Ƀòn Sà Dề Phìn, sàh Sìn Hồ – tiah mờr 100 hìu bơnhă kòn cau Mông ơm kis bal tàm nggùl brê bơnơm neh là dùl tàm ală “tiah kal ke ngan” bè bau gờñ. Lài do, rùp hin ală ùr ơruh pa dờng 14, 15 sơnam mă kòn lòt lơh broă tàm sre, tàm mìr là jơnau bè ờs ngan. Mơya bơh ngkời ală rùp hin hơ̆ là dùl bơta geh ngan jê nùs sơnđàc ngan, tŭ sơnam pa dờng bơh ală kơnòm dềt geh gơtìp kơñau tĕ, rài tơnơ̆ do gơtìp lời wơl mờ dùl rài kis gùt dar tàm bơta rƀah, jơgloh, kòp jê.

Ùr bơklau bi Mùa Thị So mờ Sùng A Chừ, ơm tàm ƀòn Sà Dề Phìn bau tŭ ờ hềt tơl 18 sơnam, 3 nam tơnơ̆ neh geh 2 nă kòn dềt. Rài kis kal ke, ờ tơl suơ̆i siar tus tàm kàl puh pah mìng gam 1 ƀào kòi nàng sa pah ngai lơm. Tàm nhơm tă jòng, bi So yal wơl: “Uă dơ̆ gŏ kwang bàng mpồl ling rê tàm hìu pơndờm pơnđiang mè bèp ai oh mi oh dê in geh lòt bơsram, mơya mè bèp oh đơs là akhar ờ lơh ndul geh hờm ờ. Mìng geh lòt tàm sre tàm mìr lơh broă hơ̆ sồng geh ală bơta nàng sa lơm. Geh bau gờñ, geh oh kòn gờñ ờ gĭt sền gàr ròng siam kòn, halà kòn kòp jê pal lòt tàm hìu sơnơm, den bol kòn rơ̆p bòl glar bè mè bèp khi dê sơl. Oh pơn jờng ală bơyô gam lòt bơsram bañ bè oh tai rơ̆p bòl glar kal ke ngan”.

Ờ mìng is hìu bơnhă bi So dê lơm, lài do bơta bau gờñ mờ bau mờ cau jơi nòi rềp bal sùm gơlik geh tàm uă ƀòn làng bol kòn cau Mông tàm Sìn Hồ dê. Tềng đap bơta geh ngan hơ̆, Mpồl đơng lam rcang lài gàr tiah 1- Phong Thổ, neh sền gĭt, kơryan bau gờñ ờ mìng là kơnòl broă cíñ trị lơm mờ là kơnòl broă bơh mpồl ling dê sơl.

Nam 2015, dùl broă lơh pơgồp bal mờ mblàng yal geh lam lơh, tàm hơ̆ mpồl ling là mpồl tờm. Ală cau ling gĭt dà đơs kòn cau Mông dê, gĭt wă niam chài ù tiah ƀòn lơgar, neh ờ rơngòt ngai mang “ơm tàm ƀòn, ơm mờ làng bol” teh tơl mpồng hìu nàng mblàng yal, mblàng lơh loh. Trung tá Chẻo Hữu Minh, Cau đơng lam mờ kong kơnòl Cíñ trị, Mpồl đơng lam rcang gàr lài tiah 1- Phong Thổ, pà gĭt: “Tàm tŭ mblàng yal, tài bơh bơta gĭt wă bơh làng bol kòn cau dê ờ hoan uă, ờ gĭt đơs dà yoan den tàng bơh sơn rờp mblàng yal làng bol in là làng bol ờ gŏ bài iăt, ờ lơh jat bal. Geh tŭ kwang bàng đơs dùl gah, làng bol den wă dồ gah, gơ lam tus gĭt ờ di bè gùng dà broă lơh bơh Đảng mờ Dà lơgar dê tŭ geh kwang bàng mblàng yal”.

Broă mblàng yal ờ mìng geh bơyai lơh tàm ală dơ̆ pơrjum ƀòn lơm, mờ bal mờ tŭ lòt lơh broă tàm mìr tŭ làng bol tơrgùm lơh broă sa, tàm ală dơ̆ trồ mang lồi poh. Ală cau ling bè ală cau tàm ƀòn, tam pà bal jơnau tàm rài kis, jơnau lơh broă sa, jơnau bơsram gĭt akhar... nàng làng bol in wă, den hơ̆ sồng dòn. Kra ƀòn ồng Sùng Giống Mua ngoh rơngăc đơs: “Nàng làng bol in wă, làng bol dòn, làng bol iăt mờ lơh jat; oh kòn tàm ƀòn ờ gŏ di kŭp bau gờñ kal ke bè uă dơ̆ guh tus  tàm bồ bơnơm Đá Ô, mơya mpồl ling neh lơh geh. Tŭ do ơruh pơnu tàm ƀòn ngai sơlơ gơguh jak, pràn kơl dang uă, jơh nùs bơsram sră, chờ hờp jơh dùl tiah ơm, ram nùs ngan rao”.

Tơnơ̆ uă nam kơnờm bơta jơh nùs ơm bal tàm ƀòn bơh mpồl ling Cau ling Wa Hồ dê, làng bol kòn cau Mông tiah do neh hời rơ hời tam gơl bơta gĭt wă. Cồng nha loh làng ngan rlau jơh là khà bau gờñ tàm sàh Sìn Hồ neh gơmù uă bơh mờr 45% tàm nam 2015, tus nam 2024 mìng gam mờr 5,5%, pơgăp 10 yô ùr bơklau. Bau mờ cau jơi nòi rềp bal gơ lơh bè ờ gam tai. Uă hìu bơnhă neh rcang kĭ hơ nàng ờ gŏ lời oh kòn in bau gờñ. Ală hìu bơsram kung pơgồp bal niam nàng mblàng yal ai kơnòm bơsram in bè kơnòl tàm bơta tàm kờñ gơboh, tàm broă bau kòn. Klau pơgru Bùi Ngọc Hồng, Kwang lam bồ Hìu bơsram kấp 2 Sà Dề Phìn, pà gĭt: “ Hìu bơsram bol añ ưn ngài uă ngan ală kwang bàng tàm Mpồl đơng lam Ling klàng kơnhoàl (tŭ do là Mpồl đơng lam rcang gàr lài tiah 1- Phong Thổ) neh tus tàm hìu bơsram lơh jat broă mblàng yal rề ơnàng ai ală kơnòm bơsram tàm hìu bơsram in, nàng tơnguh uă bơta gĭt wă bè bơta ờ niam bau gờñ mờ bau mờ cau jơi nòi rềp bal. Bơh mblàng yal ală oh neh geh tai bơta gĭt wă nàng sền gàr is să tờm. Bol añ chờ hờp ngan broă lơh bơh Mpồl đơng lam rcang gàr lài tiah 1- Phong Thổ dê neh pơgồp bơnah tơnguh uă khà kơnòm bơsram tus hìu bơsram, tus tàm ơdŭ bơsram mờ tơnguh uă cồng nha bơsram sră bơh hìu bơsram dê”.

Bơh ală dơ̆ mblàng yal bềng bơta di pal ngan, jơh nùs ơm bal tàm ƀòn nàng hòi jà làng bol, ală bơhiàn bơrngơl gơla neh hòn rơyah kơ̆ ngan neh hời rơ hời gơtìp kơryan wơl. Tàm sàh Sìn Hồ tŭ do, khà kơnòm bơsram ùr bơsram jơh kấp 2 mờ lòt bơsram broă lơh, bơsram Đại họk ngai sơlơ gơguh. Bơh ngkời bơta tam gơl do sùm geh bơta dồ nùs bal bơh ală cau ling dê sùm ngềt ngơ̆t, lơh jat sùm ơm bal mờ làng bol, ơm bal mờ ƀòn lơgar, tài bơh rài kis lơngăp lơngai, chờ hờp ai ƀòn lơgar tiah kơh bơnơm in.