Căn nhà gỗ của gia đình anh Tẩn Phù Dương, ở bản Po Chà, xã Nậm Xe, huyện Phong Thổ, nằm vắt vẻo trên sườn núi ở độ cao 1.200 mét, dưới tán rừng già. Cách đây hơn một tháng, cô con gái đầu lòng là Tẩn Xa C, sinh năm 2002 chết đột ngột, sau khi ăn nắm lá ngón lấy từ bìa rừng sau nhà. Bàng hoàng, bới C là cô bé ngoan hiền.

Cầm tấm giấy khen học sinh giỏi của con gái, anh Dương ngân ngấn nước mắt. Năm trước, khi C đang học lớp 7 trường xã thì đột ngột bỏ về nhà. Gia đình tưởng em  thương bố mẹ nghèo, vất vả, xin nghỉ học sớm để ở nhà giúp làm nương nuôi các em, nên đồng ý. Thời gian gần đây, biết con thích đứa con trai ở bản bên. Không muốn con lấy chồng sớm và ở xa, nên gia đình đã ngăn cấm chuyện đi chơi đêm, thì xảy ra chuyện: "Tối khuya đó, thấy con gái sử dụng điện thoại để nhắn tin, tôi bảo cất điện thoại đi, muộn rồi, để mọi người đi ngủ. Sáng sớm hôm sau tôi đi chăn trâu thì đến trưa có chú đi tìm về bảo là con gái mất rồi. Có mẹ ở nhà nhưng mà về hỏi  ăn và chết lúc nào thì mẹ cháu cũng không biết".

Ở bên kia sườn núi là câu chuyện buồn của gia đình anh Phàn A Văn. Từ ngày vợ anh là chị Lý Xa T tự tử bằng lá ngón, kinh tế gia đình vốn đã khó càng thêm khó. Công việc ruộng nương trước đây có vợ gánh vác cùng thì nay dồn hết lên vai anh. Ở cái tuổi hơn 40, nhưng anh trông như người 60 tuổi. Ngoài việc đồng áng nặng nhọc, giờ đây anh kiêm luôn bảo mẫu khi phải trông cháu và quán xuyến việc nhà cho vợ chồng cô con gái út đi làm ăn xa.

Ngồi thừ bên tấm ảnh vợ, anh Phàn A Văn rơm rớm nước mắt kể lại nguồn cơn câu chuyện buồn của gia đình. Hai vợ chồng anh ở với vợ chồng cô con gái út. Một buổi chiều cuối tháng 2, cô con gái cả lấy chồng ở xã bên gọi điện về nhà hỏi thăm sức khỏe bố mẹ và thông báo hôm sau cả gia đình về chơi. Gọi cho mẹ nhiều lần không được, cô con gái cả gọi điện cho em rể khi đó đang đi làm nương. Khi về tới nhà, chàng rể nói lại câu chuyện với mẹ. Chuyện chỉ có vậy, nhưng lập tức người mẹ ấy gọi điện mắng con gái, cho rằng con mình có tình ý với em rể và ăn lá ngón chết.

Những vụ tự tử bằng lá ngón ở bản Po Chà, cũng như các bản vùng cao ở Lai Châu, từ trước tới nay đều phát sinh từ các mâu thuẫn như thiếu thốn kinh tế, ghen tuông, mâu thuẫn giữa các cá nhân trong gia đình. Lo ngại hơn là gần đây các vụ tự tử xuất hiện nhiều ở lứa tuổi vị thành niên, trong đó có cả học sinh tiểu học với những lý do rất đơn giản như: giận bạn, bố mẹ mắng, không muốn đi học... Đã từng có lúc đồn biên phòng phối hợp với chính quyền địa phương tổ chức các chiến dịch triệt phá cây lá ngón, nhưng lá ngón là cây hoang dại, mọc rất nhanh nên rất khó để triệt hết. 

Theo thống kê chưa đầy đủ của cơ quan chức năng tỉnh Lai Châu, từ năm 2015 đến nay, đã xảy ra hơn 50 vụ tự tử bằng lá ngón, cướp đi sinh mạng của hơn 40 người. Các vụ tự tử chủ yếu xảy ra trong vùng đồng bào dân tộc Mông, Dao, Thái... ở vùng sâu, vùng xa và nhiều nhất vẫn là địa bàn các xã biên giới khó khăn.

Thượng tá Lý Ngọc Linh, Đồn trưởng đồn Biên phòng Sin Suối Hồ, huyện Phong Thổ, lo lắng: "Mặc dù các cơ quan chức năng và chính quyền địa phương vào cuộc rất quyết liệt tuyên truyền về tác hại của cây lá ngón, nhưng hiệu quả đem lại chưa triệt để. Để giải quyết vấn đề này, tôi cho rằng việc phá nhổ ta vẫn tiến hành phá nhổ, nhưng đồng thời phải trú trọng tuyên truyền tới bà con về tác hại của cây lá ngón. Cho dù là các mâu thuẫn to hay bé, các tổ hòa giải thôn bản phải nắm chắc tâm tư, nguyện vọng của bà con để giải quyết thấu tình đạt lý".

Hàng ngày, những bụi lá ngón vẫn lớn thêm quanh bản. Nỗi đau từ lá ngón vẫn hiện hữu.

Giải pháp hiện nay của tỉnh Lai Châu là đẩy mạnh tuyên truyền và phát huy vai trò các tổ hòa giải thôn bản

Bản Po Chà, xã Nậm Xe, là nơi sinh sống của đồng bào Dao, với 165 hộ, hơn 800 nhân khẩu

Từ ngày vợ mất vì lá ngón, mọi công việc trong nhà đều đổ dồn lên đôi vai anh Phàn A Văn

Đang là mùa mưa, cây lá ngón ở vùng cao Lai Châu xanh tốt khắp nơi, thâm chí ngay bìa nhà

Trưởng bản Po Chà Phàn Tiến Ngân lo lắng trước sự phát triển tự nhiên của cây lá ngón

Khắc Kiên/VOV-Tây Bắc