VOV4.Bahnar - Kơ plăh khei ‘năr âu tiu oei mât lơ\m khei ‘năr rong găr. ‘Nâu j^ khei ‘năr tôch g^t kăl gơ\h pơm ăn tiu đei plei hơ kâu ‘lơ\ng dăh mă ưh. Yoa thoi no\h, băt hơ dăh tơ drong kăl đei mơ\r đơ\ng tiu khei ‘năr âu gô tơ gu\m ăn kon pơ lei hlôh vao lơ [iơ\ găh trong săy pho\ng lăp ‘lơ\ng, pơm ‘lơ\ng ăn pơ gar tiu đei plei lơ păng hơ kâu. Đơ\ng ro\ng âu, dôm bơ ngai juăt jang găh cho\h jang xa roi tơ [ôh m^nh [ar tơ drong mưh săy pho\ng, tu\h mơr ăn kơ tiu lơ\m khei ‘năr rong plei.

Lơ\m khei ‘năr tiu rong plei sư kăl đei đam, kali tôch lơ, tơ drong kăl kơ pho\ng lân jur. Đam sư pơm ăn plei tiu [ônh tih, ako\m đ^ kơ chơ\t ‘lơ\ng ăn plei tiu [ât hơ tuch pơ yan. Kali tơ gu\m ăn tơ drong trep mơ\r păng pơ truh kơ chơ\t ‘lơ\ng ăn găr gơ\h hiôk hian, pơm ăn plei ‘yăl păng hơ kâu ‘lơ\ng. Dôm kơ chơ\t trung vi lượng pơm pơ ‘lơ\ng ăn rim kơ chơ\t tơ\ ‘long, pơm ăn găr tiu hơ kâu păng roi hơ\ [iơ\. Kơ lih yoa thoi no\h tơ drong săy pho\ng lăp ‘lơ\ng lơ\m khei ‘năr âu sư gơ\h pơm ăn plei tiu ‘yăl păng ‘lơ\ng [ât hơ tuch pơ yan kơnh.

Tiến sĩ Nguyễn Văn Nam, bơ ngai juăt vei lăng ‘long pơ tăm, Hnam trưng Đăi ho\k Tây Nguyên ăn tơ băt: “Khei ‘năr âu j^ khei ‘năr plei tiu oei vă tih păng ako\m lơ kơ chơ\t kro lơ\m găr kơ na kon pơ lei athei săy dôm kơ loăi pho\ng NPK mă tôm. Găh no\h dơ\ng, kon pơ lei athei săy hai dôm kơ loăi pho\ng vi lượng, mă loi j^ pho\ng đei Kali lơ vă tơ gu\m ăn tiu tih, hơ kâu lơ\m pơ yan ‘nâu.”

            Mă lei, hrei ‘nâu ku\m đei lơ bơ ngai pơ tăm tiu săy thim pho\ng hmă lơ [ât khei tiu rong găr, mă lơ ‘no\h dôm kơ chơ\t đa lượng ưh đei tơ re\k truh kơ chơ\t trung, vi lượng. Tơ drong ‘nâu pơm pơ juăl trong pơ truh mơ\r, kơ chơ\t ‘lơ\ng, đơ\ng no\h pơm tơ le\ch j^ nhen hla brônh, hla jơk, tơ ve\nh, plei hơ lu\ng…

Thạc sĩ Phạm Công Trí, jang tơ\ An^h jang Khoa ho\k ki thuât cho\h jang xa Tây Nguyên ăn tơ băt: “Mưh săy bơ\n pho\ng mih ma duch nă athei tơ re\k truh pho\ng NPK, hrei ‘nâu m^nh [ar kơ loăi pho\ng NPK chih ko\ng TE mă tơ tă ‘no\h te\h bơ\n tam mă tôm mơ\r. Kơ chơ\t trung vi lượng lơ\m pho\ng đa lượng tam mă tôm. Mưh săy hơ met ‘no\h athei săy trung vi lượng vă ‘lơ\ng păng athei băt, le# gan săy pho\ng trung vi lượng lơ hnang ‘năi, ưh kơ s^ kơ tơ\ng đe akhan ưh kơ măh trung vi lượng ‘no\h bơ\n tu\h pơ lu\k hloi ôh, kơnh pho\ng lơ\m dêh hnang, mă lei athei săy lăp ai kiơ\ nơ\r pơ tho đơ\ng dôm bơ ngai juăt jang.”

Hơ dai hăm tơ drong săy pho\ng, tơ drong tuh thim mơ\r ăn ‘long pơ tăm ku\m jing trong jang tôch đei yoa vă pơm ăn te\h rơ bưi ‘lơ\ng. ‘Nâu ku\m jing kơ loăi mơ\r ưh gơ\h th^u hăm tiu. Hơ dai hăm pơ truh mơ\r ăn ‘long pơ tăm, tuh ich rơ mo oei pơm ăn te\h ‘lơ\ng, đơ\ng no\h pơm hơ to\k tơ drong s^t kơ tang đơ\ng pho\ng. Mơ\r, ich rơ mo oei pơm ăn lơ pơ rang đei yoa chek lar vă tơ jră plơ\ pơ rang j^ phă rơ\h tiu. Kăl kơ tuh 1 sơ năm đơ\ng 15 – 25 k^ ich rơ mo ôm ‘lơ\ng, hrâu hăm pơ gang trichoderma ăn 1 tơm tiu. Atu\m hăm ‘no\h mih ma duch nă athei yoa thim pho\ng nitrat canxi vă hơ to\k canxi păng vi lượng ăn ‘long. Găh no\h dơ\ng athei săy thim pho\ng khoáng vă pơm ăn tiu blu\h jing ‘lơ\ng [iơ\. ‘Ngoăih kơ ‘no\h hăm dôm pơ gar tiu sơ năm adrol ki đei plei ‘yăl, mih ma duch nă athei pruih thim pho\ng tơ\ hla vă tơ gu\m ăn tiu [ônh pran.

{ok Đoàn Mễ, Kơ dră An^h pơ tru\t cho\h jang xa apu\ng Krông Năng, dêh char Dak Lak ăn tơ băt: “Hơ dai hăm săi pho\ng bơ\n athei tuh thim mơ\r, ich rơ mo. Yoa tiu tôch kăl đei mơ\r. 1 sơ năm bơ\n tuh 2 vât [ât blu\ng pơ yan ‘mi păng [ât hơ tuch pơ yan ‘mi. ‘Ngoăih kơ mơ\r, ich rơ mo păng dôm kơ loăi pho\ng kon pơ lei pơm kơ dih, bơ\n gơ\h tuh thim pho\ng vi sinh hai yoa tiu [ônh đei pơ rang j^ kơ na bơ\n tang găn hơ drol ‘no\h ‘lơ\ng hlo\h. Lơ\m mơ\r đei vi sinh gơ\h tơ jră hăm dôm pơ mâu j^ nhen phitottoren păng phuradium tơ\ hơ la rơ\h tiu. Yoa thoi no\h, bơ\n athei tuh hrâu mơ\r, ich rơ mo hăm pho\ng vi sinh ‘no\h ‘lơ\ng hlo\h. Mih ma duch nă athei băt, pho\ng vi sinh đei pơ rang đei yoa, kơ na bơ\n săy pho\ng hmă đơ\ng ro\ng kơ tuh mơ\r to\ se\t hlo\h ‘no\h 20 năr vă huei pơm kơ ne# truh tơ\ dôm pơ rang đei yoa.”

Trong săy pho\ng ăn tiu ku\m jing tơ drong mă bơ\n athei tơ re\k truh ‘năi. Mă đơ\ng săy pho\ng dăh mă tuh mơ\r, mih ma duch nă athei săy ju\m dăr tơm tiu, le# sir sơ lu\ng jru\ vă sư huei pơ răm truh tơ\ rơ\h tiu. Vă pho\ng mơ\r đei yoa ‘lơ\ng huei kơ par hach, mưh săy kơ pal te\h athei io\k hơ nong [a mă ưh ‘no\h ‘ngie\t truh tơ\ kơ pal. Trong săy pho\ng ‘lơ\ng hlo\h tơ\ tơ ring Tây Nguyên ‘no\h săy pho\ng [ât te\h oei iôm ju\m dăr dơng, atăih kơ tơm tiu đơ\ng 60-70cm, cho\h dơ dar te\h vă lu\k hăm pho\ng, le# cho\h jru\ kơnh phă [ơm rơ\h. Tơ dăh đơ\ng ro\ng kơ săy pho\ng mă ưh đei ‘mi ‘no\h bơ\n athei tơ ruih đak vă pho\ng mât lơ\m te\h.

Tiến sĩ Tôn Nữ Tuấn Nam, tơ tă: “Tiu sư pha hăm dôm kơ loăi ‘long đunh năr nai ‘no\h mưh săy pho\ng đe đa chor sơ lu\ng vă săy pho\ng pơm ăn te\h rơ bưi ‘lơ\ng, mă lei hăm tiu j^ kơ loăi ‘long đei rơ\h [ônh đei pơ rang j^ phă kơ na tơ drong cho\h [ơm, pơm kơ te\ch rơ\h tiu ‘no\h j^ tơ drong ưh kơ ‘lơ\ng. Yoa thoi no\h bơ\n săy tơ\ kơ pal te\h păng kiơ\ jơ năr pho\ng gô hach đ^ jur lơ\m te\h, bơ\n le# chor hơ bong săy pho\ng kiơ.”

Thoi no\h lơ\m khei ‘năr tiu rong plei mih ma duch nă athei tơ re\k truh tơ drong săy pho\ng mă ‘lơ\ng, lăp tôm hăm dôm kơ loăi pho\ng đam, lân, kali păng tuh thim trung vi lượng mă lăp. Io\k yoa dôm kơ loăi pho\ng vi sinh, mơ\r gơ\h tơ jră hăm pơ rang j^, pơm ăn te\h rơ bưi ‘lơ\ng vă tơ gu\m ăn tiu blu\ng jing, chăt pran păng ke\ tang găn hăm dôm pơ rang j^ phă vă gơ\h đei io\k yoa kơ jăp.

Quang Sáng: Chih

Dơ\ng: Tơ blơ\