VOV4.Bahnar - Dôm xơnăm tơje# âu, hơnơ\ng đơ\ng ro\ng kơ pơyan ruih hla, kơxu hơnơ\ng hon hla pơda, pơrang kok lơ\m hla đei [ôh dơ\ng, pơrăm lơ hơgăt kơxu tơ\ Gia Lai pơma adro#, Tây Nguyên pơma atu\m, pơm tơjur tơdrong pơyua. 

Unh hnam yă Nguyễn Thị Chín, oei tơ\ thôn 3, xăh Ia Nhin, apu\ng Chư Păh, dêh char Gia Lai đei 5 ha kơxu pơgar pơtăm đơ\ng xơnăm 2005. Pơgar kơxu pơtơm kôih io\k kơtăk đơ\ng xơnăm 2011 păng dôm xơnăm tơje# âu, pơrang kok lơ\m hla kơxu lang xă tenh. Khei năr blu\ng tơm [ơm pơrang, yuơ ưh kơ đei kơchăng, ưh kơ đei tang găn pơrang noh pơgar kơxu kơ unh hnam yă răm tôch kơ dêh. Truh xơnăm xơ\, mă hlôi huach pơhlom 20 triu hlak jên vă pruih pơgang hơmet, mă lei pơgar ‘long adoi oei răm tih tên. Khei năr âu, đơ\ng ro\ng kơ ruih hla, pơgar kơxu kơ unh hnam yă Chín pơtơm hon hla ‘nao, pơrang kok hla đei [ôh dơ\ng.

Yă Nguyễn Thị Chín ăn tơbăt: “Tôm tơring tơ\ âu, pơgar adoi [ơm pơrang âu ngăl. Unh hnam inh pruih pơgang hrôih noh oei pơdui đunh hla, unh hnam yơ mă pruih pơgang klui noh chơ kheo pă giơ\ng tơ\ yơ. Dang ei gơnơm đơ\ng kang [o# găh choh jang xa pơtho ăn đe\ch, oei kon pơlei noh ưh kơ băt vă pơm thoi yơ ôh”

Pơrang kok hla đei [ôh hăm tơm kơxu tơ\ tơring Ia Nhin, apu\ng Chư Păh, dêh char Gia Lai lơ\m 5 xơnăm kơ âu păng roi năr roi chêk lar tenh. Mă pơrang pơrăm tih tên truh kơtăk kơxu, mă lei duh oei đei lơ kon pơlei lơ\m tơring oei pơhơi pơho\. Lơ bơngai duh tam mă băt trong tang găn pơrang. ‘Nguaih kơ noh, yuơ kơjă kơxu lơ\m dôm xơnăm kơ âu reh dêh hnang, kơjă te\ch hơto\ hăm kơjă jang, pho\ noh lôh jên jang dơ\ng, noh lơ mih ma duch nă duh ưh kơ đei ưh kơ đei tơre\k truh tơdrong tang găn pơrang. Đơ\ng noh, pơm ăn pơrang roi năr roi lang xă tenh hloh păng pơdui đunh đơ\ng xơnăm âu truh xơnăm mă nai.

{ok Đặng Thanh Tuế, oei tơ\ thôn 3, xăh Ia Nhin, apu\ng Chư Păh, dêh char Gia Lai ăn tơbăt: “Bơngai yơ pơhơi hăm tơdrong noh dang hiong đe\ch bơih. Đei hnam đe to đei je# 1 ha, mă lei xư ưh kơ đei pruih pơgang noh kơtăk kơxu ưh kơ đei. Noh dang ei xư băt hơdăh, athei pruih pơgang tơtom, oei pơhơi noh ưh ôh. Ưh kơ xo# le# thoi noh hăp to\k giơ\ng ôh, tơnap lah”

Kiơ\ kơ [ok Phạm Minh Châu, Pho\ kơdră anih choh jang xa păng hơto\k tơring pơxe\l apu\ng Chư Păh, dêh char Gia Lai, noh rim xơnăm, đei đơ\ng 500-1000ha lơ\m kơxo# pơhlom 5000 tơm kơxu lơ\m ja#p apu\ng [ơm pơrang kok hla. Păng tơdrong tang găn, păng hơmet pơrang adro# đei yua mưh bơ\n tơle\ch hơmet hrôih.

{ok Phạm Minh Châu tơbăt: “Tơroi ăn mih ma duch nă pơtăm kơxu băt, hăm pơrang kok hla kơxu hơnơ\ng kơ [ôh đơ\ng ro\ng kơ tết, lơ\m khei năr tơm kơxu tơplih hon hla noh mih ma duch nă athei yua pơgang, mă tơm noh pơgang AnVil, pruih tang găn pơrang đơ\ng blu\ng pơyan hloi.”

Pơrang kok hla jing pơrang hli hlơt hloh păng [ôh lơ hăm tơm kơxu. Mă lei, yuơ lơ kon pơlei tam mă băt hơdăh, tam mă hlôh vao găh trong tang găn pơrang kok hla hăm tơm kơxu, noh atu\m hăm apu\ng Chư Păh, pơrang âu lang xă kơtang tơ\ lơ tơring juăt pơtăm kơxu tơ\ dêh char Gia Lai nhen Mang Yang, Chư Sê, Đức Cơ. Vă tang găn tơdrong tơpoh tenh đơ\ng pơrang kok hla hăm tơm kơxu noh kăl đei tơdrong vang jang kơtang đơ\ng anih jang kơpal tơ\ tơring duh nhen tơdrong hăt hot păng kơchăng đơ\ng kơdih po kon pơlei jang kơxu.

‘Măng chă pơma dơnu\h hăm Thạc sĩ Trần Minh, Kơdră che\p pơgơ\r An^h tơm Chă tơche\ng păng Pơtho tơbăt Kih thuơ\t Tây Nguyên, găh Dơno\ an^h tơm chă tơche\ng Ksu Việt Nam tơ\ ala au vă tơgu\m ăn kon pơlei cho\h jang sa băt hơdăh păng gơ\h jang kiơ\ rim kih thuơ\t ve\i lăng, tang găn hơlau pơrang lơ\m pơyan phang adoi nhen lơ\m năr blu\ng pơyan ‘mi kơ pơgar ksu u\nh hnam po.

- Thak sih Trần Minh ăi, dang e\i hlôi yak tru\h pơyan phang bơih, kon pơlei pơtăm ksu kăl lăng kơ jăp tơdrong yă kiơ lơ\m khe\i năr au?

Thak sih Trần Minh: ‘No\h hre\i au hăm ‘long ksu, pơrang kăl lăng kơ jăp ‘no\h pơrang kok hla ksu. ‘Nau pơyan tơ pl^h hla kơ ‘long ksu, dơnơm blu\h hla ‘lơ\p. Lơ\m hơyu\h ‘năr vă đ^ sơnăm 2016, năr blu\ng sơnăm 2017 ‘no\h je\i phara pơtêng hăm rim sơnăm sơ\. Hre\i au, ksu to\k bo\k hơlu\ng hla păng chăt blu\h hla ‘lơ\p dơ\ng ‘no\h pơrang kok hla ksu kăl lăng kơ jăp hăm rim bơngai jang pơtăm ksu.

- Pơrang kok hla ‘no\h hli hlơt dang yơ ho\ [ok?

Thak sih Trần Minh: Hăm pơrang kok hla ksu ‘no\h hăp gô pơm pơra\m hla ksu hơlu\ng. Păng hla blu\h chăt dơ\ng mă le\i gô pơđunh khe\i ‘năr bơ\n gô chang vă răih io\k kơ jăr, đơ\ng no\h gô pơm kơne# tru\h tơdrong răih io\k đe\i kơ jăr ksu lơ\m sơnăm 2017.

- Mă hơdăh lơ\m khe\i năr au ki, pơrang kok hla hlôi pơm pơra\m dang yơ lơ\m dêh char Gia Lai pơma hơdro# păng lơ\m tơring Tây Nguyên pơma atu\m ho\ [ok?

Thak sih Trần Minh: Găh pơrang kok hla au ‘no\h nhen le\ sơnăm ayơ je\i đe\i [o#h hơnơ\ng. Mă le\i, tơdrong pơra\m kơtang dăh mă păh ai gô mơ\ng kiơ\ sơnăm găh khe\i ‘năr blu\h hla păng to\ ‘mi kial. Sơnăm 2017, hăm blu\h hla ‘lơ\p klui ‘no\h ro\ năng pơrang kok hla pơra\m gô dă [iơ\ [iơ\ pơtêng hăm dôm sơnăm hơdrol. Tơdra hơdrol ‘no\h lơ lo\h mă le\i tơdrong đe\i gômơ\ng to\ ‘mi kial. Đơ\ng dang e\i tru\h 1 khe\i dơ\ng, tơ\ kơ ‘năr sơđơ\ng le\i pơrang kok hla gô dă [iơ\ hlo\h.

- Mư\h đe\i [o#h pơgar ksu đe\i pơrang kok hla pơra\m ‘no\h kon pơlei pơm lơ liơ, io\k kơ loăi pơgang yă kiơ vă hơmet pơ ‘lơ\ng ho\ [ok?

Thak sih Trần Minh: Hăm pơrang kok hla, bơ\n je\i ‘ne\ yua tơdrong pơlôch pơra\m pơrang hăm pơgar hlôi io\k kơ jăr. Mă kăl ‘no\h bơ\n tang găn hơlau. Mư\h pơgar ‘long hơlu\ng hla păng chăt hla ‘lơ\p, dang hlo\h 10% dơnơm blu\h hla ‘lơ\p ‘no\h bơ\n chă pruih pơgang tang găn hơlau, đơ\ng 2 tru\h 3 ‘măng, gômơ\ng kiơ\ tơring. Mă kăl ‘no\h bơ\n pruih tang găn hơlau, ‘ne\ khan hlôi đe\i [o#h pơrang pơra\m bơih na chă pruih le\i ư\h kơ ke\ ôh.

- Kon pơlei io\k yua pơgang lơ liơ păng trong hơlong tang găn pơrang lơ liơ ho\ [ok?

Thak sih Trần Minh: Hre\i au d^ng tru\h dang e\i, tơdrong io\k yua pơgang ‘no\h đe\i m^nh kơ loăi ngăl yua vă tang găn hơlau pơrang kok hla păng kơ jă je\i re ‘no\h Vi Sa Dôn. Tơdrong chă pruih ‘no\h kon pơlei pơm kiơ\ nơ\r pơtho tơbăt đơ\ng an^h pơm tơle\ch păng lơ\m 1 ha bơ\n chă pruih đơ\ng 400 tru\h 600 kơlich đak pơgang. Găh trong chă pruih ‘no\h đe\i 2 trong: Mă m^nh io\k yua kmăi pruih hla ‘long. Mă kăl mư\h pruih bơ\n lăng kơ jăp mă blu\ng găh pơgang, mă [ar găh đak pơgang hlôi hrau hăm đak, mă pêng ‘no\h jơ ‘năr pruih. M^nh tơdrong kăl hlo\h dơ\ng ‘no\h sơkơt hơdăh [lep jơ ‘năr dơnơm chăt hla hlo\h 10% vă pruih. Jơ ‘năr chă pruih đunh d^h băl đơ\ng 7 – 10 năr m^nh ‘măng ‘no\h mă ke\ s^t.

- Nhen ih hlôi chă tơroi ‘no\h mă kăl ako\m lơ\m tơdrong tang găn hơlau pơrang kok hla. Mă le\i, hăm dôm pơgar hlôi đe\i răm bơih ‘no\h hăm đe\i trong ayơ vă pơlôch pơra\m pơrang ke\ ư\h ho\ [ok?

Thak sih Trần Minh: Hăm dôm pơgar hlôi đe\i pơrang pơra\m mă le\i lăp păh ai ‘no\h bơ\n gơ\h chă pruih pơgang. Tơdăh dôm pơgar hlôi đe\i [o#h pơrang pơra\m kơtang bơih le\i bơ\n ‘ne\ chă pruih pơgang dơ\ng bơih kơ yuơ mă đơ\ng pruih ră mă le\i ư\h kơ ke\. Mă le\i bơ\n gô chang dôm hla răm au hơlu\ng đ^, dơnơm ‘long blu\h hla ‘măng mă 2, lơ\m mă no\h bơ\n chă pruih pơgang ‘no\h mă ke\ s^t.

- Le\i ah, bơnê kơ ih Thak sih hlôi ‘măn jơ ‘năr chă pơma dơnu\h năr au!

Tơblơ\ nơ\r: Amazư\t - Lan