Mỗi ngày, từ lò rèn của gia đình anh Mùa Sáy Tủa, ở bản Hang Chú, xã Hang Chú, huyện Bắc Yên, tỉnh Sơn La, tiếng rèn cùng với tiếng búa đập vào những thanh sắt vẫn vang lên đều đều. Từ lò rèn này, anh đã cho ra rất nhiều sản phẩm để phục vụ cho nhu cầu trong cuộc sống hàng ngày của bà con nơi đây.

Anh Mùa Sáy Tủa cho biết, hiện lò rèn của anh luôn đỏ lửa quanh năm. Thời điểm nông nhàn anh tập trung rèn dao và các vật dụng khác theo nhu cầu của bà con. Mỗi con dao làm được bán với giá 250-500 nghìn đồng tùy theo kích thước lớn nhỏ và loại sắt để rèn. Một tháng trừ chi phí anh thu được khoảng 4 - 5 triệu đồng, giúp cho gia đình có thêm nguồn thu.

“Tôi chủ yếu là rèn dao, phần lớn là bán cho bà con trong bản thôi, nhiều người còn đặt trước nữa nhưng tôi vẫn làm không kịp để bán cho họ. Đến thời điểm làm mùa vụ khoảng tháng hai, tháng ba hàng năm tôi lại tôi, luyện và sửa thêm các vật dụng khác, như: cuốc, xẻng, dao phát… cho bà con nữa. Mỗi lần sửa tôi lấy giá từ 20-30 nghìn đồng tùy vào các vật dụng được mang đến sửa”, anh Tủa nói.

Để làm ra được một sản phẩm đòi hỏi sự tỷ mỷ của người làm. Thời xưa chủ yếu là ước lượng sắt để làm nên có lúc thừa, lúc thiếu. Hiện nay sắt đã được đo cắt và cân nên có thể rèn ra được từng con dao, cái cuốc phù hợp với nhu cầu và thị hiếu của khách hàng. Ví dụ như sản phẩm dao: sắt (chủ yếu là từ nhíp ô tô, xích xe máy xúc, lam máy cưa) được cân đo cắt từng đoạn tùy vào độ dày sắt nặng khoảng 5 lạng. Loại nhỏ hơn thì chỉ từ 2-3 lạng là vừa đủ tùy vào ý thích và nhu cầu sử dụng của người mua.  

Sắt cắt xong được cho vào lò than nung tới khi sắt đỏ lên thì bỏ ra, dùng búa tán cho sắt mỏng dần. Cứ cho vào lò nung đỏ lại đưa ra tán như thế cho tới khi miếng sắt có độ dài, mỏng hẳn thành hình con dao mới cho vào nước, hoặc dầu nhớt, thân cây chuối để tôi thêm lần nữa để tạo thành con dao hoàn chỉnh. Tất cả mọi công đoạn đều được người thợ rèn làm theo phương pháp thủ công, không sử dụng đến các máy mài, máy cắt hỗ trợ. Các sản phẩm dao của anh Mùa Sáy Tủa làm ra được người dân trong vùng và bà con ở các vùng lân cận như Mai Sơn, Mường La, Trạm Tấu (Yên Bái)… rất coi trọng và tìm đến mua về để sử dung bởi độ bền, chất lượng có tiếng của sản phẩm.

Ông Hờ A Và, ở xã Nà Bó, huyện Mai Sơn, tỉnh Sơn La cho biết: “Nếu để sử dụng được lâu dài thì phải sử dụng dao được đồng bào Mông mình rèn ra, bởi các loại dao của dồng bào Mông được người rèn tôi luyện hét cả con dao nên chỉ mài đi mài lại là có thể dử dụng được. Còn dao mua ở ngoài về sử dụng thì sử dụng được một thời gian là dao không sắc nữa”.

Cả xã Hang Chú huyện Bắc Yên ngoài gia đình anh Mùa Sáy Tủa còn 5 nghệ nhân dân tộc Mông nữa cũng đang lưu giữ, phát triển được nghề rèn truyền thống.

Ông Hờ A Dua, Chủ tịch UBND xã Hang Chú cho biết: hiện xã đã xây dựng kế hoạch theo Nghị quyết 20 của Ban Thường vụ Huyện ủy huyện Bắc Yên về bảo tồn và phát huy các giá trị bản sắc văn hóa của dân tộc và đề án 1719 đề nghị nhà nước tiếp tục quan tâm hỗ trợ một phần kinh phí để duy trì và phát huy các nghề truyền thống của địa phương, trong đó có nghề rèn truyền thống của đồng bào Mông.

“Hiện nay xã cũng đang rà soát lại các nghệ nhân, những người biết nghề rèn trên địa bàn để bảo tồn, lưu giữ và truyền dậy lại cho thế hệ trẻ. Ngoài ra làm để quảng bá, giới thiệu và bán cho du khách để tăng thu nhập cho các hộ gia đình”, ông Dua nói./.