Lŏ Nguyễn Thị Kim Việt, kis tàm ƀòn dờng Kon Tum, ngai lồi poh bal mờ ală cau tàm hìu nhă guh tus Măng Đen lòt nhơl mờ ơm tàm homstay nàng dờp geh nhơm trồ tiah niam, ù tiah ngềt ngơ̆t. Ƀùi drim guh bic tàm gùl brê nho, dờp măt tơngai sòl trồ drim bơh bồ bơnơm ñhoa tàm nhơm trồ tiah mrềt niam, lŏ Nguyễn Thị Kim Việt gơlơh ală bơta glar bòl, kal ke ờ geh tai. “Dùl dơ̆ tă nhơm hừh phừng niam ngan, añ ờ kơlôi ală bơta glar bòl bơh broă lơh lơi tai, gơlơh bè ơm rơlô să lơngai ngan”.

Mờ bi Đào Hữu Bảo, cau năc tus bơh kơnhoàl Đông Anh, ƀòn dờng Hà Nội, tơnơ̆ mờ 4 ngai tus sền ù tiah niam tàm Măng Đen bal mờ trồ tiah mrềt niam tàm do neh lơh bi gơboh kờñ ngan: “Añ neh tus tàm dòr brê nho, dòr tờm kroăc mờ ală suơn tam bơkào anh đào. Dơ̆ sơnrờp tus tàm do, ù tiah gơlơh bè tàm câu Âu, trồ tiah niam bơnĕ ngan. Mìng kờñ ơm sùm tàm do, ờ kờñ rê tai”.

Măng Đen là măt sơnđan geh bơh dà kòn cau Sơdàng dê: “Mang Deang”, hơ̆ là ù tiah ring mờ ơnàng, mơya geh tàm gùl bơnơm. Mơta pràn bơh kơnhoàl Kon Plông dê lài jơh là brê, brê tìm geh mờr 82% bă ù geh is, uă ngan tàm gùt lơgar dê. Tàm do gam prăp gàr bơta niam krơi is bơh mpồl phan brê, chi che tàm brê geh kwơ ờ hoan geh tai. Măng Đen gam là ù tiah “7 tơnao dà 3 ñrùh” niam bơnĕ ngan mờ ñrùh Đăk Ke, pa Sỹ, Lô Ba; tơnao dà Toong Đam, Toong Zơri, Toong Pô… do là bơta ƀuơn nàng bơtàu tơnguh broă lòt nhơl ơm rơlô să dê. Di gơlan tài bè hơ̆ den tàng geh gal ngan cau bơh ngài rơwah ơm tàm Măng Đen tài tiah do ƀuơn kis, ƀuơn lơh sa.

Bi Nguyễn Hữu Hoàng Ân, ƀòn tờm bơh càr Nghệ An, tŭ do gam kă bro broă lơh Homstay mờ hìu sa tàm Măng Đen yal: “Pơgăp mờ do 9 nhai, 2 nă ùr bơklao añ geh broă rơndăp lơh lòt lơgar Australia, mơya jòi tàm pang sră rùp ù tiah geh ală bơta niam mờ he ờ hềt lòt. Kung ờ git sơl geh dùl tiah niam bơnĕ, ngềt ngơ̆t, mrềt niam bè do. Mờ tŭ sơnrờp tus tàm do añ gŏ geh bơta lơi gơdờp mờ añ, gơlơh geh să bồ añ tàm hơ̆ den tàng kờñ kis đềt mềr mờ bơtàu tơnguh, prăp gàr Măng Đen. Tàm Măng Đen jăt să tờm añ den pal gàr tiah kis, bơta tơlir niam”.

Măng Đen tŭ do gam hòi jà 174 Mpồl lơh sa kă bro lơh broă tàm ală gah broă lòt nhơl, broă lơh drơng ala, lơh sa suơn sre măi mok pa mờ chi lơh sơnơm. Jăt ồng Bùi Viết Hà, Củ tịc Mpồl Lòt nhơl Măng Đen yal, ai ù tiah niam bơnĕ, trồ tiah mrềt niam gùt nam là bơta pràn bơh Măng Đen dê, den tàng ală mpồl lơh sa kă bro tàm Mpồl neh dùl nùs kờñ bơtàu tơnguh Măng Đen gơs tiah ơm rơlô să, lòt nhơl sền, mơya ờ lơh roh bơta niam geh is bơh ù tiah do dê. Den tàng jơh ală hìu lơh sa kă bro, broă lơh drơng ala tàm Măng Đen geh sồr ai Jơnau pal jăt tàm broă lòt nhơl nàng cau lơh broă, cau năc lòt nhơl in git mờ lơh jăt. Kơnờm mờ hơ̆ neh lơh gơs jơnau git wă ai jơh làng bol bal mờ cau năc lòt nhơl in tàm broă sền gàr tiah kis. “Bơta krơi is bơh Măng Đen dê là trồ tiah. Geh ală cau tus tàm do, àng drim gờñ cù khŏ hơ̆ sồng ntoăt, kơno sềm nrao, geh tŭ kơno dồ nggà, prò ntoăt gan tàm gùng. Hơ̆ là bơta kwơ mờ ờ geh tiah lơi geh. Chờ hờp ngan ală cau năc tus tàm Măng Đen cau lơi kung git sền gàr mpồl bơtiàn. Geh ală drim gŏ he lòt tam chi, ală cau kung tus bal tam sơl”.

Ồng Đặng Quang Hà, Củ tịc Anih duh broă Làng bol kơnhoàl Kon Plông pà git, tŭ do, tiah lòt nhơl niam tàm brê Măng Đen gơwèt tơl gùng lòt nhơl “Gùng tơlir Tây Nguyên dê” neh geh tơrbŏ bal mờ gơl gùng lòt nhơl “Gùng Phan tềl kah yau tiah tàm gùl lơgar” mờ “Gùng ndu gơnrơh Hồ Chí Minh”. Kơnhoàl Măng Đen wèt broă bơtàu tơnguh gah Lòt nhơl gơs gah lơh sa tờm, geh uă bơta niam chài krơi is, geh bơta pràn tàm pơrlòng, tơrbŏ bal mờ lơh pràn ală gah broă ndai kung bơtàu tơnguh uă. Nàng lơh geh bơta do, kơnhoàl rơ̆p lơh pràn ală bơta pràn bè trồ tiah, ù tiah niam geh is mờ bơta niam chài ờs mờng geh uă bơta niam chài tiah do dê, gàr niam broă bơtàu tơnguh kơl jăp:

“Tŭ do, Thủ tướng Cíñ phủ neh kĭ broă rơndăp ù tiah lòt nhơl Măng Đen den kơnhoàl gam pơgồp bal mờ càr nàng lơh jăt rơndăp ù tiah, rơcang khà măt nàng hòi jà bơcri priă. Mờ jơnau kờñ jăt gùng dà bơtàu tơnguh tiah lòt nhơl Măng Đen gơs ƀòn dờng tàm tiah geh is mờ sền gàr ù tiah geh is. Tàm hơ̆ uă ngan là tiah kis brê bơnơm nàng bơtàu tơnguh kơl jăp ai tiah lòt nhơl niam dà lơgar Măng Đen in”.

Trồ tiah mrềt niam gùt nam mờ bơta niam gam bè ờs bal mờ broă sền gròi bơcri priă di pal bơh gơnoar atbồ kơnhoàl bal mờ mpồl lơh sa kă bro dê, Măng Đen neh mờ gam gơs anih tus niam bơnĕ ngan cau năc lòt nhơl in, pơgồp bal bơta niam bơnĕ tàm “Gùng tơlir Tây Nguyên dê”.