VOV4.Bahnar - Dang ei dôm dêh char Tây Nguyên oei ăh khei tơm kơ pơyan ‘mi, âu duh jing khei năr tơm cà phê to\k giơ\ng pran găh xơdrai păng rong plei. Mă lei, tơ\ minh [ar pơgar ‘long to\k bo\k oei đei plei pơda hơlu\ng lơ pơm ăn kon pơlei jang mir pơngơ\t kơ đon.

Pơgar cà phê je# 2ha kơ unh hnam ‘nho\ng Lương Văn Thành tơ\ xăh Quảng Tiến, apu\ng Cư Mgar, dêh char Đak Lak oei ă xơnăm pe\ plei. ‘Nho\ng Thành hơnơ\ng năm hơlen var pơgar, hơlen băt găh kih thuơ\t vei rong, tuh pho\ng vă tơgu\m ăn pơgar tơm to\k giơ\ng, đei lơ plei păng xơđơ\ng. Mă lei khei năr tơje# âu, tơm cà phê hơlu\ng plei ‘la#p păng [ơm minh [ar kơloăi pơrang pơrăm pơm ăn kơ ‘nho\ng pơngơ\t kơ đon: “Pơyan âu to# ‘mi ưh kơ xơđơ\ng noh pơrang hơnơ\ng pơrăm tơm cà phê pơm ăn plei hơlu\ng, lơ ‘măng plei ‘la#p hơlu\ng păng yă de pơrăm lơ pơm ăn kơ ba pơngơ\t tơpă, kơlih mưh ưh kơ hơmet noh gô pơm ăn cà phê hơlu\ng plei pơđ^ hloi”.

            Nhen pơgar hnam ‘nho\ng Thành, [ok Y Prênh Ayun oei tơ\ xăh Cuôr Đăng, apu\ng Cư Mgar adoi pơngơ\t kơ đon, oei xa ưh kơ xu\k xan [ơ\t pơgar cà phê 5 sào pơtăm tơ ‘măl đunh kơ âu 4 xơnăm pơtơm [ôh ưh kơ to\k giơ\ng pran, hla dreng păng plei ‘la#p hơlu\ng lơ. {ok Y Prênh ăn tơbăt, hơgăt mă âu adrol ki adoi pơtăm cà phê, mă lei đơ\ng ro\ng lơ xơnăm tơm cà phê kră, hơdre\ch xo ưh kơ đei lơ plei, noh unh hnam [ok hlôi ro# hu\t le# vă pơtăm hăm hơdre\ch ‘nao. {ôh pơgar ‘long [ơm pơrang, [ok duh năm tơ\ anih te\ch pơgang, gơnơm đe chă tơroi gu\m găh trong hơmet pơ ‘lơ\ng, mă lei tam mă đei yua nhen ‘meh vă ôh. {ok Y Prênh Ayun ăn tơbăt: “Tơm cà phê ‘nao pơtăm, hơdre\ch ‘lơ\ng, giơ\ng pran păng hlôi truh xơnăm pe\ plei, mă lei tơm cà phê [ôh dreng hla păng lôch dar deh, dăh mă đei tơdrong hơlu\ng plei noh inh tôch pơngơ\t kơ đon, ưh kơ băt yuơ đơ\ng teh dăh mă kiơ, kơlih duh pơtơm pơtăm ‘nao noh adoi hơlen yua lơ pơgang păng trong jang bơih, mă lei tam mă [ôh x^t kiơ ôh.

            Đak Lak pơma adro# păng dôm dêh char Tây Nguyên pơma atu\m to\k bo\k yak ăh khei tơm kơ pơyan ‘mi, duh jing khei năr tơm cà phê to\k giơ\ng pran, pơkăp truh tơ\ plei cà phê lơ\m pơyan jang. Yuơ noh, tơdrong đei pơrang hơdrông pơrăm plei pơda hơlu\ng lơ mưh ưh kơ đei hơlen hơmet noh gô pơrăm tih tên truh tơdrong io\k yua mu\k drăm pơm jang kơ kon pơlei. 

Tơ\ anăp dôm tơdrong tơtăm đơ\ng kon pơlei cho\h jang sa, bơngai chă ch^h tơdrong tơroi pơma dơnu\h hăm Thak si Phạm Công Trí, {ok thây pơtho tơdrong cho\h jang găh An^h tơm chă tơche\ng khoa ho\k kih thuơ\t Cho\h jang sa Bri ‘long Tây Nguyên găh kih thuơ\t ve\i lăng chehphe lơ\m khe\i năr rong plei.

- Thak sih Phạm Công Trí ăi, nhen tơdrong nhôn hlôi ch^h tơbăt ‘no\h hre\i au tơ\ m^nh [ar mir pơgar chehphe to\k bo\k đe\i [o#h dơnơm hla đum, lôch dăh mă tơdrong chă hơlu\ng ple\i ‘lơ\p. Kơ yuơ kă kiơ đe\i tơdrong au lơ\m khe\i năr au ho\ thak sih?

Thak sih Phạm Công Trí:  Hăm dôm chehphe hơtuch pơyan dăh mă dôm chehphe chă pơtăm ming lơ\m mir pơgar chehphe so ‘no\h ngăl đe\i [o#h tơdrong hla đum kro hla. Tơdrong mă au đe\i lơ tơdrong pơm ăn, lơ\m au đe\i 2 tơdrong tơm bơ\n kăl kơchăng lăng tru\h ‘no\h găh tơdrong pơmau, sơdrông kơnar au to pơm ăn rơ\h ư\h prang jăng. Kơna kon pơlei bơ\n dăh kơchăng hơmet pơ ‘lơ\ng hăm dôm dơnơm đe\i tơ ‘mơ\ng ư\h kơ blu\h vơ\ jing ‘lơ\ng păng hla jô ‘no\h bơ\n hơmet pơra\m sơdrông kơnar păng pơmau pơm ăn rơ\h ôm vă ve\h ver răm kơtang.

Mă 2 dơ\ng ‘no\h dôm mir pơgar chehphe hơnơ\ng joăt chă prôi pho\ng hmă đunh sơnăm păng rim kơ loăi pho\ng ư\h kơ đe\i tôm trung vi lượng, pơm ăn rim kơchơ\t trung vi lượng lơ\m te\h kơ [a\h kơ [ôch kơna dơnơm chehphe ư\h kơ tôm rim kơ chơ\t, lơ\m mă pơyan ‘mi tru\h hla hăm ple\i chehphe blu\h vơ\, ple\i t^h kơtang ‘no\h pơm ăn ư\h kơ măh trung vi lượng. Kơ yuơ lơ lo\h kơna hre\i au đe\i lơ trong hơmet pơ ‘lơ\ng, lơ\m au đe\i trong jang tôch kơ [ônh ‘no\h chă prôi dôm pho\ng mơ\r hle măh mai kơchơ\t trung vi lượng ăn dơnơm chehphe.

- Mư\h le\i, kon pơlei chă hơmet hăm trong ayơ ho\ thak sih?

Thak sih Phạm Công Trí:  Khe\i năr blu\ng pơyan ‘mi chă prôi dôm pho\ng kơ loăi 16-16-8 păng 20-10-10 ‘no\h 2 trong jang tôch [lep hăm rim pơgar chehphe, kơ yuơ găh tơdrong mơ\r jing ‘lơ\ng hăp hơto\ hơnơ\ng d^h băl păng pho\ng đam lơ [ar ‘măng adoi nhen đe\i hloi pho\ng lân tơgu\m ăn dơnơm păng rơ\h chehphe blu\h vơ\, granh lơ, hoe\i tơgar mơ\r hăm plei păng tơgu\m ăn sơdrai blu\h vơ ‘lơ\ng ăn sơnăm đơ\ng ro\ng. Păng prôi pho\ng pơyan ‘mi ‘no\h trung vi lượng ‘lơ\ng hlo\h, mă kăl ‘no\h kẽm hăm Bo. Kơna ple\i hăp t^h vơ\ te\nh koăng, ve\h ver hre\r hrônh păng đum hơlu\ng.

To\k bo\k pơyan ‘mi bơ\n prôi pho\ng kơ loăi 18-6-18, kơ yuơ khe\i năr au ‘mi jrăh păng hla blu\h vơ\ kơtang kơna kơchơ\t đam kăl măh mai, adoi nhen ple\i to\k vo\k vơ\ t^h păng dơnơm kăl đe\i măh mai pho\ng mơ\r vă ke\ krơ\ng kơna đe\i lơ kali lơ lo\h ‘no\h lăp hlo\h. Khe\i năr au, dơnơm ‘long trep io\k lân tôch kơ lơ. Atu\m hăm rim trung vi lượng măh mai adoi nhen rim kơchơ\t anai vă pơ jing đe\i nhôm lơ\m te\h ‘no\h to\k bo\k jing trong tơgu\m ăn khe\i ‘năr ple\h t^h vơ\ koăng păng pơm ăn hoe\i tơgar pho\ng mơ\r dăh mă ple\i hơlu\ng.

- ‘Ngoăih kơ ‘no\h kon pơlei kăl kơchăng yă kiơ mư\h ve\i lăng năng tông chehphe lơ\m khe\i năr au ho\ thak sih?

Thak sih Phạm Công Trí:  Kon pơlei kăl kơchăng lơ,lau, kon pơlei ve\i lăng ‘long pơtăm, lơ\m au đe\i chehphe, tiu, … ‘no\h bơ\n kăl jang kiơ\ hrơ\p m^nh ‘măng păng ‘lơ\ng hơ iă. Hăm chehphe bơ\n kăl kơchăng jang mă [lep lơ\m khe\i ‘năr jên hơvơ\h đe jang măt păng kơ jă chehphe ư\h sơđơ\ng, hăp gô tơgu\m ăn kon jên tơmơ\t jang dă [iơ\ tơhoach. Lơ\m pơyan ‘mi ‘no\h kon pơlei bơ\n kăl prôi pho\ng kiơ\ trong 2-1-1 dăh mă 3-1-1. Păng kơchăng, dôm trong chă tu\h prôi pho\ng au bơ\n chă răt io\k dôm an^h pơm tơle\ch te\ch mơdro pho\ng ‘lơ\ng vă ve\h ver đe\i tơdrong ư\h kơ lăp. ‘Ngoăih kơ ‘no\h, dôm an^h pơm tơle\ch ‘lơ\ng, an^h đe\i kmăi kmo\k hle gô sơđơ\ng atu\m hăm prôi pho\ng N-P-K ‘no\h gô tơmơ\t đe\i dơ\ng trung vi lượng ăn pơgar ‘long pơtăm bơ\n. Păng vă NPK hăm pho\ng hmă ‘lơ\ng le\i bơ\n kăl kơchăng tru\h tơdrong pơlôch sơdrông pơrang păng tu\h mơ\r hăm chă pruih dôm pho\ng hla.

- Lei ah, bơnê kơ ih thak sih Phạm Công Trí hơ.

Tơblơ\ păng rapor: Lan – Amazưt