Từ nhiều nguồn vốn khác nhau, đến nay, các địa phương trong vùng ĐBSCL đã xây dựng nhiều công trình thủy lợi khép kín để ngăn mặn trữ ngọt. Nổi bật là những công trình thủy lợi Cái Lớn- Cái Bé (Kiên Giang); cống âu Kênh Nguyễn Tấn Thành, hệ thống cống ven sông Tiền (Tiền Giang), Rạch Chanh (Long An); cống Tân Phú - Bến Rớ (Bến Tre)...đã phát huy hiệu quả.

Vấn đề cần quan tâm hiện nay là nguồn nước sinh hoạt ở vùng cù lao, vùng ven biển khi vào cao điểm hạn mặn sẽ thiếu nước cục bộ.

Giải pháp quan trọng nhất là các hộ dân nơi hạn cần đầu tư mua sắm các dụng cụ chứa nước, đào ao, mương chứa nước ngọt phục vụ trong cao điểm mùa khô.

Thực tế cho thấy, trong đợt khô hạn vừa qua, không ít hộ dân trong vùng khi có lu hồ, đào ao trữ nước ngọt, không chỉ đủ nước phục vụ sinh hoạt mà còn có thể trồng rau màu có nguồn thu nhập khá.

Theo ông Võ Văn Thông, Giám đốc Đài Khí tượng thủy văn Tiền Giang, thời gian tới, ảnh hưởng của biến đổi khí hậu sẽ khiến sông bị xâm nhập mặn, nước ngọt giảm. Cho nên, khuyến cáo bà con nhà ai có đất nên đào ao để tích trữ nước phục vụ sản xuất, cây trồng trong mùa khô. Đây là cách tốt nhất. Nước sinh hoạt thì bà con mua thùng, bồn chứa nước hoặc dùng các các túi ni-long đựng đầy nước sạch, hàn kín lại để sử dụng trong mùa khô.

Tuy nhiên theo chính quyền các địa phương, đến thời điểm này nhiều khu vực vẫn chưa khép kín hệ thống thủy lợi mang tính liên vùng, liên tỉnh nên khi nước mặn xâm nhập và tràn qua địa bàn lân cận rất khó đối phó, nhất là các tỉnh Bến Tre, Trà Vinh, Kiên Giang.

Đáng lưu ý, tỉnh Bến Tre là địa phương có hệ thống sông rạch chằng chịt. Trên địa bàn tỉnh hiện có một số dự án cống ngăn mặn đã và đang triển khai nhưng chậm tiến độ hoặc chưa hoàn chỉnh, một số chưa được triển khai do thiếu vốn. Vào mùa khô vừa qua, chính quyền và nhân dân Bến Tre rất vất vả ứng phó với thiên tai.

Ông Trần Ngọc Tam, Chủ tịch UBND tỉnh Bến Tre cho biết, các giải pháp công trình đã phát huy hiệu quả tại tỉnh. Nếu được khép kín hơn nữa, Bến Tre sẽ là địa phương chống mặn rất tốt trong tương lai. Hiện Bến Tre đã xác định rõ vùng cần đắp đập trữ nước ngọt  đảm bảo cung cấp nước cho nhân dân mùa khô hạn. "Chúng tôi rất chú trọng 2 nhà máy nước lớn của tỉnh là Sơn Đông và An Hiệp, khi canh nước ngọt trên sông Ba Lai chúng tôi sẽ bơm liên tục trữ vô các dòng kênh xung quanh đó. Chúng tôi đã chỉ đạo hệ thống cống lớn, nhỏ tùy theo con nước, tùy theo độ mặn mà đóng mở một cách hợp lý”-ông Trần Ngọc Tam.

Những năm qua, nhờ nguồn vốn do Trung ương hỗ trợ, tỉnh Vĩnh Long đã đầu tư xây dựng kiên cố các công trình thủy lợi thuộc vùng Nam Măng Thít. Trong đó phải kể đến cống Nàng Âm (tại ấp Ðại Nghĩa, xã Trung Thành Ðông, huyện Vũng Liêm) có 2 khoang, giúp ngăn mặn và cấp nước ngọt cho gần 3.000ha đất canh tác. Cống Vũng Liêm (tại huyện Vũng Liêm) có cửa rộng 75m, năng lực tưới, tiêu, ngăn triều, ngăn mặn hơn 11.300ha thuộc huyện Vũng Liêm và một phần huyện Càng Long (tỉnh Trà Vinh). Cống Tân Dinh (cửa rộng 40m) có năng lực kiểm soát mặn và triều cường, tạo ra nguồn nước sạch tiêu úng, cải tạo đất cho 28.459ha diện tích đất tự nhiên thuộc các huyện Vũng Liêm, Trà Ôn (Vĩnh Long) và huyện Cầu Kè (Trà Vinh). Nhờ hệ thống đập khá hoàn chỉnh nên đã giúp nông dân vùng ảnh hưởng chủ động nguồn nước sản xuất, hạn chế thiệt hại do mặn xâm nhập.

Cũng như các địa phương trong vùng, ngành Nông nghiệp tỉnh Sóc Trăng đã tăng cường công tác tuyên truyền đến người dân để ứng phó hạn, mặn; cập nhật thông tin nguồn nước thường xuyên đến hộ dân và tiến hành vận hành đóng, mở cống ngăn mặn - trữ ngọt. Tích cực đưa các công trình thủy lợi mới vào hoạt động để tham gia chống hạn mặn... Đặc biệt là làm tốt việc khuyến cáo lịch thời vụ, thực hiện chuyển đổi cơ cấu cây trồng, vật nuôi, ứng dụng công nghệ tiên tiến, tiết kiệm trong tưới tiêu để hạn chế thấp nhất ảnh hưởng của hạn mặn xâm nhập.

Qua đó, đã có nhiều mô hình sản xuất được nông dân triển khai hiệu quả, thích ứng với biến đổi khí hậu, như: mô hình trồng màu dưới chân ruộng (2 vụ lúa, 1 vụ màu), mô hình đào ao tích trữ nước kết hợp tưới tiết kiệm đối với cây màu, cây ăn trái… vừa đảm bảo nguồn nước tưới tiêu, tránh được rủi ro trong sản xuất, giải quyết thu nhập ổn định cho bà con thời điểm hạn mặn diễn ra gay gắt. 

Tỉnh Sóc Trăng cũng kịp thời duy tu, sửa chữa các công trình bị hư hỏng, xuống cấp, thường xuyên nạo vét khu vực cửa cống lấy nước, hệ thống kênh mương, đắp đập ngăn mặn...tận dụng tối đa nguồn nước, giảm thất thoát.

Bà Huỳnh Hữu Hiếu, Phó Trưởng Trạm trồng trọt và Bảo vệ thực vật huyện Long Phú cho biết, đa phần người dân đã dùng ống dẫn nước, trở thành những hệ thống tưới tiêu tự động, tiết kiệm. Điển hình như xã Châu Khánh, người dân đã ứng dụng tưới tiêu tự động gần hết diện tích sản xuất cây màu, giúp tiết kiệm rất nhiều nước. Việc cho phun nước theo đường ống tiết kiệm giúp bà con đảm bảo nguồn nước, đáp ứng sản xuất.

Tại tỉnh Hậu Giang, từ đầu mùa khô, UBND tỉnh đã yêu cầu Công ty Cổ phần Cấp thoát nước- Công trình đô thị Hậu Giang, Công ty Cổ phần Cấp nước và Vệ sinh môi trường nông thôn Hậu Giang đảm bảo nước sinh hoạt cho người dân khi có mặn xâm nhập (độ mặn > 0,75‰). Khi cần thiết thì áp dụng kế hoạch cúp nước luân phiên ở một số tuyến để điều phối nước cung cấp cho người dân sử dụng. Đồng thời, phối hợp với các cơ quan chuyên môn chủ động kiểm soát, cảnh báo kịp thời.

Đặc biệt, khi cần thiết Công ty Cổ phần Cấp thoát nước - Công trình đô thị Hậu Giang, Công ty Cổ phần Cấp nước và Vệ sinh môi trường nông thôn Hậu Giang liên kết các nhà máy, trạm cấp nước thành một hệ thống liên hoàn để có thể điều tiết nguồn nước từ các nhà máy, trạm cấp nước không bị ảnh hưởng để phục vụ nhân dân trong thời gian hạn và xâm nhập mặn, phối hợp đồng bộ, chặt chẽ để sẵn sàng cung cấp nước cho người dân. 

Trước đó Hậu Giang đã xây dựng bản đồ số hiển thị về xâm nhập mặn tỉnh Hậu Giang; chương trình "khảo sát, đánh giá chế độ thủy văn, địa hình đáy, địa chất ven sông, kênh chính trên địa bàn tỉnh";  xây dựng cơ sở dữ liệu và mô hình cảnh báo sạt lở giai đoạn 2018 - 2025…

Về lâu dài, để tạo nguồn nước ngọt dự trữ cho sản xuất và sinh hoạt, vào cách đây 4 năm, Hậu Giang đã triển khai xây dựng công trình Hồ chứa nước ngọt, với tổng diện tích 50ha, trong đó diện tích mặt hồ hơn 20ha, vốn đầu tư hơn 180 tỷ đồng, có khả năng trữ lượng nước khoảng 1 triệu m3, Hồ chứa nước ngọt sẽ cung cấp nước sạch, nước đảm bảo vệ sinh cho khoảng 260.000 người dân thuộc thành phố Vị Thanh, thị xã Long Mỹ, huyện Vị Thủy và huyện Châu Thành A.

Về hồ nước ngọt này, ông Ngô Minh Long, Giám đốc Sở Nông nghiệp và Phát triển nông thôn tỉnh Hậu Giang cho biết, đến nay cơ bản đã hoàn thành. Gần đây, UBND tỉnh Hậu Giang đã có chủ trương giao cho Sở quản lý, vận hành, khai thác sau đầu tư. Sở Nông nghiệp và Phát triển nông thôn tỉnh Hậu Giang đang đề xuất UBND tỉnh phương án quản lý, vận hành, khai thác hiệu quả. Phương án tối ưu là thuê đơn vị tư vấn.

Trong chuyến làm việc tại các tỉnh vùng ĐBSCL, ông Lê Minh Hoan, Bộ Trưởng Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn cho biết, đã đến lúc vùng ĐBSCL phải kết hợp thật chặt chẽ giữa trồng trọt và thủy lợi. Ngoài việc tiếp tục thực hiện các biện pháp công trình, phi công trình, cần ứng dụng công nghệ thông tin, chuyển đổi số vào công tác phòng chống hạn mặn.

Có thể nói, tình hình hạn hán, mặn xâm nhập ở vùng ĐBSCL trong những năm tới sẽ diễn biến phức tạp và khó lường. Ngay từ bây giờ, chính quyền và người dân trong vùng phải triển khai các biện pháp chủ động ứng phó cùng với sự hỗ trợ của chính phủ và các bộ, ngành trung ương để ổn định sản xuất và đời sống người dân, nhất là đảm bảo an toàn vựa lúa lớn nhất của cả nước./.