Hìu oh Ma Thị Dũng dê, kòn cau Mông, deh nam 2005, geh lơh ngài ngan hờ lồi ƀòn 4, xã Dăk Som, kơnhoàl Dăk Glong. Tềng gah bơnhă ồs, oh Dũng gam mă kòn dềt tềng ngkời ờ hềt tòm 1 nhai, dùl đah tê kơnđu kòn dờng rơlao 1 sơnam, dùl đah tê gam sing ồs trŭ piang. Oh pà git, tài gam tàm tơngai ơm wèr pa deh kòn den tàng oh ờ lòt lơh broă tàm suơn tàm mìr, ơm tàm hìu trŭ biăp piang ală cau tàm hìu in sào.

Tơnơ̆ mờ tŭ deh kòn dơ̆ bàr tơl nhai, jơh 3 nă mè mờ kòn geh lòt lơh broă. Bàr nă kòn geh lời tàm sàl, gam bàr nă ùr bơklao den pŏ ù, jì ñhơ̆t, pĭc plai kơphe. Oh Ma Thị Dũng yal bè rài kis oh dê bè do: “Oh bơh càr Cao Bằng tus tàm do lơh broă bi ùr in, hơ̆ sồng tìp mờ bơklao oh tŭ do, bàr nă gơboh bal hơ̆ sồng cau tàm hìu nhă ai bao. Tŭ neh bao rê den geh bun hơ̆ sồng deh kòn. Tŭ do gŏ kung glar bòl, rài kis kal ke, mơya ờ git lơh bè lơi”.

Bao bơh tŭ mìng rơ̆p 15 sơnam, Ra Chel, cau Mạ, kis tàm ƀòn B’dơng, xã Dăk Som neh gờñ lơh mè. Oh sơbì bơsram nam gam bơsram ơdŭ 7 nàng lòt lơh broă ơpah, hơ̆ sồng kwèng mờ bơklao tàm internet. Tơnơ̆ mờ tơngai boh bơr bal, bàr nă tam jà bal rê yal mờ cau tàm hìu nhă hơ̆ sồng dan pal bao. Bŭ lah neh gơs pơ-ùr, lơh mè, mơya Ra Chel kung là dùl nă kòn dềt ờ git rơcang, ờ git kơlôi sơnơng, rài kis ndrờm kơnờm jơh mờ mè bèp: “Rài kis bè piang sào, ào soh mè blơi, kòn den dà toh, ào mpha geh mè blơi jơh, geh tŭ bol añ geh den bol añ blơi is sơl, di lah ờ geh den dan mờ mè nàng geh priă blơi. Añ kung neh bơsram sơl tàm broă lơh pơ-ùr, lơh mè, mơya kung mìng git di mơ, gam tai kung kơnờm mờ mò ròng”.

Lŏ Ma Bảo, mè bơh Ra Chel yal, ngai kòn lam klao tir rê yal măt mờ cau tàm hìu den bol khi dan bao mơ, lŏ moăt ngan, bơto bơtê ờ jai. Kơrnian ngan den ngòt kòn kơlôi gơlik geh bơta ờ niam, den tàng lŏ neh kờñ bal ai 2 nă kòn bao: “Cau mè bè añ là neh ñìm uă dơ̆ bloh. Kung moăt ngan sơl, uih yơ, nđan lah kòn añ gam dềt lah añ dờp ai bol khi in bao, ai bol khi bao gờñ bè do. Geh tŭ, tŭ do añ ròng bàr nă bol khi, añ ròng sao kung neh ñìm uă. Cau lơh mè bè añ ai kòn bao gờñ là glar bòl ngan”.

Tàm xã rơƀah Dăk Som, broă bao gờñ kung gam gơlik geh uă, bŭ lah gơnoar atbồ tàm do neh lơh jăt uă broă nàng kơrian. Ồng Trần Văn Đáp, Phó Củ tịc UɃÑZ xã Dăk Som pà git: Ù tiah ơnàng, tàm tiah ngài, jơnau git wă bơh làng bol gam ờ uă mờ ờ git tàm broă sền gàr bơta pràn kơl dang să jan deh dùh là ală tơngu me tờm lơh broă bao gờñ gơlik geh sùm. “Geh bơta do mìng là bơh kòp Kovid-19 gơtìp jŏ tơngai, lơh gơbàn ală kơnòm bơsram ơm ờ lòt bơsram uă. Broă git wă adăt boh lam ờ hềt tơl, tàm tiah lơi hơ̆ bơta git wă làng bol kòn cau, tàm hơ̆ uă ngan là tàm tiah kòn cau Mông den bơhiàn bơh kòn cau do dê ờ hềt git tus mờ bơta gơrềng bơh broă bao gờñ, den tàng broă bao gờñ tàm xã kung gam gơtìp kal ke. Mùl màl tŭ tus mờ tơl hìu den bol añ kis tàm do ù tiah dờng ơnàng, den tàng kung ờ hềt sền gròi nền nòn ngan sơl, den tàng broă lam sồr ờ hềt geh tơl, ờ hềt geh lơh niam”.

Hơ̆ kung là ală tơngu me tờm lơh broă bao gờñ kung gam gơtìp kal ke tàm kơnhoàl rơƀah Dăk Glong do. Jơh ală cau bao gờñ geh gơnoar atbồ git tŭ ală broă neh lơh gơs. Jăt ồng Đặng Văn Hướng, Kwang atbồ cơl dŭ lơh broă kòn cau kơnhoàl Dăk Glong yal, mìng is 9 nhai tàm nam 2022, kơnhoàl neh gŏ geh 14 nă cau bao gờñ. Ồng Đặng Văn Hướng đơs là, tŭ do kơnhoàl geh 30 jơi bơtiàn kòn cau ơm kis bal, tàm hơ̆ geh uă jơi bơtiàn kòn cau ntrờn ơm kis bơh tiah đah tô dà lơgar tus, kis rah rài tàm ală tiah ngài, den tàng kal ke ngan kờñ git. Broă yal tơngit bŭ lah geh lơh sùm, mơya cồng nha cèng wơl ờ hềt di mờ jơnau kơ̆p kờñ. Nàng tơmù bơta do, pal geh broă pơgồp bal bơh ală gah, mpồl lơh broă, pal tam gơl pa broă lam sồr nàng tơnguh uă jơnau git wă làng bol in: “Nàng tơmù ờ uă ngan broă bao gờñ mờ bao rềp jơi nòi bal, bol añ bơ̆t bơtàu ală broă rơndăp lơh nàng lơh mùl màl jăt kơrnoăt sồ 498 bơh Cíñ phủ tàm broă lơh jăt broă bao gờñ, bao rềp jơi nòi bal tàm tiah làng bol kòn cau. Lơh pràn broă lam sồr, bơto bơtê gùng tam bao mờ hìu nhă bal mờ tam gơl broă lam sồr di pal mờ bơhiàn ală kòn cau dê. Dơ̆ pe là lơh uă cồng nha broă atbồ dà lơgar, lơh jăt nền nòn adăt boh lam bè gùng tam bao mờ hìu nhă mờ ală broă kơrian broă bao gờñ, bao rềp jơi nòi bal tàm tiah làng bol kòn cau kơnhoàl Dăk Glong dê”.

Broă bao gờñ kung gam sùm là “Bơta kal ke” bơh ală kơnhoàl rơƀah geh gal làng bol kòn cau ơm kis bè kơnhoàl Dăk Glong, càr Dăk Nông dê. Kờñ tơmù ờ uă ngan mờ wèt tus broă tơn jơh bơta do, ờ di là jơnau ngai dùl, ngai bàr geh lơh gơs, kung ờ gơtùi lơh pràn broă lam sồr, mờ gam pal ai geh rài kis broă lơh sa, ai geh broă lơh, dong kờl lơh sa, bơto bơtê bè bơta ùr klao..., tàm hơ̆ uă ngan là gơwèt mờ kơnòm pa tào. Bơta do, pal geh broă lơh ngan bơh ală mpồl lơh broă cíñ trị bal mờ gùt mpồl bơtiàn bal mờ uă broă lơh ndrờm bal.