VOV4.Bahnar - Lơ\m tơdrong tơroi hơdrol au ki nhôn hlôi tơroi tơbăt găh tơdrong tơ pl^h to\ ‘mi kial to\k bo\k pơm tơnap tap ăn kon pơlei cho\h jang sa mư\h ve\i lăng năng tông rim ‘long pơtăm. Lơ\m tơdrong tơroi năr au, bơ\n hơnơ\ng tơ [ơ\p dơ\ng Thak si Phạm Công Trí, kang [o# Dơno\ an^h tơche\ng hơlen khao ho\k kih thuơ\t cho\h jang sa bri ‘long Tây Nguyên, tơbăt hơdăh hlo\h dơ\ng găh tơdrong tơ pl^h to\ ‘mi kial păng dôm nơ\r pơkă mư\h ve\i lăng năng tông chehphe, tiu tơ\ anăp tơdrong tơpl^h au.

- Thak si Phạm Công Trí ăi, ro\ năng vă chă pơma tơpl^h to\ ‘mi kial to\k bo\k pơm kơne# roi năr roi [o#h hơdăh hăm tơdrong er^h sa kơ bơ\n. Mă kăl lơ\m cho\h jang sa. Sơ\ bơ\n lăng [o#h phang pơđang dăh mă đak hơbông đak lip, mă le\i hre\i au tơdrong tơ pl^h au tơnap tap hlo\h dơ\ng, kơ yuơ kă kiơ koh?

Thak si Phạm Công Trí: Bơ\n [o#h tơdrong tơ pl^h to\ ‘mi kial to\k bo\k đe\i [o#h hơdăh tơ\ Tây Nguyên. Sơ\ pơma tru\h tơdrong tơ pl^h to\ ‘mi kial no\h đe tơche\ng tru\h tơdrong to\ phang pơđang dăh mă ư\h kơ măh đak chă tơruih, pơro. Mă le\i mă tơpă tơ pl^h to\ ‘mi kial đe\i pêng tơdrong. Mă m^nh pơm ăn phang pơđang ư\h kơmăh đak. Mă [ar pơm ăn ‘mi t^h đak hơbông đak lip. Păng hơlam [ar tơdrong au ‘no\h đei m^nh tơdrong hơdrơ\k, nhen bơ\n to\k bo\k [o#h hre\i au, ‘no\h jing mă [lep ‘no\h pơyan phang mă le\i tă tơpl^h jing ‘mi. Kơ yuơ hăp hrau hrăo [ar tơdrong au, pơm sơ\l vơ\l lơ\m tơdrong ‘mi kial rơvơ\ng plenh. ‘Nau đe\i lăng jing m^nh khe\i ‘năr tôch kơne# ăn tơdrong cho\h jang sa. Kơ yuơ pơm ăn ‘long pơtăm ư\h kơ cho#h pơkao [lep pơyan, pơm kơne# ăn tơdrong cho#h pơkao păng kơtăn ple\i, sơdrông pơrang pơra\m đunh khe\i ‘năr mă kăl [ar ‘long pơtăm tơm tơ\ dêh char Dak Lăk ‘no\h chehphe păng tiu. 

- Tơpă mơ\n, to\ ‘mi kial ư\h sơđơ\ng au ki je\i hlôi pơm kơne# ăn ‘măng cho#h pơkao kơ chehphe au ki, lơ pơgar ôm pơkao. Kon pơlei tơbăt, sơnăm au kơtăn ple\i ge\i to\ se\t, mư\h le\i tơdrong au kơ yuơ kă kiơ?

Thak si Phạm Công Trí: Bơ\n je\i [o#h tơdrong bôp pơkao hăp ư\h kơ ke\ cho#h blang. Dôm long pơtăm nhen tiu păng chehphe je\i kăl gô chang khe\i ‘năr bôp pơkao t^h hơra\ng [lep lơ\m khe\i ‘năr đe\i ‘năr to\ ‘no\h tă đe\i he# ‘mi. Tơdrong mă au pơm kơne# ăn chehphe. Nhôn je\i ‘me\h vă kon pơlei ‘ne\ năm chă tơruih mă pơm rơhap đak. Mă tơpă, tơdrong chă tơruih dru\h kiơ\ ‘mi ‘no\h jing tơdrong tơm pơm ăn ôm pơkao. Kơ yuơ ‘mi đang ‘no\h tơngie\t, găh kon pơlei bơ\n hli ư\h kơmăh đak kơnh pơm ăn chehphe ư\h kơ ke\ cho#h pơkao mă le\i mă tơpă tơdăh bơ\n hơlen tơdăh hăp lăp cho#h pơkao 10% ‘no\h oe\i uơ oe\i pă 90%. Mă le\i bơ\n tă tơruih dru\h kiơ\ kơna nhen le\ 60 – 70% pơkao chôih blang păng kơ ‘năr ư\h sơđơ\ng ‘noh pơm hiong răm tôch kơtang. Tơdăh kon pơlei bơ\n hơlen ‘no\h tôch kơ lơ pơkao hăp ư\h kơ ‘lơ\ng, mư\h ‘mi jur ‘no\h dôm pơkao au hăp ôm kơna pơm hiong răm tôch kơtang. Mă le\i ‘nau tơdrong đ^ hlo\h bơih, chă pơma vă kơ bơ\n kơchăng lơ\m pơyan đơ\ng ro\ng dơ\ng đe\ch. M^nh lơ\m dôm tơdrong au kơna mư\h chă pơtăm hơmet chehphe ‘no\h Dơno\ an^h chă tơche\ng hơlen Khoa hok kih thuơ\t cho\h jang sa păng ato\k tơ iung tơring tơrang Tây Nguyên pơ tru\t chă pơtăm hơdre\ch ‘nao đum klui [iơ\ vă ve\h ver ke\ tơdrong tơ pl^h to\ ‘mi kial ư\h sơđơ\ng au. 

- Thak si ăi, mă đơ\ng băt to\ ‘mi kial chr^h chre\ng mă le\i lơ kon pơlei oe\i vơ\l dơ\ng lơ\m ve\i lăng năng tông chehphe păng tiu? Lơ lo\h thak si hăm đe\i pơkă ăn kon pơlei tơdrong kiơ ưh?

Thak si Phạm Công Trí: Đe\i m^nh [ar ‘nu bơngai pơm kiơ\ lơ trong jang kơ yuơ tơche\ng lơ\m jơhngơ\m akhan to\ ‘mi kial chr^h chre\ng ‘no\h ba je\i pơm tơdrog hơdrơ\k dơ\ng. Mă le\i mă tơpă bơ\n dăh jang kiơ\ dôm tơdrong bơ\n joăt jang sơ\ ki đe\ch, lăp chă ve\i lăng năng tông hăp tơnăp hlo\h dơ\ng. Pơt^h gia bơ\n chă pruih pho\ng mơ\r đak tơ\ hla. Lơ\m  ‘năr to\ ‘mi hơnơ\ng tơpl^h d^h băl, lơ\m m^nh năr đe\i ‘măng tơpl^h to\ ‘mi kial đơ\ng 3-4 ‘măng lơ lo\h pơm ăn dơnơm ‘long pơtăm kơdrăt, tơdrong bơ\n chă pruih pho\ng mơ\r hla ‘no\h tơgu\m ăn ‘long pơtăm trep io\k mơ\r koăng ho\h dơ\ng păng hăp gô pơm ăn hla ke\ krơ\ng ‘năr to\, ke\ krơ\ng ju kơtang păng đe\i mơ\r rong ple\i ‘lơ\p pơm ăn ple\i ‘lơ\p hăp t^h vơ\ ‘lơ\ng hlo\h. Mă [ar, lơ\m pho\ng joăt chă prôi ăn kơ chehphe ‘no\h hre\i au rim bơngai jang khoa ho\k je\i hơdrin tơmơ\t rim kơchơ\t axit amin pơm ‘lơ\ng ăn ‘long pơtăm, ‘noh jing ple\i ‘lơ\p gơ\h trep io\k pơm ăn ple\i t^h vơ\ ‘lơ\ng hlo\h. ‘Ngoăih kơ ‘no\h, lơ\m pho\ng hla nhôn pơ tru\t io\k yua dôm kơ loăi ‘lơ\ng hơ iă. Kơtăn kơ dôm ple\i ‘lơ\p kăl trep io\k, kăl đe\i kơchơ\t bo păng kem kơ yuơ ple\i ‘nao ge\i kơtăn dang 70% đe\ch. Kơ yuơ hăp nhen le\ bơngai me\ hơnhơl kon hơ ‘lơ\p, tơdăh bơ\n ăn so\ng sa măh mai, ‘lơ\ng ‘no\h hăp t^h vơ\ djơ\ ‘lơ\ng te\nh koăng. Hre\i au bơ\n lăp kăl chă pruih pho\ng hla joăt chă yua ăn chehphe ‘no\h ple\i chehphe mă t^h vơ\ ‘lơ\ng.

- Mư\h le\i hơdro# lơ\m pơyan au ‘no\h lơ liơ ho\ thak sih? Tơdrong chă tơmơ\t pho\ng mơ\r ăn chehphe păng tiu kăl lăng ba tru\h tơdrong yă kiơ?

Thak si Phạm Công Trí: Lơ kon pơlei lăng [o#h to\ ‘mi kial ư\h sơđơ\ng ‘no\h hơnơ\ng chă pơtho băl akhan prôih pho\ng pơyan phang dăh mă pơyan ‘mi. Mă tơpă, lơ\m pơyan au ‘no\h pơyan phang. Kơ yuơ, khe\i năr au dơnơm chehphe kăl đe\i sơđơ\ng ăn sơđơ\ng ple\i păng krơ\ng to\ ‘mi kial ư\h sơđơ\ng păng chăt granh rơ\h. Tơdăh bơ\n chă prôih vă ple\i t^h vơ\ le\i gô pơm ăn hăp kơdrăt kơtang hlo\h. Kơna bơ\n kăl chă prôih pho\ng kiơ\ pơyan phang 2-1-1 lơ lo\h bơ\n gô [o#h chehphe đe\i jing ‘lơ\ng sơđơ\ng. ‘Ngoăih kơ ‘no\h lơ\m to\ ‘mi kial ư\h sơđơ\ng, ‘no\h te\h go#h gô đe\i tơdrong pơnhu\l nhôm kơna kon pơlei je\i kăl lăng tru\h io\k yua Canxi, dôm pho\ng đe\i chư Canxi tơgu\m ăn dơnơm jing ‘lơ\ng. Tơdăh prôi vôi ‘no\h bơ\n kơchăng lăng try\h găh vôi đă hăm vôi mơ\r vă pơm ăn kơhăp hơto\ băl.

- le\i ah, bơnê kơ ih thak si hơ!

Tơblơ\ nơ\r: Amazư\t