\k adoi nhen mơ\r ‘no\h kơna ‘long pơtăm mă ke\ jing ‘lơ\ng, adoi vă pơm ăn ple\i lơ păng adoi ve\i lăng ‘long pơtăm jing ‘lơ\ng. M^nh kơ loăi pơgang mư\h chă puih, tu\h lơ\m te\h ‘no\h rim pơrang, kơ ep lep ler au to je\i lôch đ^ đăng. Mă le\i bơ\n lăp io\k yua lơ\m khe\i năr blu\ng mă pơlôch pơra\m hloi dôm pơrang pơra\m ‘long pơtăm. Đơ\ng ro\ng ‘no\h bơ\n pơjing dơ\ng rim kơ loăi pơrang ‘lơ\ng hơ iă lơ\m te\h.

Hăm pơgang hoă ho\k ‘no\h khe\i ‘năr hăp hoach [ônh, dăh mă dar deh, đe\i đơ\ng 3 tru\h 10 năr. ‘No\h lăp đơ\ng ro\ng chă puih, prôi pơgang hoă ho\k lơ\m te\h ‘no\h bơ\n gơ\h chă prôi rim kơ loăi vi sinh đơ\ng ro\ng ‘no\h dang đơ\ng m^nh gie\ng tru\h 10 năr vă pơm ăn đe\i dơ\ng dôm pơrang ‘lơ\ng hơ iă lơ\m te\h dơ\ng.

‘Ngoăih kơ ‘no\h nhôn je\i prôi lơ\m te\h dăh mă chă pruih tơ\ hla dôm pơgang mơ\r pơm ăn jing ‘lơ\ng. Vă tơgu\m ăn dơnơm blu\h vơ\ jing ‘lơ\ng păng ke\ krơ\ng le\i dơnơm ‘long pơtăm hăp pran, kơ yuơ lơ lo\h kơna nhôn je\i chă tu\h prôi dôm pho\ng mơ\r đe\i pơrang ‘lơ\ng lơ\m te\h. Pơt^h gie nhen tơpl^h ăn io\k yua DAP, NPK hmă le\i bơ\n gơ\h chă prôi rim tơmam NPK atu\m hăm tu\h mơ\r. Kơ yuơ hăm ‘long pơkăp kăp g^t păng ‘long pơtăm sa ple\i ‘no\h mơ\r kăl đe\i hlo\h lơ\m tơdrong cho\h jang sa kơ jăp ‘lơ\ng đunh đai tai sơnăm.

- Nhen thak si ‘nao tơroi găh tơdrong pơrang pơra\m rơ\h tơnap mă pơlôch ke\. Mư\h le\i hăm đe\i trong ayơ ke\ pơlôch pơra\m rim kơ loăi pơrang pơra\m ‘long pơtăm lơ\m te\h ư\h ho\ thak si?

Thak si Huỳnh Minh Châu: Vă tang găn hơlau, pơlôch pơra\m pơrang pơra\m lơ\m te\h ‘no\h bơ\n jang kiơ\ lơ trong jang ư\h khan lăp pơm kiơ\ m^nh trong jang đe\ch ôh. Tơdăh lăp io\k yua pơgang hoă ho\k đe\ch je\i ư\h kơ gơ\h, lăp chă cho\h jang sa đe\ch le\i je\i ư\h kơ gơ\h mơ\n.

{ar trong jang sa kăl hlo\h ‘no\h cho\h jang sa păng io\k yua pơgang ve\i lăng ‘long pơtăm. Hăm pơgang ve\i lăng ‘long pơtăm ‘no\h kon pơlei bơ\n io\k yua hloi pơgang hoă ho\k păng sinh ho\k, m^nh păh pơlôch pơgo\h pơrang păng m^nh păh tang găn m^nh [ar pơrang pơra\m adoi nhen rim kơ loăi pơmau pơrang pơra\m lơ\m te\h.

Mă [ar găh trong jang sa ‘no\h kăl pơm ăn pơgar rơgo\h gơglang, ư\h kơle# đak tơ\ng, ‘no\h bơ\n hlôi jang ‘lơ\ng trong tang găn hơlau rim kơ loăi pơmau pơrang ‘long pơtăm lơ\m te\h adoi nhen rim kơ loăi pơrang pơra\m.

- Lei ah, bơnê kơ ih thak si Huỳnh Minh Châu hơ.

- Thak si Huỳnh Minh Châu ăi, pơrang pơra\m ‘long pơtăm kiơ\ trong lơ liơ?

Tơblơ\ nơ\r: Lan - Amazưt