Enawene Nawe là một bộ lạc nhỏ sống trong những cánh rừng của bang Mato Grosso, Brazil. Họ là những người tương đối biệt lập, mãi tới năm 1974 mới liên lạc với người ngoài, khi họ chỉ còn 97 cá thể. Hiện nay, thổ dân Enawene Nawe có khoảng 500 người.

Toàn thể bộ lạc sống cùng một ngôi làng, trong những ngôi nhà chung khổng lồ - mỗi ngôi nhà chứa tới 50 người. Những ngôi nhà này được dựng thành một vòng tròn. Tâm điểm của vòng tròn đó, trung tâm của ngôi làng, là nơi những nghi lễ và hoạt động cộng đồng diễn ra.

Những người đàn ông Enawene Nawe thực hiện nghi lễ Yãkwa, sự trao đổi 4 tháng một lần giữa người sống và các linh hồn tổ tiên. Trong nghi lễ ấy, họ múa và thổi lên những giai điệu sáo trầm bổng

Chiến đấu để tồn tại

 
Ngày nay, bộ lạc nhỏ bé này đang đấu tranh để tồn tại. Chính quyền bang Mato Grosso lên kế hoạch xây dựng 80 đập thủy điện trong lưu vực sông Juruena, nơi vùng đất của họ.

Người Enawene Nawe sống dựa vào rừng và những dòng sông. Nhưng họ đã không được tham khảo ý kiến thỏa đáng về dự án. Họ sợ các con đập sẽ làm ô uế dòng nước và hủy diệt cá, trong khi đó, đấy gần như là nguồn sống duy nhất của họ, khi mà họ không ăn bất cứ loại thịt đỏ nào.

Hơn nữa, cuộc sống tinh thần của họ xoay quanh các nghi thức bắt cá mà họ làm quanh năm, phụ thuộc vào vòng quay của mùa khô và muà mưa.

Hai cha con người Enawene Nawe. Họ đang đối mặt với việc xây dựng 80 đập thủy điện, những con đập sẽ làm ô nhiễm nguồn nước và hủy diệt lũ cá, nguồn lương thực chính của họ

Mặc dù phần lớn đất đai của họ đã chính thức được chính phủ liên bang Brazil công nhận năm 1996, một vùng quan trọng mà họ gọi là Adowina, hay Rio Preto, không bao gồm trong đó. Mà vùng này lại cực kỳ quan trọng với người Enawene Nawe cả về kinh tế lẫn tinh thần – đây là nơi họ dựng những con đập bằng gỗ để đặt bẫy cá và hun khói chúng, và là nơi nhiều linh hồn quan trọng của bộ lạc tồn tại.

Nay, nơi đó bị những người chăn gia súc chiếm đóng, những người này đang chặt rừng để làm bãi cỏ cho gia súc. Những năm gần đây, họ đã đốt lán trại của người da đỏ và đe dọa dùng bạo lực nếu thổ dân còn dựng đập bắt cá ở đây.

"Nơi này từng đẹp đẽ", một người đàn ông Enawene Nawe nói về nỗi đau buồn của anh khi những người chăn gia súc phá tan lãnh thổ của bộ lạc.

Người Enawene Nawe khẩn cấp yêu cầu đình chỉ việc xây đập và có sự bàn bạc hợp lý để thảo luận về tác động của những con đập. Họ cũng vận động để vùng Rio Preto được công nhận là của họ và để những người chăn gia súc rời đi bởi vì những người này đã hủy hoại nhiều rừng hơn họ được phép.

Họ sống thế nào?

Thổ dân da đỏ Enawene Nawe là một trong rất ít bộ lạc trên thế giới không ăn thịt đỏ.

Quê hương của họ là một vùng giàu có và đẹp đẽ với rừng mưa và thảo nguyên bên rìa lưu vực sông Amazon của Brazil. Nó cung cấp cho họ tất cả mọi thứ họ cần: những vụ mùa ngô và sắn, mật ong, và hơn cả, là dư dật cá.

Hai căn maloca - nhà cộng đồng, ở làng của người Enawene Nawe

Họ được chia thành các gia tộc và sống trong một tá những ngôi maloca lớn, hay còn gọi là nhà cộng đồng, được làm bằng gỗ và cỏ tranh. Chúng được dựng thành một vòng tròn kéo dài từ “ngôi nhà của những cây sáo thiêng” ở trung tâm.

Duy trì sự cân bằng, hòa hợp với tự nhiên và thế giới thần linh là điều cốt yếu trong lối sống của người Enawene Nawe. Vũ trụ của họ có hai tầng và họ sống giữa hai tầng ấy. Tầng cao là nhà của Enore Nawe, tức là Thần Trời, chủ nhân của ong và những sinh vật có cánh bay lượn. Chúng tháp tùng Enore Nawe trong những chuyến săn cá và hành trình thu nhặt sản phẩm của rừng, và bảo vệ họ khỏi những hiểm nguy từ thế giới bên dưới ngôi làng.

Tầng dưới mặt đất là lãnh địa của Yakairiti - thần của thế giới dưới đất. Kawari, một bô lão của bộ lạc, giải thích về luật lệ của họ: "Tất cả mặt đất này thuộc về Yakairiti, chủ nhân của tài nguyên thiên nhiên. Nếu bạn làm đất và cá chết hết, Yakairiti sẽ trả thù và giết tất cả người Enawene Nawe".

Các nghi lễ và việc bắt cá

Người Enawene Nawe là những chuyên gia bắt cá. Vào mùa khô, họ bắt cá bằng xiên hoặc làm choáng chúng bằng chất độc chiết từ nước ép của một loại dây rừng. Vào mùa khô, họ dựng những cái đập bằng gỗ phức tạp chắn ngang dòng nước để bẫy được nhiều cá. Họ hạ trại vài tháng trong rừng, hun khói những con cá trong những ngôi lều đặc biệt và sau đó mang chúng về làng bằng thuyền.

Trong mùa bắt cá, đàn ông Enawene Nawe dựng những con đập bằng gỗ như thế này để bắt cá

Những người đàn ông Enawene Nawe hun khói cá để dành cho nghi lễ yãkwa

Nghi lễ quan trọng nhất của thổ dân được gọi là Yãkwa. Khi những người đàn ông và các cậu bé quay về từ khu lán trại được dựng để bắt cá, thức ăn sẽ được dâng lên thế giới thần linh trong các nghi lễ phức tạp

Mũ gắn lông và những trang phục đặc biệt được mặc vào. Những người đàn ông thổi sáo để phụ họa cho mọi người trong khi họ hát và nhảy múa xung quanh những đống lửa lớn ở trung tâm làng

Việc thu lượm mật ong được ca ngợi vào ngày lễ mật ong, khi đàn ông đã kiếm được nhiều mật ong rừng và cất giấu chúng khi họ trở về làng. Họ chỉ mang mật ra khi phụ nữ bắt đầu nhảy múa.

Theo Survival International