VOV4.Bahnar - Virus pơm jô hla pro preng (tơm ju\ng jăng) to\k bo\k oei lang xă tơ\ dêh char Lâm Đồng, ưh adro# pơrăm găh mu\k drăm păng ‘long pơtăm dơnơm noh tơm pro preng tơ\ tơring Đơn Dương, mă virus âu oei lang xă, pơrăm truh ‘long pơtăm nai nhen ‘nhot păng pơkao tơ\ plei tơm  Đà Lạt.

9 khei blu\ng xơnăm 2018, apu\ng Đơn Dương – tơring pơtăm pro preng dơnơm kơ dêh char Lâm Đồng pơtăm đei pơhlom 1.200ha pro preng, noh đei je# tong ane# hơgăt pơtăm [ơm virus pơm jô hla pơrăm, lơ\m noh đei je# 20% hơgăt hlôi răm pơđ^ ưh đei yua.

Tơring [ơm răm hlăm hloh noh Lạc Xuân, Lạc Lâm, Ka Đô păng Próh... Kiơ\ kơ yă Lộc Nguyệt Liên, tơ\ thôn Lạc Xuân 2, xăh Lạc Xuân, apu\ng Đơn Dương, virus pơjing pơrang hlôi pơrăm tih tên hăm kon pơlei jang mir, lơ pơgar pro preng ‘nao pơtăm đei 3 khei noh athei bu\ch hu\t le#. Kang [o# choh jang xa truh pơtho mih ma duch nă băt trong chă tang găn mă lei duh ưh kơ da [iơ\:  “Dang ei mưh ba ưh kơ bu\ch hu\t noh hăp tơpoh lang xă, oei bu\ch hu\t noh duh da [iơ\. ưh kơ băt pơgang kiơ vă chă hơmet? Pơgar đe [ơm pơrang adrol kơ noh đunh bơih mă duh ưh ke\ hơmet, oei ba noh thoi yơ mă ke\ hơmet. Anih pơtru\t choh jang xa pơtruh kang [o# năm truh tơring, duh pơtho ră mă lei pơm kiơ\ noh ưh đei tơnăp ôh ”

          Ưh adro# hăm tơm pro preng tơ\ Đơn Dương, virus pơm jô hla pro preng oei pơrăm truh tơ\ ‘nhot păng pơkao tơ\ plei tơm Đà Lạt. {ok Nguyễn Hữu Tâm, tơ\ phường 7, plei tơm Đà Lạt ăn tơbăt, mă [ok hlôh vao găh tơdrong pơtăm pơkao ku\k lơ\m hnam pơn^l đơ\ng lơ xơnăm kơ âu, mă lei pơgar pơkao unh hnam [ok ưh đei yua hloi. Tơm pơkao to\k bo\k oei to\k giơ\ng noh đei lơ trong găm, đơ\ng ro\ng kơ noh jô dreng păng lôch. Pho\ noh, tơm đei kơte\n bơih mă lei pơkao ưh ke\ chôh ôh.

Kiơ\ kơ [ok Tâm, Kơdră Anih choh pơtăm păng Vei hơlen ‘long pơtăm dêh char Lâm Đồng io\k teh vă hơlen hơdăh, đang kơ noh xơkơ\t tơdrong tơm pơjing đei tơdrong âu noh virus pơm jô hla pro preng. Mă unh hnam hlôi yua lơ pơgang păng trong hơmet pơrang mă lei duh ưh đei x^t yao: “Hăp hơnơ\ng kơ găm tơm đang kơ noh dreng hla, rim anih te\ch hơdre\ch duh axong lơ kơloăi pơgang vă hơmet mă lei pruih bơih noh duh ưh kơ ke\ hơmet ôh. Roi pruih pơgang noh [ôh tơm pơkao duh ưh ke\ to\k, ke\ drơ\ng lơ\m 5-7 năr noh kơnh [ơm hơlơ\k dơ\ng. Pơrang âu mă [ơm bơih noh hăp tơpoh lang xă hloi”.

          Ưh adro# pơrang lang xă tơ\ rim pơgar pơkao ku\k, pơrang oei lang xă păng pơrăm truh tơ\ ‘nhot, mă hăt noh hăm lơ hơdre\ch ‘nhot xà lách. Kiơ\ kơ yă Nguyễn Thị Hằng, tơ\ tơring Đất Mới, phường 7, plei tơm Đà Lạt, virus âu tơpoh tenh, pơgar ‘nhot xà lách 2.000m2 kơ unh hnam ‘nao te\ch, bơngai răt tam mă tom kăt yua, noh lôch truh  2/3, păng duh oei lang xă tenh dơ\ng. Pơyan ‘nhot xà lách âu, unh hnam yă Hằng noh pă đei yua kiơ hloi: “Pơtăm 35.000 tơm mă hăp hlôi lôch pơđ^ tong ane# bơih. Unh hnam inh duh te\ch đei 20 triu hlak jên mă lei dang ei noh đe apinh io\k pơdreo jên dơ\ng”.

          Kiơ\ anih choh jang xa dêh char Lâm Đồng, virus âu tam mă đei pơgang tơm vă hơmet noh tơdrong jang tang găn păng hơmet noh tơnap tap tôch dêh. Vă tang găn tơdrong răm yuơ virus pơm jô hla pro preng pơrăm, ‘nguaih kơ yua dôm trong hơmet ako\m xo, kon pơlei jang mir athei pơm kiơ\ [lep dôm tơdrong tơroi đơ\ng găh anih jang kơpal.

Vă tơgu\m ăn kon pơlei băt hlo\h dơ\ng tang găn pơrang au, [ok Đào Ngọc Toàn, Kơ ie\ng Kơdră che\p pơgơ\r An^h ve\i lăng Cho\h pơtăm păng Ve\i lăng ‘long pơtăm dêh char Lâm Đồng pơtho tơbăt lơ\m ‘măng chă pơma dơnu\h tơ\ ala au:

- {ok ăi, ‘ngoăih pro preng ‘no\h pơrang pre\nh jô kro pro preng hlôi lang să phă pơra\m tru\h tơ\ ‘nhot păng pơkao, mă tơpă tơdrong au ‘no\h lơ liơ?

- {ok Đào Ngọc Toàn: Ơ m^h ma duch nă kon pơlei, pơrang pre\nh jô kro pro preng pơm pơra\m tru\h rim ‘long pơtăm anai nhen pơkao ku\k, ‘nhot xa lăch, pơkao kat tương tơ\ Đà Lạt, Dơno\ an^h ve\i lăng cho\h pơtăm păng ve\i lăng ‘long pơtăm dêh char Lâm Đồng hlôi io\k dôm ‘nhot pơkao răm păng hlôi pơtru\h ăn an6h kơpal chă khăm lăng hơlen vă băt hơdăh, đơ\ng ro\ng ‘no\h je\i hlôi pơtho tơbăt ăn kon pơlei, đơ\ng ro\ng ‘no\h pơrang pơra\m je\i hlôi dă [iơ\ bơih.

Hre\i au, mă hơdăh đơ\ng khe\i 3 năm tơ\ au, kơ yuơ to\ phang pơđang păng jang lơ\m hnam pơn^l kơna rim tơdrong pơm tơpo\h đơ\ng au năm tơ\ to ‘no\h lep ler chek lar char lơ, kơ yuơ lơ lo\h lơ\m khe\i năr au ki, hơgăt te\h ‘nhot păng pơkao răm tôch lang să. Mă hơdăh tơ\ pơkao ku\k ‘no\h hơgăt te\h răm hlôi to\k tru\h 120ha, rim ‘nhot xa lăch ‘no\h hloi\h 20ha.

- Mư\h le\i, tơdrong tơnap tap hlo\h lơ\m tang găn pơrang j^ au ‘no\h yă kiơ? Păng kon pơlei cho\h jang sa kăl jang kiơ\ trong cho\h jang sa lơ liơ ho\ [ok?

- {ok Đào Ngọc Toàn: Tơnap tap hlo\h lơ\m tang găn pơrang au ‘no\h hre\i ‘nau rim trong io\k yua pơgang ve\i lăng ‘long pơtăm vă tang găn hơlau păng pơlôch pơrang tim mă đe\i, bơ\n lăp jang kiơ\ trong pơlôch bơ\n lep ler đe\ch. Dôm tơmam pơm tơpo\h pơrang au mă kăl ‘no\h bơ\n hơrơ\ng, lep ler ‘no\h kăl hlo\h, kơna bơ\n chă pơlôch pơra\m đe hăp ‘no\h kăl hlo\h.

Mă blu\ng, vă tang găn ke\ lep ler, hơrơ\ng, kon pơlei jang sa lơ\m hnam pơn^l kăl đe\i trong jang ve\i lăng ‘lơ\ng. Mă [ar lơ\m chă pơm hơdre\ch ăn chă pơtăm đơ\ng ro\ng ‘no\h ka\l hlo\h, mă le\i rim an^h pơtăm pơm hơdre\ch pơkao ku\k hre\i au kiơ\ io\k găr, găh pơm kiơ\ kih thuơ\t hle tim mă đe\i. Lăp dang yơ bơ\n pơm kiơ\ pơjing hơdre\ch jang kiơ\ hle le\i mă ke\ tang găn găh pơrang pơhra\m. Hre\i au, kon pơlei cho\h jang sa tơ\ Đà Lạt hlôi cho\h jang sa lơ\m hnam pơn^l mă le\i je\i tim mă jang ‘lơ\ng tôm tơdrong lơ\m jang lơ\m hnam pơn^l ‘no\h io\k yua hơdrau tang găn bơ\n lep ler, m^nh [ar an^h io\k yua hơdrau mă le\i ư\h kơ [lep kih thuơ\t, hơdrau hrêu kơna dôm lep ler oe\i gơ\h mơ\t, mư\h mơ\t ‘no\h hăp chek lar char lơ hlo\h. Tơdrong dơ\ng ‘no\h jang kiơ\, kon pơlei hlôi pơm hnam pơn^l bơih mă le\i ‘măng mơ\t le\ch ve\i lăng ư\h gan tơnăp, rim trong jang au to tim mă ‘lơ\ng.

Vă ve\i lăng ‘lơ\ng rim an^h ơng hơdre\ch kăl jang kiơ\ rim trong jang pơjing hơdre\ch, mă kăl ‘no\h kăl chă tơche\ng hơlen jang kiơ\ pơm ơng dơđăh kiơ\ chăl hle gơ\h hơge\i, păng kăl đe\i hơdrau tang găn lep ler đơ\ng 40m tru\h 50m ‘no\h mă ke\ tang găn. Hơdrol vă chă ơng kăl cho\h hium pơ ‘ngoăih pơgar mă rơgo\h vă pơjing đe\i hơdre\ch ‘lơ\ng hoe\i đe\i pơrang pơra\m. Mă [ar, lơ\m chă pơtăm au to, kon pơlei kăl răt io\k dôm hơdre\ch ‘lơ\ng đơ\ng an^h chă ơng ‘lơ\ng.

Hre\i au, vă tang găn lep ler hơrơ\ng ‘no\h kăl pơm kiơ\ dôm trong jang tơ\ ala au: io\k rim hơdrau să kơ jung 40 tru\h 50m vă tang găn hơrơ\ng lep ler mơ\t. Tơdrong anai dơ\ng, tơdăh đe\i hơrơ\ng lep ler lơ ‘no\h bơ\n pruih pơgang ve\i lăng ‘long pơtăm. ‘Ngoăih kơ ‘no\h, đe\i m^hh [ar kơchơ\t ke\ ke\ tang găn sơmach pơra\m nhen Nigamixin ‘no\h bơ\n ke\ tang găn pơrang hle\k hlo\k kro pro preng.

- {ok ăi, ‘ngoăih dôm trong jang tang găn nhen ih hlôi tơroi, kon pơlei kăl kơchăng tơdrong yă kiơ vă ke\ tang găn ho\ [ok?

- {ok Đào Ngọc Toàn: ‘Ngoăih dôm trong mă nhôn hlôi tơroi ‘no\h hre\i au hăm hơdre\ch ‘long pơtăm đe\i pơrang pơra\m kơtang tơ\ chu\n mir nhen xa lăch caron, pơkao ku\k đại đóa, bơ\n ‘ne\ gan chă re\i pơtăm dôm hơdre\ch au.

Lơ\m cho\h jang sa bơ\n kăl ‘no\h bơ\n kơchăng hre\i au kơ yuơ pơrang au hăm pơra\m tơ\ lơ ‘long pơtăm nhen, pơkao ku\k, pro preng, lu\ng hu\ng, xa lăch, đe\i ‘măng tơ\ dơnơm atiso… pơrang kơtang kơna bơ\n ve\i lăng năng tông pơgar chu\n mă rơgo\h, ‘ne\ le# dôm pơrang ge\i kơ jăp lơ\m pơgar chu\n, dăh mă tơdăh hơnơ\ng chă re\i pơtăm dôm hơdre\ch ‘long pơtăm au le\i bơ\n hơrơ\ng lep ler oe\i pơra\m hơnơ\ng đe\ch, kơ yuơ lơ lo\h kăl chă re\i pơtăm tơpl^h dôm hơdre\ch ‘long pơtăm anai. Mă 3, nhen nhôn hlôi tơroi kăl ve\i lăng kơ jăp lơ\m tơdrông chă tơpo\h đơ\ng au đơ\ng to kơ dôm hơrơ\ng lep ler păng trong pơm tơle\ch hơdre\ch kiơ\ chăl hle gơ\h hơge\i. Ăp mă lơ lo\h mă ke\ pơra\m pơrang phă pơra\m ‘long pơtăm.

- Lei ah, bơnê kơ ih [ok hơ!

Tơblơ\ nơ\r: Lan – Amazưt