VOV4.Bahnar - Hăm dôm tơdrong hlôh vao ako\m đei đơ\ng tơdrong jang dăh mă ho\k hơlen đơ\ng tơdrong tơroi tơbăt phara băl, lơ kon pơlei jang mir hlôi ako\m đei ăn kơdih po dôm trong jang tro\ [lep hăm pơgar tiu. {ai chiht ơ\ hơla âu tơroi kơ tơdrong hlôh vao đơ\ng kon pơlei jang tiu tơ\ apu\ng Cư Kuin, dêh char Đak Lak 

Unh hnam ‘nho\ng Đặng Văn Thạch tơ\ thôn 6, xăh Ea Bhôk, apu\ng Cư Kuin, dêh char Đak Lak đei 1ha tiu. Đơ\ng ro\ng lơ xơnăm jang tiu, ‘nho\ng Thạch băt hơdăh, tơdrong tuh kơchơ\t ‘lơ\ng lơ\m khei tiu le\ch rơ dje kơtue\n plei noh kăp g^t tơpă mă lei tơdrong tang găn pơrang lôch tenh lôch hiơ\ roi kăp g^t hloh. Kơlih ưh kơ đei trong tang găn mă blu\ng noh tơdrong mă tơm tiu lôch lơ jing tơdrong hơnơ\ng kơ đei đe\ch: Dang ei tơdrong mă inh tơre\k noh ăh tong ane# pơyan ‘mi bơih noh pơrang lôch tenh lôch hiơ\. Atăm dơ\ng dang ei hơyuh to# ‘mi pơkăp ăn kơ po truh 70% păng dang ei inh ‘meh tơm tiu ako\m rong plei noh adro# tuh pho\ng mă tro\ [lep.

Duh hlôi đei lơ xơnăm pơtăm păng vei lăng tơm tiu, mă lei pơmai  Hồ Trần Kim Chi, tơ\ thôn 3, xăh Drai Bhăng, apu\ng Cư Kuin, dêh char Đak Lak duh pơngơ\t hăm pơgar tiu [ơm pơrang pơrăm, mă kăl noh ăh pơyan ‘mi. Yuơ noh, dôm kih thuơ\t jang hơnơ\ng đei pơmai Chi tơre\k, mă kăl noh dôm trong chă yua pơgang hoă ho\k vă pruih tơtom [ơ\t pơgar tiu [ơm pơrang pơrăm: Ăh pơyan ‘mi jur, inh hơnơ\ng pơngơ\t mă mônh noh ăh le\ch pơkao ưh kơ đei tôm noh pơkao tiu jing bra#p. Mă 2 noh măng dăk pơrăm ăh kơ\l hla pơda. Mă 3 noh măng dăk um chư T, inh hli pruih pơgang ưh tro\ kơnh gô pơm ăn pơkao ưh kơ ke\ kơtue\n plei.

Oei hăm [ok Đặng Văn Cường, tơ\ thôn 6, xăh Ea Bhôk, apu\ng Cư Kuin noh năm tơmang pơgar hơnơ\ng păng kơdih chă trong tang găn pơrang hăm pơgar ‘long pơtăm. {ok Cường ăn tơbăt, adro# jang đei thoi noh pơtơm ke\ tang găn răm [ơ\t ‘long pơtăm [ơm pơrang: Xơnăm âu ‘mi lơ, păng khei năr âu noh tơdrong mă tiu lôch tenh lôch hiơ\ ato\k tenh, noh athei đei trong jang tơtom vă pơm thoi yơ ưh kơ đei le# pơrang noh kơnh ba ưh tôm hơmet kơnh gô lang xă ja#p jang.

Unh hnam [ok Trần Văn Xanh, tơ\ thôn 8, xăh Ea Bhôk, apu\ng Cư Kuin đei hloh 1.000 tơm tiu, lơ\m noh je# 500 tơm to\k ăh xơnăm mă 4 bơih pơtơm đei yua. {ôh lơ unh hnam tơje# yua ‘long kơxu pơm jrăng noh [ok duh yua minh păh hơgăt teh kơ unh hnam po vă pơtăm hơlen lăng. {ok Xanh ăn tơbăt, khei năr âu ki [ok duh vei lăng pơgar ‘long, io\k yua lơ trong jang kih thuơ\t hlôi đei pơtho păng gơnơm đơ\ng tơdrong hlôh vao đơ\ng bơngai pơtăm adrol. Mă lei, đơ\ng xơnăm xơ\ truh dang ei lơ\m pơgar tiu kơ unh hnam [ok hlôid dei hloh 100 tơm tiu lôch. Minh [ar tơm nai noh nhen le\ [ơm pơrang lôch hiơ\ pơm ăn [ok Xanh pơngơ\t kơ đon chă trong tuh pơgang vă hơmet: Tam mă đei anih jang kih thuơ\t yơ akhan, pơtăm tiu hăm tơm kơxu noh đei yua lơ. Mă lei tơpă lơ\m tơring noh kon pơlei jang thoi âu đei jơnei bơih. Nhen pơgar hnam inh noh tơm tiu lôch mă lei pơgar nai noh ưh lôch. Kăp g^t tơ\ âu noh lôch 100 tơm tam mă băt yuơ kiơ, pho\ duh đei bơngai tơ\ âu pơtăm hloh 1 ha mă duh giơ\ng mơ\n.

Oei [ok Đào Xuân Hùng, tơ\ thôn 3, xăh Ea Bhôk, apu\ng Cư Kuin, đơ\ng ro\ng lơ ‘măng năm tơmang ho\k hơlen đơ\ng lơ unh hnam jang tiu noh pơngơ\t kơ đon, kơlih kiơ\ kơ [ok [ôh, atu\m minh hơdre\ch, minh trong jang mă lei plei tơ\ dôm pơgar tiu noh phara băl . Thoi noh tơdrong tơm hăp noh ăh hơdre\ch dăh mă yuơ teh. {ok duh ‘nhăk tơdrong âu năm chă apinh mă lei duh tam mă đei nơ\r tơl tơblang găh tơdrong mă kơdih po tơre\k: Hơnơ\ng noh pơgar tiu inh [ôh đei pơgar minh hơdre\ch mă đei pơgar ăh xơnăm pe\ plei noh kiơ\ kơ xơnăm. Mă lei đei pơgar xơnăm mă âu đei yua lơ noh xơnăm đơ\ng ro\ng ưh đei lơ mă trong jang nhen băl, yua pho\ng rei pơgang pơlôch hơdrông nhen băl.

Dang ei, yuơ răm đơ\ng hơyuh to# ‘mi tơplih, noh tơdrong jang choh pơtăm đơ\ng kon pơlei tơjra#m lơ tơnap tap hloh, kơlih pơrang pơrăm chêk lar lơ hloh. Yuơ noh, tơje# hăm tơdrong hơlen hlôh vao đơ\ng kon pơlei choh jang adrol noh tơdrong chă hơlen băt đơ\ng dôm bơngai jang khoa ho\k jing kăl tơpă vă kon pơlei jang mir hlôh vao hloh lơ\m tơdrong vei hơlen ‘long pơtăm ato\k tơ iung kơjăp xơđơ\ng.

Khei ‘năr âu j^ khei ‘năr ăn to\ pơ chrang đơ\ng ‘long pơm yơ\p, tôch kơ kăl vă gơ\h đei dơng ‘long pơm yơ\p lap ai vă ‘long gơ\h chăt pran ‘lơ\ng păng găn đei lơ pơ rang j^ hai. M^nh kơ so# u\nh hnam bơ\n chre hu\t dơng ‘long pơm yơ\p lơ hnang pơm tơ plih hơ yuh to\ păng bơ\n [ôh [ât mă ‘năr to\ [ât lăp ‘mi, [ât lăp to\ ưh ê tơ dăh pơ gar ‘long chre đ^ dơng ‘long pơm yơ\p sư pơm ăn găr che\h phe bo, ie\, oei tiu ‘no\h hơ lu\ng hơ ie tôch lơ kơ na bơ\n athei kơ chăng tơ drong ‘nâu. Bơ\n [ôh hơ yuh to\ tơ plih ưh ê âu oei pơm ăn ‘long bơ booth sơ năm ‘nâu le\ch plei ưh kơ lơ [ât lăp ưh đei plei hloi. Kơ na tơ drong ‘năr rơ ngơp mă đei to\ ưh kơ ê tơ dăh đei ‘long pơm yơ\p ‘no\h sư tôch đei yoa. Yoa thoi no\h mưh ko\h, chre dơng ‘long pơm yơ\p bơ\n athei băt chre lăp ai đe\ch.”

 Ku\m hăm tơ drong chre ‘long pơm yơ\p, ‘ngie\t chăt lơ\m pơ gar ku\m jing 1 tơ drong mih ma duch nă athei kơ chăng ‘năi yoa lơ\m pơ yan ‘mi, ‘ngie\t âu chăt tôch hrenh. Mă lei kiơ\ Thak si Phạm Công Trí, tơ plih ăn tơ drong pơ lôch đ^ ‘ngie\t kiơ\ trong pruih pơ gang ‘ngie\t ‘no\h mih ma duch nă athei cho\h ‘ngie\t đe\ch vă găn [iơ\ tơ drong [ơm ưh ‘lơ\ng truh tơ\ pơ gar ‘long:

“Găh ‘ngie\t lơ\m pơ gar, hrei ‘nâu oei to\k bo\k lơ\m pơ yan ‘mi ‘no\h đei kon pơ lei jang kiơ\ trong “hơ re\h kơ ngie\t” kơ na adrin hơ met rơ go\h ‘ngie\t lơ\m pơ gar, tơ\ te\h ưh pă đei 1 ‘yoi ‘ngie\t kiơ, mă lei tơ drong jang ‘nâu ưh kơ ‘lơ\ng ôh. Lơ\m pơ gar, lơ\m sơ lu\ng bơ\n cho\h pơ go\h ‘ngie\t vă săy pho\ng, pruih đak mă lei tơ\ hơ lam sơ lu\ng ‘no\h ưh kăl cho\h pơ go\h ‘ngie\t, athei chong ‘ngie\t mă lei rong tơm sư vă gô truh 1 năr yơ ‘no\h kơnh sư gơ\h mong đak, pơm ‘lơ\ng ăn pơ gar tiu.”

Mă loi lơ\m pơ yan ‘mi pơ rang j^ lơ\m te\h păng pơ mâu j^ chek lar tôch pran, [ônh phă bơ\n rơ\h, tơm, hla tiu. Tơ dăh ưh đei trong tang găn tơ tom tiu gô lôch đ^:

“Hmă hmă tiu đei pơ rang j^ lơ\m te\h phă rơ\h sư đa pơ plei mă ưh ‘no\h rơ\h ôm đơ\ng no\h jing đei lơ pơ mâu j^ mât phă, kơ na rơ\h jing kơ ne#, ưh ke\ trep io\k mơ\r lơ\m te\h. Yoa thoi no\h, vă ‘long chăt jing ‘lơ\ng tơ drong bơ\n tang găn pơ rang j^ phă rơ\h păng pơ mâu j^ ‘no\h tôch kăl vă ‘long chăt pran păng athei găn [iơ\ tơ drong săy pho\ng ưh hơ nơ\ng, thoi no\h vă tiu gơ\h trep io\k mơ\r ‘lơ\ng.

Kơ plăh rơ\h đei pơ rang j^ phă mă bơ\n săy lơ pho\ng, săy lơ pho\ng ưh gan kơ tang ‘no\h pơm ăn rơ\h roi ưh ‘lơ\ng dơ\ng, thoi no\h bơ\n athei săy dôm kơ loăi pho\ng kơ tang mă ưh ‘no\h s^t kơ tang [iơ\ păng le# kơ săy lơ\m hnang. Gơ\h săy dang 1 puăt pho\ng hmă, mă lei săy lơ ‘măng [iơ\ vă mơ\r gơ\h tôm, le# săy lơ\m, săy to\ se\t mă lei lơ ‘măng. Thoi no\h sư huei kơ pơ răm truh tơ\ rơ\h. Hăm tiu tơ dăh bơ\n ưh gơ\h hơ met pơ rang j^ phă rơ\h păng ưh đei trong pơm ăn rơ\h chăt pran dơ\ng ‘no\h bơ\n ưh lăp huach lơ jên răt pho\ng đ\e\ch mă ning mônh kơnh gô pơm ăn pơ gar tiu ưh jing, plei, hơ ie tiu hơ lu\ng lơ, jang xa ưh kơ đei.

Ku\m hăm tang găn pơ rang j^ phă, tơ drong vei lăng mơ\r j^ tơ drong tôch g^t kăl hai sư gơ\h pơm ăn pơ gar ‘long đei io\k yoa lơ dăh mă ưh. Hăm dôm kơ loăi ‘long đunh sơ năm nhen che\h phe dăh mă tiu, tơ drong săy pho\ng lăp ‘lơ\ng păng tro\ trong ‘no\h j^ tơ drong tôch kăl vă gơ\h vei kơ jăp plei ‘lơ\ng păng ‘yăl ăn pơ gar ‘long:

“Găh tơ drong săy pho\ng j^ 1 lơ\m dôm tơ drong gơ\h pơm ăn che\h phe păng tiu đei plei dăh ưh, ku\m jing 1 tơ drong jang mă kon pơ lei jang chu\n mir hiong tôch lơ kon jên. Mă lei, [ât lăp tơ drong ‘nâu nhen thoi săng 2 păh măt, tơ dăh kon pơ lei bơ\n săy tro\ ‘no\h pơ gar ‘long jing ‘lơ\ng. Oei mưh săy ưh tro\ ‘no\h ưh jor gô pu\ hiong răm. Mih ma duch nă athei băt hrei ‘nâu mơ\r ôm ‘lơ\ng tuh hăm dôm kơ loăi pho\ng vi sinh ăn pơ gar athei tuh lăp ‘lơ\ng vă te\h ‘lơ\ng, rơ\h chăt sơ đơ\ng păng ke\ tơ jră hăm dôm pơ rang j^, pơ mâu phă rơ\h, ‘no\h j^ tơ drong mih ma duch nă athei băt yoa rơ\h pran, te\h ‘lơ\ng ‘mơ\i mă gơ\h vei rong ‘long hiôk hian, plei ‘yăl păng io\k yoa kơ jăp ‘lơ\ng.

Lan hăm Dơ\ng: Tơ blơ\