Tàm nùs nhơm duh hồl bơh broă tac bro sầu riêng bồ kàl pik tơnhàu tàm tiah tam uă sầu riêng Krông Pắk, càr Dăk Lăk dê, mò Nguyễn Thị Vân ơm tàm thôn Tân Đông, xã Ea Yông pal kơp jŏ ngan hơ̆ sồng gơtùi tac jơh 2 bài sầu riêng hìu bơnhă dê. Bơta gơ lơh ờ gơtùi đòm ngan là 2 bài, kờp jơh 57 kĭ sầu riêng mờ mìng cèng wơl mò Vân in 180 rbô đông, lơyah rlau khà priă tac 1 nơm sầu riêng tơl khà niam.  Mò Vân pà git, pal 20 ngai tai den sầu riêng hơ̆ sồng tơl tơngai pik, mơya tài trồ mìu jŏ jòng den tàng gơ jrùh sùm, pal tac gơ jă gơ jal ală plai ờ niam: “Plai bè do là neh niam bloh, mơya ngai òr geh cau blơi mờ giă 3 rbô đông lơm. Tac bè hơ̆ gŏ jê nùs ngan tài bè ờs den dùl nơm plai neh tac rlau 200 rbô đông”.

Mùl màl ai gŏ, ờ di sầu riêng ờ niam lơi kung geh giă tac 3 rbô đông dùl kĭ. Dilah cau lơh broă sa ai cau blơi in sac rơ wah, kung gam geh dùl khà tac geh 10 rbô đông dùl kĭ. Mơya tơnơ̆ hơ̆ den bơnah gam wơl rơp tac ờ yòm tai. Dùl nă cau blơi sầu riêng Ea Knuêch, kơnhoàl Krông Pắk gam kơp tac sầu riêng ờ niam pà git: “Kờñ tac mờ giă 1 rbô đông kung ờ geh cau blơi sơl. 1 rbô đông mờ pal kơp tus tŭ do. 1 rbô đông dùl kĭ kung ờ tơl priă ơpah pơndiang sơl”.

Ờ mìng lơh uă plai sầu riêng gơ jrùh gờñ, hoàc huơr tus rlau 90% priă lơh geh, trồ mìu jŏ jòng gam lơh gơmù bơta niam mờ priă lơh geh bơh ală plai sầu riêng neh tơl tơngai pik tơnhàu tai. Pa sơn đờm kàl tơnhàu do, jat kềng gah gùng dờng 26 lòt gan tiah tam uă sầu riêng Krông Pắk, uă cau blơi sầu riêng pơndiang phan tus ală anih blơi sầu riêng nàng tac mơya kung gơtìp anih blơi đơs là să ờ niam – dùl bơta đơs tàm broă tac bro plai sầu riêng kờñ đơs tus sơnề sầu riêng ờ niam bè dà màu mờ bơta lơngồt pal geh.

Tơnơ̆ tŭ tàm bơyai tac sầu riêng anih blơi in ờ gơtùi, bèp Lôi ơm tàm xã Ea Yông, kơnhoàl Krông Păk moat jrùm ngan: “Tŭ do khi ờ bài blơi phan do den tàng pal rê wơl. Tài sơnề ờ dum ngan. Đơs bal là tŭ trồ mìu uă ir den sầu riêng ờ geh sơnề dum”.

Ndrờm bè pah nam sơl, pa rơp sơn đờm kàl tơnhàu sầu riêng nam 2024 tàm càr Dăk Lăk, ală rơndeh container ơm hat tơn ală ƀlàng rơndeh ơm 2 gah gùng dờng 26, gơl bơh xã Ea Knuêch tus ƀòn drà dềt Phước An, kơnhoàl Krông Păk kơp pơndiang phan tac tus lơgar Lo. Bơta krơi mờ ờs mờng là ală rơndeh pal kơp jŏ rlau, geh tŭ bơh 1 tus mờr 3 poh tơn. Dùl nă cau măi rơndeh tàm ƀòn dờng Hồ Chí Minh pà git, ờ mìng tàm Dăk Lăk trồ mìu jŏ jòng lơh ală anih blơi ờ gơtùi blơi tơl sầu riêng niam drơng tac hờ lơgar ndai in, mờ đah lơgar Lo kung gơtìp gơ rềng tài mìu dờng lơh gơmù bơta pràn blơi phan, lơh giă sầu riêng gơmù lơyah ngan: “Tài trồ mìu ir den tàng giă tac gơmù, đah lơgar Lo den tac kung ờ yòm ngan sơl. Đah lơgar Lo kung mìu sơl den tàng khi ờ blơi sa. Ai lài hơ̆ den tac mhar ngan. Đah lơgar Lo mờ tac yòm den giă sầu riêng gơguh sơl, mơya tŭ do neh gơmù, gơmù gam pơgap 8 rbô đông dùl kĭ gời”.

Trồ mìu jŏ jòng lơh plai gơ jrùh gờñ, halà lơh plai gơtìp ơs, să gơtìp lơm bè, ƀuơn ngan gơbàn ờ niam, là bơta lòng bè bơta niam gơ wèt mờ gah lơh sầu riêng Dăk Lăk dê. Dilah bè nam 2023, trồ mìu jŏ jòng gơlik geh tàm nhai 9 den neh tơnhàu mờr jơh, ờ huan gơtìp hoàc huơr den nam do trồ mìu bơh nhai 7 tŭ rơp sơn đờm kàl tơnhàu, lơh gơbàn hoàc huơr uă ngan. Bơta pơn dờm pơnđiang đau là bàr, pe mpồl lơh sa kă bro tàm gah lơh sầu riêng neh khin cha kơlôi sơnơng mờ bơh sơn rờp ngui măi mok pơr, jồp dà, gơtùi bơsong dùl bơnah bơta “bềng dà – lơm bè sơnề” bơh sầu riêng kàl mìu dê.

Mò Lê Thị Thu Hà, Kwang atbồ Kông ty Kổ phần Broă lơh sa Tơlir Dà Làc geh anih blơi mờ lơh niam sầu riêng ris tàm Dăk Lăk pà git, broă lơh jồp dà do rơp lơh tơrmù khà sùh bơh plai sầu riêng ris dê gơmù gam 65%, lơyah rlau khà sùh 68% bơh sầu riêng Thái Lan dê, pơgồp bơnah tơnguh loh làng ngan bơta niam bơh sầu riêng tac hờ lơgar ndai dê: “Măi do geh bơta duh bơh 0 tus 85 đồ, hơ̆ là gơ lơh jơh bal duh mờ mrềt tàm dùl phan tơ lềt. Do là măi jồp dà. Mờ sầu riêng he tơmut là sầu riêng ris, kờp bal mờ sầu riêng pik tŭ trồ mìu halà tŭ trồ tơngai kung bè hơ̆ sơl. Tơmut tàm măi do nàng he jồp dà bơh tàm sơnề sầu riêng dê den lơh bơta lơngồt sầu riêng dê niam rlau”.

Sơlơŭ kàl là bơta pràn dờng ngan bơh gah lơh sầu riêng càr Dăk Lăk dê pơn drờm mờ ală tiah ndai tàm gùt lơgar mờ ală lơgar tam sầu riêng, dong lơh gơlik bơta ƀuơn tac tàm drà kă bro tàm lơgar mờ tac hờ lơgar ndai. Bulah bè hơ̆, broă sơlơ̆u kàl di tàm tơngai mìu den lơh gah lơh phan geh bơta pràn do ơm tềng đap bơta lòng bè bơta niam. Nàng bơta pràn sơ lơŭ kàl bơh càr Dăk Lăk dê gơtùi sơrlèt gan bơta kòl yan bơh trồ tiah dê, pal geh uă rlau tai ală broă lơh tàm gah lơh sa suơn sre mờ lơh gơlik phan. Tềng đap mat, broă sền gròi bơta niam gam geh càr Dăk Lăk ơn lài ngan, mờ broă sơlơ lòt sền ală tiah tam mờ anih ơn tàm kơldung, gàr niam broă lơh jat nền nòn ală jơnau sồr, pleh lời gơ di mut ală plai sầu riêng ờ niam tàm phan tac hờ lơgar ndai.