Khác với nhiều nhánh Êđê khác, người Êđê bih ở Buôn Trấp, thị trấn Buôn Trấp, huyện Krông Ana, tỉnh Đắk Lắk từ nhiều năm nay đã có một đội chiêng nữ đảm nhận vai trò diễn tấu chiêng trong mỗi dịp lễ hội.

Dàn chiêng Jhô của đội chiêng này có 6 chiêng và một trống. Chiêng được chia thành 3 cặp, trống có vai trò giữ nhịp cho toàn bộ dàn chiêng. Khi diễn tấu, các nghệ nhân di chuyển theo vòng tròn từ phải qua trái theo hướng ngược chiều với thời gian, có nghĩa ngược về nguồn cội.

(Dàn chiêng Jhô của đội nghệ nhân buôn Trấp - Ảnh: VOV)

Trong nhiều năm qua, đội chiêng Jhô buôn Trấp đã được mời đi diễn tấu ở nhiều lễ hội trong và ngoài nước. Tuy nhiên hiện nay nhiều thành viên trong đội đã cao tuổi, thường xuyên đau yếu nên việc đi trình diễn không còn được thường xuyên.

Để bảo tồn văn hóa truyền thống của dân tộc trước nguy cơ ngày càng mai một, các thành viên đã truyền dạy đánh chiêng Jhô cho nhiều cháu gái trong buôn để hình thành thế hệ kế cận.

Chị H Diệu Niê, thành viên trẻ đội Chiêng Jhô Buôn Trấp chia sẻ, đối với người Êđê Bih ở đây, việc học đánh chiêng đối với nữ không bị cấm cản mà còn được khuyến khích. Chính vì thế, trong nhiều năm qua, nhiều chị em gái trong buôn đã được các bà, các mẹ truyền dạy lại cách đánh chiêng Jhô.

(Ngày càng nhiều nữ giới được học đánh chiêng - Ảnh: VOV)

Đối với người Êđê trước đây, chỉ có nhánh Êđê Bih là cho phép người nữ đánh chiêng, còn ở các nhánh Êđê khác, việc đánh chiêng chỉ dành cho nam giới. Tuy nhiên ngày nay, với sự phát triển của xã hội hiện đại, quan niệm này dần thay đổi.

Từ năm 2015 đến nay, Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch tỉnh Đắk Lắk phối hợp Phòng văn hóa thông tin các huyện, thị xã, thành phố trong tỉnh thường xuyên mở các lớp truyền dạy đánh chiêng cho trẻ em nam và nữ ở các thôn, buôn.

Từ những lớp truyền dạy này đã xuất hiện nhiều đội chiêng trẻ có chất lượng, trở thành nòng cốt khi tham gia các cuộc thi, hội diễn về nhạc cụ dân tộc ở các cấp tổ chức. Điều đặc biệt là không chỉ có các đội chiêng nam mà cả đội chiêng nữ cũng ngày càng khẳng định khả năng diễn tấu của mình.

(Các đội chiêng nữ ngày càng khẳng định được khả năng diễn tấu - Ảnh: VOV)

Các bạn trẻ tham gia học đánh chiêng ngày càng đông. Để có thể đánh thành thạo nhiều bài bản chiêng, cần nhất là có đôi tay khéo léo và cách cảm âm, cảm nhịp tốt. Nhưng điều quan trọng là phải thực sự yêu thích và kiên trì.

Mặt khác, đối với chiêng thì không phải học qua sách vở mà học bằng cách cảm nhận qua thính giác. Nếu cảm âm tốt thì có thể tiếp thu tốt.

Em H Đô Na Ayun, thành viên đội chiêng nữ buôn Ea Đun, xã Ea Kênh, huyện Krông Pắk cho biết: Hiện tại số người học chiêng còn khiêm tốn và tiếng chiêng đang có nguy cơ bị mai một và thất truyền. Em muốn được học để biết và có thể truyền dạy lại cho nhiều thế hệ đàn em hơn nữa để có thể gìn giữ nét đẹp văn hóa của người Êđê.

Theo nhiều nghệ nhân đánh giá, tuy chưa từng có tiền lệ nhưng hiện nay, ở nhiều lớp truyền dạy đánh chiêng, các học viên nữ tham gia khá đông. Đặc biệt, nhiều học viên nữ còn thể hiện khả năng tiếp thu nhanh và tập trung tốt hơn hẳn các học viên nam, nhờ sự dẻo dai và tính kiên trì.

Theo Nhà nghiên cứu văn hóa dân gian Linh Nga Niê Kđăm: do truyền thống mẫu hệ của người Êđê nên hiện nay, ở nhiều buôn làng tại Đắk Lắk, các thành viên đội chiêng nam sau khi trưởng thành, lập gia đình sẽ theo về nhà vợ ở rể. Nếu gia đình vợ ở các buôn khác thì coi như buôn gốc của chàng trai sẽ mất đi một thành viên của đội chiêng. Do đó, nhiều buôn làng đã hướng sang truyền dạy diễn tấu chiêng cho nữ giới, vì chị em sẽ mãi ở lại buôn làng theo tục lệ chồng làm rể của người Ê Đê.

Việc nữ giới Êđê biết diễn tấu cồng chiêng không chỉ tiếp nối nhịp chiêng ở các buôn làng, làm phong phú, tạo nên nét độc đáo cho không gian văn hóa cồng chiêng Tây Nguyên, mà còn góp phần bảo tồn văn hóa truyền thống của dân tộc Tây Nguyên trước những tác động từ nhiều phía của cuộc sống đương đại./.

H Xíu/VOV Tây Nguyên