Bài 1: Vị đắng cây làm giàu:00

Bán đất “trả nợ” cho thanh long

tiếng máy xe kéo rít lên xé tan cái không gian tĩnh lặng của vùng quê miền biển xã mương mán, huyện hàm thuận nam, tỉnh bình thuận. bánh xe lăn đến đâu, trụ bê tông thanh long trong vườn nhà anh nguyễn văn hùng bị nhổ bật lên đến đấy. vậy là, với hơn 1 ha trồng 1.000 trụ thanh long, anh hùng chỉ dám giữ lại 500 trụ, vì không muốn quàng gánh nặng nợ nần cho gia đình.

anh hùng cho biết: hiện giờ anh đã nhổ 500 trụ, còn để lại 500 trụ để canh, chứ nhổ hết cũng bấp bênh, để hết cũng không hy vọng, cứ 5 này 5 kia.

xe máy cày là phương tiện chủ lực trong việc dọn vườn thanh long.

không chỉ ở bình thuận, long an-vùng trồng thanh long lớn thứ hai của cả nước cũng đang rơi vào cảnh đìu hiu. tỉnh lộ 827a, từ tp.tân an về huyện châu thành, trung tâm trồng thanh long của tỉnh vốn sôi động nay trở nên vắng lặng. các vựa thu mua đóng kín cửa, vườn thanh long nằm dọc tuyến đường xơ xác, cỏ dại mọc um tùm.

trong cái nóng như rang của tháng 4, ở khu vườn thanh long hơn 2.000ha được vun bón 5 năm qua của ông cao văn lung, ngụ xã hiệp thạnh, huyện châu thành, một tốp nhân công đang cưa bỏ những trụ thanh long cuối cùng. nhìn những cây thanh long ngã quỵ rơi xuống đất, lòng người nông dân này không khỏi xót xa.

ông lung cho biết, ngoài trồng 2000ha thanh long, ông còn thu mua của bà con để bán sang thị trường trung quốc. hai năm gần đây, giá thanh long rớt thảm khiến ông rơi vào cảnh thua lỗ nợ nần. phá vườn cũng là lựa chọn trong bước đường cùng: trong những cuộc làm ăn với thương lái trung quốc không suôn sẻ, ông mua giá thanh long của nông dân với giá cao nhưng lại bán cho phía trung quốc giá rất thấp nên lỗ rất nhiều. ông lung phải bán đất để trả nợ cái phần mà tôi mua thanh long của bà con. vừa rồi ông phải bán 2 công đất với giá 1,2 tỷ.

theo sở nông nghiệp và phát triển nông thôn tỉnh bình thuận, từ đầu năm đến nay đã có hơn 2.500 ha thanh long bị đốn hạ. còn ở long an đến cuối tháng 3 đã có 200ha thanh long bị nhổ bỏ. trong số diện tích thanh long bị chặt bỏ ở bình thuận, có hơn 900ha được chuyển đổi sang cây trồng khác, gần 1.500 ha vườn thanh long ngừng sản xuất.

so với tổng diện tích trồng cây thanh long của bình thuận và long an thì số diện tích cây trồng bị chặt bỏ không lớn. song, nó cũng cho thấy số phận “cây làm giàu” một thời của người nông dân đang rơi vào cảnh long đong, khi lặp lại chu trình: trồng rồi chặt, chặt rồi lại trồng.

số phận “cây làm giàu” một thời của người nông dân đang rơi vào cảnh long đong, khi lặp lại chu trình: trồng rồi chặt, chặt rồi lại trồng.

ông lê thanh tùng–phó cục trưởng cục trồng trọt – bộ nông nghiệp và phát triển nông thôn cho rằng: việc chặt bỏ cây thanh long trong vùng sản xuất diễn ra theo chu kỳ bởi sự biến động của thời tiết, khí hậu, thị trường. trước đây từng xảy ra việc đốn cam trồng mít, đốn mít trồng nhãn… đối với cây thanh long, cuối năm 2021 đầu năm 2022 việc tiêu thụ thanh long sang thị trường trung quốc gặp khó khăn.

nguy cơ bị đánh bật vì thiếu sức cạnh canh

thanh long là cây trồng chủ lực trong sản xuất nông nghiệp ở bình thuận, long an và tiền giang. với sản lượng gần 1,4 triệu tấn/năm, tỉ trọng xuất khẩu trái thanh long sang thị trường trung quốc chiếm khoảng 80-85%. riêng với “thủ phủ thanh long” bình thuận mỗi năm sản xuất khoảng 700.000 tấn thì chỉ có 15% được tiêu thụ trong nước, còn lại 85% là xuất khẩu.

trong số sản lượng xuất khẩu chỉ có 2-3% là chính ngạch, còn lại là mua bán theo hình thức biên mậu qua trung quốc hoặc liên kết với doanh nghiệp ngoài tỉnh để trực tiếp xuất khẩu. chính sự phụ thuộc vào một thị trường tiêu thụ khiến giá thanh long cứ “sụt sùi” thiếu ổn định.

những năm gần đây, trung quốc thường xuyên thay đổi chính sách, quy định, không nhất quán về điều kiện quản lý kiểm tra, kiểm soát hoạt động xuất nhập khẩu thông quan hàng hoá tại các cửa khẩu biên giới, khiến tình trạng ùn ứ phương tiện dẫn đến hư hỏng hàng hoá thường xuyên xảy ra. đặc biệt chính sách “zero covid” khiến người trồng thanh long rơi vào cảnh khó khăn chưa từng gặp phải trong 10 năm qua.

những vườn thanh long bị bỏ hoang người dân không có tiền để thuê máy nhổ trụ tại tỉnh bình thuận

ông võ huy hoàng-chủ tịch hiệp hội thanh long bình thuận kiến nghị, cần đưa ra chính sách, quy định nhất quán trong xuất khẩu tiểu ngạch tại các cửa khẩu phía bắc, có như vậy mới hy vọng rằng hoạt động thương mại biên giới phát triển lành mạnh và ổn định, bởi có lúc trung quốc đưa chính sách này, có lúc đưa chính sách khác ví dụ như bao bì phải có chứng nhận không nhiễm covid-19 mà hiện nay việt nam mình không có chứng nhận bao bì không nhiễm covid-19, nên hết sức khó khăn. hiệp hội cũng kiến nghị với bên hải quan và bộ công thương việt nam giúp đỡ.

phải thẳng thắn nhìn nhận rằng, giờ đây thanh long việt nam không giữ vị trí độc quyền trên thị trường, bởi, cùng với sự phát triển của khoa học công nghệ thì thái lan, campuchia, lào thậm chí là trung quốc, thị trường chính tiêu thụ sản phẩm của chúng ta, đều phát triển mạnh cây thanh long. trong đó, campuchia và lào đang hướng tới xuất khẩu sang thị trường trung quốc với thanh long chất lượng cao.

tại hội nghị với 3 tỉnh bình thuận, tiền giang và long an mới đây, bộ trưởng bộ nông nghiệp và phát triển nông thôn lê minh hoan cho rằng, trước nay chúng ta chỉ tư duy sản xuất, đó là diện tích càng lớn, sản lượng càng cao, chúng ta càng mừng. nhưng chúng ta quên mất rằng thị trường mới quyết định sản xuất.

bộ trưởng lê minh hoan phân tích: bản thân câu chuyện nông nghiệp của chúng ta là câu chuyện mù mờ, sản xuất cũng mù mờ, chúng ta không nắm được có bao nhiêu người sản xuất, bao nhiêu người nông dân trồng thanh long, chỉ áng chừng là chủ yếu. thị trường trung quốc lại càng mù mờ bởi vì chúng ta có qua bên đó đâu. nhưng mà người ta biết mình nhiều hơn, thương nhân trung quốc đầy ở bình thuận, long an, tiền giang. trong thị trường mà người ta biết mình nhiều hơn thì là mình thua rồi.

hiện nay, cây thanh long không chỉ đứng trước khó khăn bởi chính sách “zero covid” trong ngắn hạn, mà xa hơn đó là chất lượng thanh long đang đi thụt lùi so với các nước trong khu vực nên rất khó cạnh tranh ngay với thị trường truyền thống trung quốc. đây cũng là hệ quả của việc sản xuất mang tính nhỏ lẻ, tự phát, manh mún, sự cạnh tranh không lành mạnh giữa những người trồng khiến thanh long mất dần giá trị, vị thế cây trồng này ngày càng thất thế trên thị trường./.

bài 2: mối liên kết rời rạc, vai trò hợp tác xã mờ nhạt

 Nhóm phóng viên/VOV TPHCM