VOV4.Bahnar -  Pơyan ‘mi âu, yă Trần Thị Phương Mầu, oei tơ\ thôn Kim Châu, xăh Dray Bhăng, apu\ng Chư\ Kuin, dêh char Đak Lak tơjră hăm tơdrong mă pơgar tiu dreng hla. Yă Mầu ưh xơđơ\ng jơhngơ\m, yuơ âu jing tơdrong đei [ôh đơ\ng pơrang xo xơ\, hlôi lang xă ăh xơnăm 2016 pơm 100 tơm tiu lôch pơgoh, unh hnam yă athei bu\ch hu\t pơtăm nai dơ\ng, huach lơ jơhngơ\m pơm jang. Yă Mầu ‘meh đei rim bơngai jang khua ho\k tơgu\m hơlen lăng kơlih kiơ tiu lôch păng trong tang găn pơrang âu thoi yơ: “Ba duh xir [ôn, pruih pơgang tôm tong mă lei hăp hơnơ\ng kơ lôch. Inh ưh kơ băt yuơ teh iu\ xap dăh mă thoi yơ noh ưh kơ băt hơdăh ôh. Tiu to\k bo\k oei jơk noh kơdih ôm rơh păng lôch. ‘Năr noh xơ\ inh io\k hơlen hơyuh Ph, noh hăp duh ưh đei kơđeh ôh, đei truh 6.1. Inh ưh kơ băt yuơ đơ\ng teh dăh mă thoi yơ, ưh kơ băt bơngai juăt jang hăm chă đei trong yơ vă hơmet pơ ‘lơ\ng noh pơtho tơgu\m ăn kơ inh băt.”

Ataih đơ\ng hnam yă Mầu pă dôm yơ, pơgar tiu je# 200 tơm kơ [ok Trần Thiện Tâm oei lơ\m khei năr ‘nao pơtăm. Đơ\ng ro\ng kơ pơyan ‘mi âu tơm tiu gô đei plei xơnăm mă blu\ng. {ok Tâm oei pơngơ\t kơ đon gô truh năr tiu le\ch pơkao kơtuen plei mă lei adoi hiơ\r kơ đon, tam mă xơđơ\ng găh trong jang kơ po păng dôm tơdrong đei [ôh lơ\m pơgar ‘long pơtăm kơ po: “Inh adoi pơngơ\t lơ\m khei năr tơje# âu hloh, đơ\ng ro\ng kơ ‘măng ‘mi lơ noh inh [ôh đei minh [ar to\ hla tơ\ tơm noh hăp dreng, unh ưh kơ băt rơh hăm thoi yơ, dăh mă tơm hăp ưh kơ măh kơchơ\t yă kiơ. Xơnăm âu noh xơnăm tơm io\k yua, ưh kơ băt tơm hăp thoi âu noh xơnăm kơnh inh athei yua pho\ng yă kiơ dăh mă pơkăp thoi yơ, xơkơ\t găh pho\ng thoi yơ, inh ‘meh đei tơdrong tơgu\m tơroi ăn kơ inh băt trong pơm jang đei yua tơnăp hloh”

Đơ\ng dôm nơ\r kon pơlei chă tơtok, nhôn hlôi tơ [ơ\p Tiên si Phạm Công Trí, Kơdră khu\l pơtho găh cho\h jang sa kơ Dơno\ an^h tơm chă tơche\ng Khoa ho\k Kih thuơ\t Cho\h jang sa bri ‘long Tây Nguyên vă pơma dơnu\h găh dôm tơdrong mă kon pơlei pơtăm tiu lăng tru\h. 

- Tiên si Phạm Công Trí ăi, kiơ\ nơ\r chă tơroi đơ\ng yă Trần Thị Phương Mầu ‘no\h 100 dơnơm tiu kơ yă to\k bo\k blu\h vơ\ jing ‘lơ\ng ư\h kơ măh ê tă hla dreng, ôm rơ\h đơ\ng no\h lôch, mă đơ\ng yă hlôi chă pơtăm ming mă le\i tơdrong hla dreng oe\i đe\i hơnơ\ng dơ\ng. Tiên si hăm đe\i nơ\r chă pơtho tơbăt lơ liơ hăm tơdrong tiu u\nh hnam yă Mầu lôch ‘no\h ư\h?

Tiên si Phạm Công Trí: “Mo\ Màu đe\i nơ\r ap^nh m^nh pơgar kơ mo\ lôch lơ, mư\h lôch ‘no\h pơtăm, pơtăm đang lôch dơ\ng, lơ lo\h bơ\n [o#h hơdăh ‘nau j^ pơm glăi tôch kơtang lơ\m trong chă pơtăm tiu kơ jăp ‘lơ\ng. Hre\i au, rim an^h bơ\ jang je\i nhen nơ\r chă pơtho pơkă đơ\ng Dơno\ an^h tơm chă tơche\ng Tây Nguyên je\i chă pơkă ăn kon pơlei bơ\n dôm pơgar tiu lôch kơ yuơ pơrang pơra\m ‘no\h bơ\n kăl pơdơ\h chă pơtăm hăp, bơ\n pơtăm ‘long pơtăm anai vă pơm ăn te\h ‘lơ\ng ‘mơ\i, pơrang pă gan đe\i păng rim pơmau pơrang lơ\m te\h pă gan đe\i ‘no\h bơ\n pơtăm dơ\ng. Kon pơlei bơ\n chă tơche\ng [ônh lơ lau, lăp prôi vôi dăh mă lăp chă pruih m^nh [ar ‘măng pơgang lơ lo\h ‘no\h pơm ‘lơ\ng ăn kơ te\h bơih, mă le\i mă tơpă pơrang pơra\m lơ\m te\h hăp oe\i kơtang đe\ch. Păng bơ\n [o#h lơ lau, tơdrong kon pơlei jang sa hre\i au chă prôi vôi vă hơmo\ ato\k đe\i lơ PH lơ\m te\h. mă le\i jơhngơ\m đon tơche\ng lơ lau ư\h kơ [lep găh PH roi kơtang dơnơm tiu sa roi jing ‘lơ\ng ‘no\h ư\h kơ [lep ôh, kơ yuơ kiơ\ trong chă tơche\ng hơlen hơdrol au ki kơ Dơno\ an^h chă tơche\ng Tây Nguyên ‘no\h rơ\h tiu tôch kơ pran jăng ‘lơ\ng lơ\m kơchơ\t PH iu\ păh ai, hmă hmă ‘no\h 4,5-5,5 ‘no\h PH rơ\h tiu ‘lơ\ng hlo\h păng pơrang pơmau phitop hăp chek lar ư\h hơto\, găh hlo\h 6 ‘no\h kơ d^h pơmau Phitoptera ‘no\h chek lar char lơ kơtang hlo\h, kơna tơdrong pơgar tiu pơtăm ming lơ\m hơgăt te\h tiu ‘nao lôch, kơchơ\t Ph tôch kơtang kơ yuơ chă prôi vôi au je\i jing tơdrong tơm pơm ăn tiu lôch lơ. Kơna bơ\n dăh kơchăng kăl hơmet pơ ‘lơ\ng te\h păng bơ\n ‘ne\ gan chă prôi vôi lơ dêh hnang kơnh pơm ăn rơ\h gre\nh.”

- Tiên si Phạm Công Trí ăi, ‘ngoăih pơrang lôch kuăng, lôch dar deh, hre\i au to\k bo\k đe\i kon pơlei tơtok hlo\h ‘no\h đe\i [ơm kơne# đơ\ng to\ ‘mi kial hăm dơnơm tiu. Mă kăl nhen bơ\n hlôi [o#h khe\i năr au ‘mi hơnơ\ng, mă găh dơnơm tiu ‘no\h hăp ư\h gan lăp hăm đe\i đak lơ, păng lơ\m khe\i ‘năr au tiu to\k bo\k rong ple\i, mư\h le\i pơm lơ liơ vă ple\i tiu ge\i kơ jăp ho\ [ok?

Tiên si Phạm Công Trí: “ Tiu ‘no\h ‘long pơtăm đe\i rơ\h ư\h gan hơ iă hăm ‘mi jur lơ găh lơ groi te\h bazan hăp mong đak tôch kơtang dơ\ng kơna pơm ăn ư\h kơ gơglang ‘lơ\ng. Găh kơpal te\h bơ\n ư\h kơ đe\i [o#h đak ôh, mă le\i tơdrong dôm pơgar mă bơ\n chă cho\h te\h lơ dăh mă đe\i sơlu\ng jru\ ‘no\h đak hăp hram mơ\t păng mong đak kơtang lơ\m te\h, hăp pơm ăn rơ\h pre\nh kơna rơ\h ư\h kơ jăng. Mư\h to\ ‘no\h hla tiu hăp hro\ đak kơtang kơna pơm ăn ư\h hơto\ kơtang hlo\h. Đơ\ng mă no\h tơdrong hla tiu jô, ư\h kơ ke\ krơ\ng pơm ăn tru\h pơrang lôch kuăng lôch dar deh adoi nhen hơlu\ng hơ ie, tru\h hloi hơlu\ng hơpăng kră. Hăm tơdrong au, bơ\n chă cho\h jang sa mă ‘lơ\ng, ve\i lăng năng tông mă tơnăp ăn pơgar tiu … ‘no\h đe\i m^nh trong jang mă rim bơngai jang kih thuơ\t hlôi chă tơche\ng, tơmơ\t jang kiơ\ jơne\i ‘no\h bơ\n chă pruih pho\ng hla, adoi nhen rim kơchơ\t ‘lơ\ng chă pruih hla vă hăp pơra\m hu\t tơdrong kơne# adoi nhen pơm ‘lơ\ng hơ iă ăn kơchơ\t ‘lơ\ng ăn kơ tiu lơ\m khe\i năr mă hăp ngăl răm đơ\ng to\ ‘mi kial tơpl^h nhen to\k bo\k to\ ‘no\h ‘mi pru ư\h kơ tom băt, dăh mă to\k bo\k ‘mi pru ‘no\h tă prăng to\ pơđang hloi. Tơdăh kon pơlei bơ\n tơyăng chă pruih pho\ng hla le\i gô pơm ăn kơ tiu jing ‘lơ\ng, pơm ăn rơ\h hăp granh kơtang dơ\ng. Gơnơm đơ\ng no\h dơnơm tiu ke\ yak hlo\h tơdrong răm đơ\ng tơpl^h to\ ‘mi kial ư\h kơ tom băt.

- Le\i ah, bơnê kơ tiên si hlôi pơtho tơbăt ăn. Tiên si Phạm Công Trí ăi, lơ\m [ai ch^h kơpal he\i [ok Trần Thiện Tâm đe\i chă ap^nh găh trong ve\i lăng năng tiu lơ\m khe\i ‘năr vă je# đe\i ple\i, mă hơdăh ‘no\h kăl prôi pho\ng yă kiơ, prôi dôm yơ vă sơnăm đơ\ng ro\ng đe\i ple\i ăl? Găh tơdrong au ‘no\h Tiên si đe\i nơ\r pơtho pơkă yă kiơ?

Tiên si Phạm Công Trí: “Pơgar ‘nho\ng Tâm au, tru\h au kơnh bơ\n kăl le# hăp hre\ng vă cho#h pơkao. Kon pơlei bơ\n hmă mư\h ‘năr to\ ‘no\h pơdơ\h hloi tơruih đak ăn kơ tiu, lăp [ơ\t do\h tiu jô tơ ‘mơ\ng hla ‘no\h hăt hot tơruih đak dơ\ng, tru\h po đơ\ng ro\ng ư\h kơ đe\i pơkao păng pơm ăn đe\i hloi lôch kuăng lôch dar deh. Kơna vă dơnơm tiu ke\ krơ\ng ‘lơ\ng ăn m^nh pơyan pơkao tru\h hloi tiu hlôi ple\i đunh sơnăm păng tiu vă je# ple\i ‘no\h je\i kăl lăng tru\h mă blu\ng ‘no\h prôi pho\ng NPK mă kăl lăng tru\h kơchơ\t kẽm, Bo păng can xi, mă kăl ‘no\h canxi păng kẽm, kơ yuơ tơdăh ư\h kơ đe\i canxi le\i tiu ư\h kơ cho#h pơkao ‘lơ\ng păng ư\h kơ gơ\h kơtăn ple\i, kơna pơm ăn tru\h hơlu\ng hơ ie lơ, găh ư\h kơ măh kẽm, bo ‘no\h hơ ie tiu hăp ư\h kơ jung. Tơdăh khe\i năr au mă bơngai bu lăng [o#h bơ\n tim mă chă prôi tôm kẽm, bo, canxi tim mă ‘lơ\ng le\i kăl chă prôi hăp hloi. Kon pơlei bơ\n je\i ‘ne\ chă lăng ‘lơ\ng le\i lăi d^h băl găh vôi hăm canxi ôh. M^nh [ar tơdrong chă tơche\ng hơlen ‘nao au đe\i [o#h tơdrong chă prôi vôi ư\h kơ tơgu\m ăn ato\k canxi ‘lơ\ng ôh, kơna bơ\n kăl lăng tru\h canxi mă ‘lơ\ng vă măh mai ăn dơnơm tiu ‘no\h dơnơm tiu blu\h bơ\ ‘lơ\ng, ke\ krơ\ng phang pơđang, chăt hơ ie\ pơkao ‘lơ\ng kơna pơyan ple\i tru\h au kơnh ‘lơ\ng. ‘Ngoăih kơ ‘no\h đe\i pơgar rơ\h hăp răm pơrang pơra\m le\i je\i kơ yuơ ư\h kơ măh magiê dơ\ng. ‘Nau jing tơdrong tơm bơ\n kăl chă prôi dăh mă chă pruih mă măh mai vă mư\h ‘năr to\ ‘no\h tiu hăp ke\ krơ\ng ‘lơ\ng. Kon pơlei bơ\n dăh kơchăng, bơ\n lăp pơm pơhre\ng te\h, ư\h khan pơdơ\h chă tơruih đak hloi ôh, kơna bơ\n kăl chă tơruih đak lơ liơ mă te\h hăp ju hơnơ\ng đơ\ng 26-28% độ te\h ju. ‘Ne\ le# pơđang, kơ yuơ le# hăp pơđang, mư\h [o#h hla kro ‘no\h mă tơruih đak le\i hăp ư\h kơ đe\i cho#h pơkao ôh.

- Tiên si Phạm Công Trí ăi, kiơ\ kơ nhôn chă lăng hơlen, hre\i au đe\i lơ kon pơlei chă hrau pho\ng kali hăm rim kơ loăi pho\ng anai vă đe\i lơ kali đơ\ng no\h prôi ăn kơ tiu, kiơ\ kơ ih trong jang au hăm [lep dăh mă ư\h ho\ Tiên si?

Tiên si Phạm Công Trí: “Tơdrong hre\i au đe\i lơ u\nh hnam ư\h khan băt hơdăh kơna io\k pho\ng kali chă hrau hăm rim kơ loăi pho\ng vă đe\i lơ kali, ‘nau jing tơdrong pơm kơne# tru\h găh dôm tơdrong pho\ng joăt chă prôi ăn kơ tiu, chehphe hăp hlôi đe\i tôm kơchơ\t bơih ‘no\h pho\ng NPK păng rim trung vi lượng tôch kơ lăp, mă le\i mư\h kon pơlei bơ\n io\k dơ\ng pho\ng kali tu\h hrau le\i pơm ăn ư\h kơ [lep tơdrong hơto\ hơnơ\ng lơ\m pho\ng dơ\ng bơih. Mư\h lơ\m pho\ng ư\h kơ đe\i sơđơ\ng, kali lơ dêh hnang gô pơm kơne# ăn ‘long pơtăm. Pơt^h gia, lơ\m khe\i năr blu\ng pơyan ‘mi păng to\k bo\k pơyan ‘mi ‘no\h le\i lơ\m jơ ‘năr au kăl đe\i lơ găh đạm păng lân, đơ\ng ro\ng ‘no\h mă kali lơ, mă le\i kali lơ păh ai đe\ch, pơt^h gia tơ\ tiu đe lăp chă prôi kiơ\ pơkăp 2.1.1, mă le\i mư\h kon pơlei bơ\n io\k kali hrau lơ\m pho\ng NPK le\i hăp pơm ăn dơnơm ‘long ư\h kơ ‘lơ\ng ôh.”

- Lei ah, bơnê kơ tiên si hlôi pơtho tơbăt ăn. Hơmo\ lăng dôm tơdrong mă ih chă pơma tơroi gô tơgu\m ăn kon pơlei pơtăm tiu ve\h ver ke\ dôm tơdrong bơ\h [ơm ư\h kơ ‘lơ\ng hơ iă lơ\m jang tiu.

Tơblơ\ nơ\r: Lan AmaZưt: