Quế được trồng đại trà ở hầu khắp các xã của huyện Văn Yên. Theo những người có kinh nghiệm, việc trồng quế phụ thuộc rất nhiều vào giống quế. Cây quế có hai loại, một loại hạt nhỏ, lá nhỏ, cây đỏ, quánh gỗ, gọi là cây quế dầu hay quế nếp. Giống này gieo trồng sẽ cho hiệu quả cao. Còn giống quế lá to hơn, lớn nhanh, thân gỗ trắng hơn, sẽ cho ít dầu. Đó là cây quế tẻ.

Ông Lý Hữu Quan, ở xã Viễn Sơn, cho biết: "Địa phương có khoảng 30% hộ gia đình có cây quế tuổi đời khoảng 40 năm, chủ yếu để lấy hạt. Để lấy hạt thì người ta chọn cây có lá nhỏ, mới mọc mầm màu đỏ thì là cây quế chuẩn của địa phương".

Sản phẩm quế của người Dao ở Văn Yên. Ảnh: baomoi.com

Việc chọn đất cũng được người Dao đặc biệt quan tâm. Kinh nghiệm của đồng bào Dao là loại đất đen, tơi xốp và đất mùn là những loại đất khô, khi mưa xuống dễ bị xói mòn, không giữ được nước và độ ẩm. Đất canh tác tốt là những loại đất không bị tơi ra mà kết thành những hạt nhỏ. Để thử xem đất tốt hay không, đồng bào thường lấy dao cắm sâu xuống đất, khi rút lên, nếu không dính đất thì đó là đất khô, còn nếu dính đất thì đó là đất tốt.

Theo ông Bàn Văn Lý, xã Viễn Sơn, huyện Văn Yên, sau khi chọn đất để canh tác xong, việc gieo trồng sẽ được tiến hành.Băng(Ô Lý): Mình trồng bằng cách chọc lỗ sau đó rồi cho cây xuống. Khi đi kiểm tra thì cầm vào lá, mình kéo mà tuột tay ra thì là trồng đạt. Còn nếu người ta trồng rối thì họ chỉ chọc lỗ rồi trồng xuống hơi dặm một tý thì khi cầm lá giựt lên thì cả cây lên luôn. Trồng như thế là chưa được.

Ở Văn Yên, vườn quế là tài sản quý giá của ông bà, cha mẹ để lại cho con cháu; là của hồi môn mà cha mẹ dành cho con cái khi dựng vợ gả chồng. Chính vì vậy, còn nhỏ, trẻ em người Dao đã được chỉ dạy cách trồng và chăm sóc quế. Một năm có hai mùa trồng quế, mùa xuân vào các tháng 2-3 và mùa thu vào các tháng 8-9. Người Dao ở Yên Bái tập trung trồng quế vào các tháng đầu xuân.

Khi quế trồng được 10-15 năm thì người Dao tiến hành thu hoạch. Thời gian khai thác quế là vụ 3 (vào tháng 3, tháng 4, tháng 5) và vụ 8 (vào tháng 8, tháng 9 và tháng 10). Tổng thu nhập hàng năm của huyện Văn Yên vào khoảng 400 tỷ đồng từ việc bán tinh dầu quế, hạt quế giống, vỏ quế và gỗ quế. Giá một kg tinh dầu quế khoảng 500.000 đồng; vỏ quế qua sơ chế có giá từ 32.000-35.000 đồng/kg, gỗ quế dao động từ 800.000-1.000.000 đồng/m3.

Quế sau khi thu hoạch được đồng bào Dao giữ lại phần gốc cây, từ phần gốc đó sẽ mọc lên các chồi non và đồng bào tiến hành ươm trồng, chăm sóc. Việc giữ lại gốc quế sau thu hoạch thường được diễn ra vào vụ 3.

Cây quế đã góp phần đáng kể giúp người dân thoát nghèo, rất nhiều hộ dân thu nhập từ vài chục triệu đến vài trăm triệu mỗi năm từ trồng quế. Đặc biệt hơn, cây quế còn góp phần tăng độ che phủ rừng.

Hải Phong/VOV4