VOV4.Bahnar - Hre\i au tơ\ rim pơgar chehphe kơ pơlei tơm Pleiku, dêh char Gia Lai, yăde to\k bo\k chek lar char lơ. Yă de au hăp kôp kơ jăp păng trep io\k kơchơ\t ‘lơ\ng lơ\m dơnơm, sơdrai păng ple\i chehphe, pơm ăn chehphe lơ\m pơgar hơngra\ng hơngrônh, ư\h kơ jing ‘lơ\ng, đe\i ‘măng kơtăn ple\i hơlu\ng, pơm ăn hiong răm lơ.

Mo\ Nguyễn Thị Bẩy, oe\i tơ\ trong Phù Đổng, pơlei tơm Pleiku to\k bo\k mơhoal tơchă trong vă pơlôch yăde pơrăm 1ha 5 sao chehphe u\nh hnam po. Mo\ Bẩy tơbăt, năr blu\ng pơyan ‘mi, yăde cheklar lơ, tơ\ hla, sơdrai păng tơm chehphe pơm ăn găm go\i. Găh găm au ư\h khan lăp hơdro# tang găn dơnơm ‘long trep io\k jơ\ng ‘năr mă le\i hăp oe\i trep io\k kơchơ\t ‘lơ\ng păng pơm ăn hơlu\ng kơtăn plei. Sơnăm sơ\, kơ yuơ hiơ hiơ\ chă pruih pơgang pơlôch yăde, kơna 1/3 ple\i lơ\m pơgar kơ u\nh hnam mo\ Bẩy hơlu\ng. Sơnăm au, kơchăng [iơ\ mo\ Bẩy pruih pơgang pơlôch yăde đơ\ng blu\ng pơyan ‘mi. Mă le\i, pơ đ^ 2 ‘măng pruih pơgang je\i răm ‘mi jro\h hu\t kơ yuơ to\k bo\k oei pruih ‘no\h ‘mi hloi. Mo\ Bẩy tơtăm: “Hăp trep io\k mơ\r lơ\m dơnơm, pơm ăn hla păng plei hơlu\ng đ^ đăng. Mă kăl pơyan ‘mi au, mư\h yăde pơra\m ‘noh plei hơlu\ng, io\k yua ư\h kơ đe\i. Pơlôch yăde kăl pơlôch đơ\ng blu\ng pơyan ‘mi hloi. Tơdăh ‘năr prăng to\ le\i dang 2 tru\h 3 năr ‘no\h hăp lôch đ^. Tơdăh ‘mi pơgang ư\h gan kơtang le\i hăp ư\h kơ ke\ lôch ôh.”

Je\i le\i lăi hăm u\nh hnam mo\ Bẩy, hre\i au pơgar chehphe kơ u\nh hnam [ok Lê Bá Thắng, oe\i tơ\ trontg Ung Văn Khiêm, phường Phù Đổng, Pleiku je\i to\k bo\k răm yăde pơra\m mơ\n. Kiơ\ đơ\ng [ok Thắng, ‘măng blu\\ng yăde pơra\m tơ\ m^nh [ar dơnơm, mă le\i kơ yuơ [o#h ư\h kơ tơtom, kơna lơ\m pơyan ‘mi, hăp lang să chă tơpo\h tơ\ dơnơm anai lơ\m pơgar. Hre\i au lơ\m pơgar chehphe [ok Thắng, yăde [o#h lơ hlo\h tơ\ klak hla. Tơdrong mă au pơm ăn chă pruih pơgang pơlôch yăde tơ [ơ\p tôch tơnap tap. {ok Thắng tơbăt: “ ‘Mi blu\ng pơyan, ‘no\h hlôi đe\i yăde. Mư\h dơnơm đe\i yăde pơra\m bơih ‘no\h, pơm ăn hla jô, kơtăn ple\i hơlu\ng. Găh tơdrong chă pruih pơgang pơlôch hăp j^ vă kuă ko le# đe\ch kơ yuơ je\i ư\h kơ gan ke\ mơ\n.”

Kiơ\ đơ\ng Kih sư Đặng Đình Sơn, găh Gru\p jang Lộc Trời, yăde hăp đe\i jre\nh lơ tơ\ akau hăp; pơđ^ yăde yo\ng păng kon er^h sa m^nh an^h, pu\ d^h băl tơ\ hla, tơ ‘mơ\ng, hơ ie pơkao ple\i, kơna chă pruih pơgang tơnap mă pơlôch ke\ hăp. Tơdrong mă au pơm ăn tru\h lơ tơngla mir pơgar hơdrin chă pruih pơgang pơlôch yăde ră mă le\i ư\h kơ ke\. “Hăm yăde, tơdrong chek lar char kon tôch kơtang. Lơ lo\h vă tang găn yăde pơra\m, mă ‘lơ\ng hlo\h lăp đơ\ng ro\ng phe\ đang, kon pơlei bơ\n chă kăt sơdrai, hle\h tơ [ie\ng hloi vă [o#h hrôih dôm sơdrai đe\i yăde pơra\m đơ\ng no\h bơ\n pruih pơgang pơlôch hăp hloi. Bơ\n ‘ne\ chă pruih jơ\p jang, mă le\i lăp pruih pơgang tơ\ dơnơm đe\i yăde pơra\m đe\ch. Hăm, pơgar đe\i yăde pơra\m kơtang ‘no\h bơ\n io\k pơgang pruih hloi, hơdrol kơ pruih pơgang ‘no\h bơ\n pruih hăm đak jăng tơ\ yăde pơra\m vă jre\nh tơ\ akau hăp tơlo\ng, đơ\ng no\h mư\h pruih pơgang hăp ke\ hram mơ\t lơ\m akau yăde pơm ăn yăde lôch.

Yăde hăp oe\i lơ\m hơnhu\l pơkao, ple\i. Kơ yuơ lơ lo\h, vă pơlôch hăp ke\, bơ\n io\k pơgang pruih mă iôm lơ\m hơnhu\l pơkao, ple\i vă pơgang hram mơ\t lơ\m akau hăp, ke\ pơlôch hăp”.

‘Ngoăih trong chă pơlôch yăde, Tiến sĩ Phạm Công Trí, An^h tơm chă tơche\ng Khoa ho\k kih thuơ\t cho\h jang sa Bri ‘long Tây Nguyên akhan, rim tơngla mir kăl chă prôi pho\ng tu\h mơ\r vă dơnơm ‘long jing ‘lơ\ng păng ato\k ke\ krơ\ng. Mă hơdăh, lơ\m khe\i ‘năr dơnơm rong ple\i nhen hre\i au, găh kơchơ\t ‘lơ\ng lơ\m hla to\ se\t ‘no\h atu\m hăm io\k pho\ng mơ\r chă prôi tơ\ tơm kon pơlei bơ\n je\i kăl chă pruih pho\ng mơ\r tơ\ hla hloi: “Prôi pho\ng tu\h mơ\r ‘no\h jing tơdrong kăl hlo\h vă kơ chehphe, tiu ple\i ăl, adoi jing trong jang mă kon pơlei tơhoach kon jên tơmơ\t jang lơ hlo\h. Đe\i ‘măng trong jang au nhen le\ săng [ar pla, tơdăh bơ\n chă prôi [lep le\i dơnơm ‘long jing ‘lơ\ng, tơdăh prôi ư\h kơ [lep le\i [o#h đe\i tơdrong răm dang e\i hloi. Kon pơlei dăh kơchăng, hre\i au mơ\r u\h atu\m hăm pho\ng mơ\r kăl chă tu\h ăn pơgar vă pơm ăn te\h jing ‘lơ\ng, rơ\h granh kơtang, ke\ krơ\ng hăm pơrang pơra\m, ‘no\h kon pơlei kăl kơchăng mă bre\. Kơ yuơ te\h jing ‘lơ\ng, rơ\h granh kơtang le\i tơdrong ve\i lăng năng tông dơnơm ‘long pơtăm rơvơn ‘no\h hăp ple\i ăl păng jang sa io\k yua kơ jăp.

Mă [ar găh prôi NPK, đơ\ng ki he\i kon pơlei lăng tru\h găh N-P-K hơn jing tơdrong hơto\ hơnơ\ng kơ pho\ng. Tơdrong prôi N-P-K ‘no\h tôch g^t kăl kơ yuơ hăp đa lương, mă le\i rim trung lương, vi lương ăn chehphe lơ\m pơyan au je\i tôch g^t kăl. Tơdăh kon pơlei [o#h akhan, bơ\n lăp prôi hơdro# N-P-K mă le\i hiơt hiong chă prôi kẽm, bo, ma-giê, lưu huỳnh,… le\i dơnơm păng ple\i ‘long pơtăm jei ư\h kơ ‘lơ\ng mơ\n. Ư|h kơ măh tơ\ chehphe pơm ăn ple\i hơlu\ng lơ. Kơna chă prôi pho\ng kăl đe\i tôm ‘no\h kăl hlo\h. Mư\h chă prôi pho\ng tơ\ tơm le\i bơ\n je\i kơchăng chă pruih ăn pho\ng hla pơkao hloi, mă kăl lơ\m khe\i ‘năr ư\h sơđơ\ng to\k bo\k ‘mi ‘no\h hăp tơpl^h jing prăng, to\, to\k bo\k to\, ư\h kơ tom băt tă ‘mi he#. Pơgar ‘long pơtăm hlôi prôi pho\ng vi sinh ‘no\h pơm ăn te\h jing ‘lơ\ng păng rơ\h granh kơtang. Mă le\i lơ\m tơpl^h to\ ‘mi kial ư\h kơ măh ê, bơ\n [o#h dơnơm ple\i ăl le\i kăl pruih pho\ng hla ‘no\h ‘lơ\ng hlo\h. Mă le\i ‘ne\ chă pơj^p dêh hnang păng chă pruih [lep kiơ\ nơ\r pơkăp, pơtho tơbăt đơ\ng an^h pơm tơle\ch ‘ne\i mă đe\i io\k yua kơ jăp.”

Bơngai ch^h: Nguyễn Thảo

Tơblơ\ nơ\r: Amazưt