VOV4.K’ho- Tơnơ̆ tŭ gŏ cau bơh sơnrờp bơtờp kòp Whitmore tàm ù tiah càr Dăk Lăk dê (mờng geh hòi là kòp “ƀưn tu sa puăc cau”), gah lơh sơnơm pơgồp bal mờ gơnoar ătbồ tiah do neh sơrbac mhar tơn lam lơh ală broă lơh lòt sền, jăt sền bơta bơtờp kòp mờ rơcăng sơndră kòp.

Drim ngai 08/06/2022, kwang đơng lam bồ Sở Y tế càr Dăk Lăk yal, pa gŏ dùl nă cau bơtờp kòp Whitmore, mờng geh hòi là kòp “ƀưn tu sa puăc cau” tàm tiah do.

Jăt jơnau yal mhar bơh Anih tờm Gròi sền kòp tê jê să càr Dăk Lăk dê, cau bơtờp kòp Whitmore là dùl nă kơnòm dềt ơm tàm xã Ia Lốp, kơnhoàl Ea Súp. Tơnơ̆ tŭ gŏ cau bơtờp kòp Whitmore, xã neh pơgồp bal mờ ală anih lơh broă geh gơrềng bal tus lùp sền bơta bơh tài bè lơi mờ bơtờp kòp do. Jăt jơnau yal bơh mè cau kòp dê, kòp sơnđờm bơtờp yah mờ ngai mŭt piam kòp tàm hìu sơnơm di pơgăp 10 ngai bal mờ bơta gơ tơngŏ duh să uă, geh bal as, jê tềng gah tồr 2 đah. Ơm tàm hìu neh lòt kham tàm hìu kham kòp is sơl, hùc sơnơm 3 ngai mơya ờ gŏ bời. Ngai 04/06, oh dềt geh jun tus kham tàm Hìu sơnơm dờng tiah Tây Nguyên mờ mŭt piam kòp tàm bơta să jan duh să tus 39 độ C, tềng tồr 2 đah as dờng, tềng kàng geh anih lềñ lơbơn gơbàn ndơng, jê uă, hă mbùng ờ huan gơtùi. Tơnơ̆ tŭ anih lơh broă geh gơnoar yal nền tàm xã Ia Lốp, kơnhoàl Ea Súp, geh cau kòp Whitmore, uă kơnòm dềt tàm thôn neh ờ gam geh lòt um dà dờng, dà croh bè lài tai. Oh Lương Thị Chi, deh nam 2007, là cau gơ̆p ƀòn bơh cau bơtờp kòp Whitmore bơh sơnrờp tàm càr Dăk Lăk pà gĭt, oh ờ gŏ gĭt do là bơta kòp sơbơng roh, mơya gŏ bơyô he dê neh pal lòt piam kòp tàm hìu sơnơm mờ gŏ tai cau lơh sơnơm tus sền swì dà ia, ƀồm sơnơm lơh kloh ƀưn tu bih khih gùt dar den gĭt gŏ geh dùl bơnah lơi bơta kơn jơ̆ bơh kòp do dê. Oh Lương Thị Chi, đơs: Rềp kềng hìu geh cau bơtờp kòp den oh gơlơh kơlôi rơcăng ngan. Kơlôi rơcăng ơm rềp hìu den ờ gŏ geh ai lòt tus hìu rềp kềng nhơl, dilah ờ là bơtờp kòp sơbơng roh tài bơh kòp digơlan lơh chơ̆t cau den tài.

Cau lơh sơnơm lòt sền dà ia bơh hìu cau bơtờp kòp Whitmore dê

Ƀác sĩ Lê Quang Mạnh, Phó Kwang ătbồ Hìu sơnơm xã Ia Lốp, kơnhoàl Ea Súp, càr Dăk Lăk pà gĭt, tơnơ̆ tŭ gŏ dùl nă cau kòp Whitmore tàm xã, Anih tờm Gròi sền kòp tê jê să càr dê pơgồp bal mờ hìu sơnơm xã  mờ gơnoar ătbồ tàm tiah hơ̆ lam lòt tus hờ hìu cau kòp dê jăt sền broă lơh rơcăng sơndră kòp. Hìu sơnơm ai mpồl cau tus ƀòm sơnơm gơ sơ̆t ƀưn tu bih khih gùt dar sơntèk dà, ală tiah hìu jă brê, anih ơm bơh 20 hìu làng bol gùt dar tiah hìu ơm bơh cau bơtờp kòp Whitmore dê. Ồng Lê Quang Mạnh, đơs: Tàm ù tiah xã kung geh 2 nơm dà croh, ală sau kung sùm lòt tus ndo nàng um, jòi kuăt, jòi tàm. Bol añ geh bơyai lơh mblàng yal ai làng bol in tơnguh uă bơta gĭt wă ai làng bol in tơnơ̆ tŭ ơm rềp tam tìp pal ràu sàng goh, mơkung ờ gŏ di ơm rềp mờ dà ƀơ̆ digơlan lơh gơbàn kòp Whitmore.

Gơrềng tus bơta pràn kơldang să jan bơh cau bơtờp kòp Whitmore dê gam geh sơm kòp tàm Hìu sơnơm dờng tiah Tây Nguyên, ƀák sĩ mò Trần Thị Thúy Minh, Kwang ătbồ Khoa kòp kơnòm dềt tơrgùm bal, Hìu sơnơm dờng tiah Tây Nguyên pà gĭt, tus mho ngai 09/06, tơnơ̆ 4 ngai piam kòp tàm hìu sơnơm mờ geh sơm kòp, cau kòp gam geh đơs là digơlan gơbàn kơn jơ̆, sồt ƀơ̆ mhàm, as sồt kơltau tơngoh. Tŭ do, hìu sơnơm gam jơh nùs ngan sền gàr mờ sơm kòp ai cau kòp in. Kung jăt ƀák sĩ Thúy Minh đơs sơ, Whitmore là bơta kòp sơbơng roh ngan gĭt lơh, geh khà chơ̆t uă. Ƀák sĩ Trần Thị Thúy Minh, đơs: Tŭ do den oh dềt gam duh să sùm, gam gơtìp sồt ƀơ̆ mhàm, gam gơn kơnờm mờ ờ gŏ geh cau lơi gơtùi đơs lài ngan ngồn bơta lơi ờ. Kòp do gơ kơn jơ̆ là să tờm gơ dê là bơta gơdờp bơh gơ dê mờ bơta sơnơm khà krơi is mờ gơ lơh aniai uă ngan bơta tàm să jan.

Lùp sền jơnau bơh tài bè lơi lơh gơbàn kòp do tàm tiah gùt dar hìu cau bơtờp kòp Whitmore dê

Jăt ƀák sĩ Lê Phúc, Phó Kwang ătbồ Anih tờm Gròi sền kòp tê jê să càr Dăk Lăk yal, Whitmore là kòp bơtờp digơlan lơh bơtờp tus cau ndai in halà lơh bơtờp phan kis in. Jơnau lơh gơbàn kòp là tài bơh vi khuẩn Burkholderiapseudomallei geh tàm dà mờ ù gơtìp ƀơ̆ ƀơl, geh tơl pràn sơndră wơl uă bơta sơnơm sơndră kòp ờs mờng, ală phan sơndră wơl mờ kòp bơh să jan dê ờ jai tam dră wơl dùl bă geh cồng nha. Kòp geh bơta gơ tơngŏ đah bơdìh li la ngan, kal ke ngan gơtùi gĭt. Gùng dà lơh bơtờp bơh kòp dê kung ờ hềt loh làng sơl den tàng làng bol sơlơ pal kơrhian ngan rơcăng lài sơndră wơl niam rlau bơh broă sơlơ lơh sàng goh ù tiah hìu đam, anih ơm. Ƀák sĩ Lê Phúc, đơs: Broă lơh bơtờp bơh cau do tus cau ndai den tŭ do ờ hềt geh mpồl lơh broă lơi lùp gĭt loh làng, mơya gùng bơtờp bơh kơltau là gùng bơtờp tờm ngan. Gơ geh gơtha là tŭ ơm rềp mờ ù, bŏ, dà bơtờp ƀơ̆ khuẩn geh trựk khuẩn Whitmore tàm hơ̆, den ală tiah kơltau sồt lơhò den geh lơh bơtờp bơh tềng anih sồt hơ̆ mờ gơ mŭt tàm să jan. Ngan tài bơh gùng lơh bơtờp bè hơ̆ den tàng bol he sơlơ pal ràu goh să jan, lơh sàng goh tiah ơm kis, sàu sin hùc dà neh tơn duh. Bañ ơm rềp mờ dà, bŏ bil geh pơhìn gơbàn ƀơ̆ ƀơl, halà tiah geh bơta gơdram bơh kòp Whitmore dê den pal rơcăng ngac ngan bơta do.

Bulah rơ̆p mìng pa geh dùl nă cau bơtờp kòp Whitmore tàm càr dê, mơya mờ bơta sơbơng roh bơh kòp dê, mờ tàm càr Dăk Lăk kung gam là kàl mìu sơl, ƀươn ngai ai kòp in lơh bơtờp uă, den tàng gah lơh sơnơm càr Dăk Lăk neh di tŭ mŭt lơh broă nàng lùp sền jơnau bơh tài bè lơi mờ lơh bơtờp kòp do, rơcăng lài cau lơh broă mờ phan bơna nàng tam dră wơl mờ bơta gơbàn bơh kòp dê. Mơkung pơgồp bal mờ gơnoar ătbồ tiah do, ală mpồl cau lơh broă mpồl bơtiàn mblàng yal làng bol in nàng tơnguh uă jơnau gĭt wă rơcăng sơndră kòp.

            Cau cih Vũ Nam Trang- Cau mblàng Lơ Mu K’Yến