VOV4.Bahnar - Mă Tây Nguyên je# đ^ pơyan ‘mi, mă lei khei năr âu ki đei lơ ‘măng ‘mi tih đunh năr, pơrăm truh tơdrong to\k giơ\ng hăm ‘long pơtăm, mă hăt noh hăm tơm tiu. Tơ\ minh [ar pơgar ‘long pơtăm đei [ôh dreng hla, ôm rơh yuơ đak la#p đunh păng pơrang pơrăm. {ai chih tơ\ hơla âu tơroi găh tơdrong đei [ôh âu tơ\ Dak Lak.

Unh hnam ‘nho\ng Nguyễn Văn Nam, tơ\ thôn 2, xăh Ea Kao, plei tơm Buôn Ma thuột, dêh char Dak Lak, hlôi xơkơ\t tơplih pơtăm tiu đơ\ng ro\ng kơ ro# le## je# 1 ha cà phê kră. Đơ\ng ro\ng kơ khei năr vei jang, truh dang ei, tơm tiu pơtơm đei plei păng pe\ yua. Cho\ng mă, đơ\ng xơnăm xơ\ truh dang ei, hơyuh to# ‘mi ưh kơ xơđơ\ng, pơyan ‘mi truh klui, đ^ hrôih. Pho\ nhen xơnăm âu, hlôi je# đ^ pơyan ‘mi mă lei ‘mi hơnơ\ng dôm năr hloi pơm ăn pơgar ‘long pơtăm ưh kơ tom pơro đak, noh đei đak to\ng. Ưh kơ adro# thoi noh, prăng kơ ‘mi noh to# hle\ng, pơgar tiu ưh kơ tom hram noh pơtơm đei tơdrong dreng hla, jô hla, pơm ăn ‘nho\ng Nam pơngơ\t kơ đon, ưh kơ băt vă pơm thoi yơ vă hơmet mă [lep.

‘Nho\ng Nguyễn Văn Nam tơroi: Inh adoi tuh pho\ng, ruih đak mă lei dang ei pho\ng yah păng pho\ng ‘lơ\ng hrơ\u hrao noh ưh kơ băt thoi yơ. Adrol ki oei hiôk oei dang ei noh tơnap lah, nhen ‘năr brei noh, ‘mi tih, oei ‘năr âu dơ\ng noh to# hlưo hle\ng thoi âu, tơplih ưh kơ ê noh tơm tiu [ônh [ơm pơrang, hăp ưh kơ ke\ chiu ôh.

Duh nhen noh, pơgar tiu Y Linh Niê, tơ\ thôn 4, xăh Ea Pôch, apu\ng Cư Mgar, dêh char Dak Lak adoi [ơm dreng hla, ôm rơh, mă xư hlôi hơmet hăm trong chor hơbong, tuh pho\ng ‘lơ\ng, pơ ‘nguah pơgar ‘long pơtăm... vă do\ng hloh 300 tơm tiu ‘nao pơtăm dôm khei kơ âu. Y Linh ăn tơbăt, pơtơm mă blu\ng pơtăm tiu noh xư tam mă kloh kle\ch lơ\m tơdrong vei jang, pơgar tiu kơ unh hnam noh pơtăm tơ\ hơgăt teh gô bazan [ônh [ơm đak la#p. Lơ ‘măng ‘mi tih đunh năr pơm ăn pơgar tiu đei tơdrong ưh kơ ‘lơ\ng.

Y L^nh Niê tơroi: Dôm năr âu ki, to# ‘mi ưh kơ xơđơ\ng, pơrăm truh tơm tiu, [ônh [ơm pơrang, đak la#p noh pơm ăn rơh tiu ôm păng lôch pơgoh yuơ dreng hla. Inh adoi chỏ trong pơro đak, choh chong rogoh vă tiu rơhơi, đei to# chră păng hram đak tơ tenh.

Tơblơ\ nơ\r: Lan

Trong jang ve\i lăng tiu mư\h bto\ ‘mi kial ư\h sơđơ\ng

Thak sih Phạm Công Trí, Kơdră khu\l pơtho găh cho\h jang sa, Dơno\ an^h chă tơche\ng Khoa ho\k Cho\h jang sa Bri ‘long Tây Nguyên pơtho tơbăt ăn kon pơle\i pơla bơ\n trong gơlong hơmet pơ ‘lơ\ng pơgar tiu mư\h tơ [ơ\p to\ ‘mi ư\h sơđơ\ng, vă pơm dă [iơ\ hiong răm, ve\i lăng pơgar tiu ‘lơ\ng hơ iă lơ\m khe\i ‘năr to\ ‘mi kial chr^h chre\ng:

- Thạc sĩ Phạm Công Trí ăi, tơdrong to\ ‘mi kial ư\h sơđơ\ng hre\i au hăm pơm kơne# ăn tơdrong blu\h vơ\ jing ‘lơ\ng kơ tiu lơ liơ?

Thak sih Phạm Công Trí: Sơnăm au jing m^nh sơnăm tôch chr^h chre\ng găh to\ ‘mi kial, hăp ‘no\h sơnăm hơtuch kơ El Nino, ‘no\h jing phang pơđang bơih đơ\ng no\h tơ pl^h jing ju kơtang. Tơdrong ‘mi pru ju kơtang lơ lau je\i jing khe\i ‘năr ư\h kơ ‘lơ\ng hơ iă ăn kơ tiu kơ yuơ rim pơrang, pơmau pơrang chek lar char lơ. Păng tơdăh pơgar tiu ư\h kơ kơ đe\i ‘ngie\t chăt, ư\h kơ đe\i yơ\p ‘long, ‘no\h lơ\m khe\i ‘năr to\ ‘mi ư\h sơđơ\ng ‘no\h gô pơm kơne# tru\h tơ\ ‘long pơtăm pơma atu\m păng dơnơm tiu kơdrăt. ‘No\h jing ju dêh hnang pơm ăn rơ\h hăp ư\h kơ gơ\h trep, to\ pơđang ư\h kơ tm băt ‘no\h ư\h kơ đe\i đak gô pơm ăn đe\i tơdrong ư\h kơ ‘lơ\ng, pơm ăn răm hla. Păng to\ pơđang lơ lo\h, ‘long to\k bo\k ako\m vă trep đak mă găh đak pơ tru\h ư\h kơ tom băt ‘no\h pơm ăn rơ\h granh hư răm. Kơna tơdrong kơdrăt kơ to\ lơ\m dôm pơgar tiu ư\h kơ đe\i ‘ngie\t dăh mă te\h kơne# ‘no\h hăp pơm kơne# kơtang tru\h tơ\ dơnơm ‘long pơtăm. Lơ lo\h, lơ\m to\ ‘mi kial ư\h kơ tom băt tơdrong ve\i lăng tiu kăl lăng kơ jăp hlo\h dơ\ng pơtêng hăm sơnăm anai le\i na tiu mă blu\h vơ\ jing ‘lơ\ng.

- To\ ‘mi kial tơ pl^h chr^h chre\ng gô pơm pơra\m kơtang tơ\ tiu, mư\h le\i kon pơle\i pơm lơ liơ vă hơmet pơ ‘lơ\ng păng pơm dă [iơ\ hiong răm ăn pơgar ‘long pơtăm hă thak sih?

Thak sih Phạm Công Trí: Bơ\n gơ\h chă pơtăm ‘ngie\t [um kre\m, mă ư\h ‘o\h rong ‘ngie\t păng chong kơđe\h vă hoe\i to\ phang pơđang pơ chrang kơtang. Kơ yuơ rơ\h tiu hăp tơ\ đơng, dang m^nh hơđa đe\ch ( 20 phân ), tơdăh te\h ngơ ngal le\i tơdrong răm đơ\ng to\ ‘mi kial tôch kơtang, pơm kơne# tru\h tơdrong trep io\k đak mơ\r kơ rơ\h. Rơ\h ngie\t je\i m^nh tơmam sa mư\h pơrang vă pơra\m rơ\h. Kơna tơdăh lơ\m pơgar đe\i ‘ngiet le\i rơ\h tiu răm đơ\ng pơrang pơra\m je\i dă [iơ\. Bơ\n lăp cho\h rơgo\h lơ\m sơlu\ng đe\ch, tơ\ j^h ‘no\h rong ‘ngie\t. M^nh tơdrong dơ\ng, hre\i au tơ pơgar tiu ư\h kơ đe\i ‘long pơm yơ\p kơna tơdrong đe\i răm đơ\ng jơ\ng ‘năr [o#h hơdăh, ‘mi t^h, to\ kơtang gô pơm kơne# tôch kơtang ăn kơ tiu kơna bơ\n chă pơtăm hloi ‘long vă pơm yơ\p ăn kơ tiu.

Pơgar tiu te\h tơnă le\i bơ\n chor thoong pơcho\h đak lo\k, lơ lo\h tơdrong đak dơ\ng lơ\m sơlu\ng dă [iơ\. Đơ\ng ro\ng ‘mi pru, ‘năr to\ ‘no\h kon pơle\i bơ\n dăh chă pruih mơ\r đak vă pơm ăn hla hơ [ơ\l, ke\ krơ\ng hăm to\ ‘no\h tơdrong hla jô pre\nh kơ tiu ư\h kơ đe\i.

Păng tơdăh pơgar tiu đe\i chă pruih pho\ng đak tro\ [lep kiơ\ trong tơchơt le\i pơm ăn kơ rơ\h hăp je\i ke\ krơ\ng kơtang mơ\n. Mă kăl, tơdrong io\k yua hoă ho\k vă ve\i lăng pơgar tiu ‘no\h ư\h kơ jor ôh, mă le\i kăl jang kiơ\ [lep 4 [lep, mă kăl ‘no\h [lep jơ ‘năr păng [lep kơ loăi pơgang ‘no\h kơna mă ‘lơ\ng hơ iă hlo\h.

- Mư\h le\i thak sik ăi, ‘ngoăih io\k yua pho\ng đak le\i lơ\m khe\i ‘năr au kăl io\k yua rim kơ loăi pho\ng mơ\r yă kiơ ư\h, pơ t^h gia nhen tu\h mơ\r dăh mă prôi pro\ng pơ t^h gia?

Thak sih Phạm Công Trí: Hăm to\ ‘mi kial chr^h chreng nhen lơ lau ‘no\h io\k yua mơ\r păng pho\ng mơ\r vă pơm ăn rơ\h granh, io\k yua pho\ng đak pruih vă pơm ăn blu\h vơ\ kơ ‘long, ăn rơ\h ‘lơ\ng hơ hlo\h, trep io\k đak lơ hlo\h, pơ tru\h ăn kơchơ\t kem, [o ăn kơ ‘long pơtăm lơ hlo\h, đe\i ple\i lơ, găr ‘lơ\ng. ‘Ngoăih chă prôi dôm pho\ng joăt prôi ăn kơ tiu đe\i kơ chơ\t khoang păng kơchơ\t pH tro\ [lep hăm rơ\h tiu le\i tơdrong pruih dôm pho\ng hla đe\i lơ chơt mơ\r vă pơm ăn dơnơm hăp đe\i kơtăn ple\i păng pruih dôm pho\ng đe\i kơchơ\t kem, bo ‘no\h tơgu\m ăn tiu ge\i kơ jăp ple\i.

Hre\i au, prôi pho\ng mơ\r ‘no\h vă tơgu\m ăn te\h jing ‘lơ\ng, pơm ăn rơ\h granh kơtang păng ke\ trep io\k đak kơtang păng dơnơm tiu er^h sot hlo\h. Kơna tơdăh ư\h kơ măh mơ\r le\i pơgar tiu ư\h kơ gan jing ‘lơ\ng păng đe\i pơrang pơrăm. Găh prôi pho\ng ‘no\h vă pơ tru\h ăn kơchơ\t ‘lơ\ng dai dai vă tiu đe\i ple\i ăl đe\ch. Kơna chă tu\h mơ\r ‘no\h vă pơm ăn kơ te\h rơhu\ jing ‘lơ\ng đe\i bơ\n hoăi au to ‘lơ\ng hơ iă păng prôi pho\ng vă đe\i măh mai trung vi lương ăn kơ tiu ‘no\h kăl hlo\h.

- Le\i ah, bơnê kơ ih thak sih hơ hlôi ‘măn jơ ‘năr chă pơma dơnu\h au.

Bơngai ap^nh jet:  H’Xíu

Tơblơ\ nơ\r: Amazư\t