Dilah bè lài do, điều zưỡng mìng là cau dong broă mờ lơh jat jơnau sồr bè sơnơm tơmba bơh ƀák sĩ dê den tŭ do, kơnòl broă bơh điều zưỡng dê ngai sơlơ dờng màng rlau. Dilah kơnòl broă bơh ƀák sĩ dê là kham, git kòp, ai tơlik broă lơh sơm kòp den jơh ală broă lơh gam wơl, điều zưỡng là cau lơh jat. Khi sùm là cau ơm rềp ngan rlau jơh mờ cau kòp, sền gàr, drơng tơl jơnau kờñ bơh cau kòp dê, bơh ală bơta chài ờs mờng tus broă sền gàr pràn kơldang să jan nùs nhơm. Gơtùi đơs, cồng nha lơh broă bơh dùl hìu sơnơm dê gơ wèt tàm mờng chài, nùs nhơm mờ bơta jơh nùs bơh ală cau điều zưỡng dê.

Kờp bal pah ngai, khoa kấp kứu, hìu sơnơm dờng tiah Tây Nguyên dờp sơm mờr 200 nă cau kòp in. Uă ngan cau kòp mut tàm do ndrờm là ală cau kòp kơn jơ̆, pràn kơldang să jan gơ ơm tàm bơta ngòt rơngơt ngan... Bè hơ̆ den tàng, nùs nhơm bơh jơh bal cau kòp mờ cau tờm khi dê ndrờm ờ suk ngan. Khi sùm kơlôi rơcang, rơ ngòt, ƀuơn ngan gơtìp gơ rềng mờ uă cau ờ gơtùi ơt ơl, kơrhia tàm jơnau đơs, broă lơh he dê. Den tàng, tŭ dờp ală cau kòp bè do, cau điều zưỡng pal ngac ngar, chài tàm broă bơh bơr. Bơdìh mờ broă lơh ngan kâp kứu cau kòp in, cau điều zưỡng sùm pal gàr dùl nùs nhơm kơ̆ dơn, ngac ngar tàm broă bơsong tơl broă gơlik geh, pơn dờm, pơnđiang nùs tồr cau tờm, tơrmù lơyah ngan rlau jơh ală bơta tam lah, tam lơh ờ duh pal geh.

Điều zưỡng là broă lơh bòl glar mơya lơh điều zưỡng tàm khoa Kâp kứu den gam pal kong mờ bơta ngòt rơngơt tai. Neh geh uă broă mờ cau tờm hìu bơnhă cau kòp pơhìn, geh tŭ lơh y, ƀák sĩ tàm tŭ khi gam lơh kơnòl broă. Bơta do lơh mpồl cau lơh sơnơm sơlơ gơguh tai bơta kơn jơ̆, bơta kơlôi rơcang tŭ sơm cau kòp. Mơya sơrlèt gan jơh ală kal ke, khi kung gam rềp mềr mờ broă lơh he dê, lơh ngan gàr să tờm he in dùl nùs nhơm kơ̆ dơn, dùl nùs nhơm git ơt ơl, git kơrhia, chài rơgơi tàm tơl bơta, bulah là kal ke ngan rlau jơh, mìng là dùl jơnau kờñ là dong kis cau kòp. Điều zưỡng Tống Thị Thu Phượng - Khoa kấp kứu, Hìu sơnơm dờng tiah Tây Nguyên yal: “Tàm tŭ lơh broă den he kung neh tìp ală cau kòp chơt kis wơl, tàm dùl brơs mat bè hơ̆ mờ he gơtùi dong kis den gơ lơh kuơmàng ngan. Rềp mềr mờ tiah lơh broă là khoa kấp kứu, oh mi tàm do kung tam klac ngan mờ gơp”.

Điều dưỡng khoa Lơh pràn wơl să jan jơh nùs mờ dră khih

Khoa Lơh pràn wơl să jan jơh nùs mờ dră khih là tiah dờp sơm ai jơh ală cau kòp kơn jơ̆ in, geh jơnau pơhìn chơt să uă. Do geh sền là tiah geh tiah lơh broă kal ke ngan rlau jơh bơh hìu sơnơm dê, tài pah ngai, ală điều zưỡng pal ơm rềp mờ jơh ală cau kòp ndrờm tàm bơta chơt iơh, ờ gam kah rơngal tai, kòp jê kơn jơ̆, jơnau digơlan chơt să sùm pơhìn gơlik geh. Broă lơh bơh điều zưỡng dê mùl neh kal ke den tŭ lơh broă tàm do gam gơguh rlau uă dơ̆ tai. Bơta krơi is bơh khoa dê là ờ geh cau tờm ơm ròng cau kòp, den tàng, jơh ală broă bơh sàu sa tus jă brê, gàr kloh niam să jan bơh cau kòp dê ndrờm bơh ală điều zưỡng lơh lơm. Khoa tŭ do geh 35 nă điều zưỡng mơya khà broă lơh uă den tàng cau lơh broă ờ tơl nàng drơng jơnau kờñ ngan ngồn. Bè kơrnuat den điều zưỡng tàm khoa Lơh pràn wơl să jan jơh nùs mờ dră khih lơh broă jat ka, kíp, sùm tàm 24 jơ, tơ nơ̆ hơ̆ geh ơm rlô 24 jơ. Bulah bè hơ̆, tài ờ tơl cau lơh broă den tàng điều zưỡng tàm do pal sùm lơh tơnguh tŭ jơ, kờp bal mờ ală ngai chờ, ngai sa tềp. Bè hơ̆ den tàng, điều zưỡng  pal tơn jŏ tơngai tàm jàu ka lơh broă neh gơ gơs là jơnau ờs mờng ngan.

Điều zưỡng Tôn Nữ Thanh Tâm – atbồ điều zưỡng  Khoa Lơh pràn wơl să jan jơh nùs mờ dră khih, Hìu sơnơm dờng tiah Tây Nguyên pà git: “Khà cau kòp kờp bal tàm khoa là bơh 46 tus 55 nă cau kòp. Mờ khà cau kòp uă bè hơ̆, broă gròi sền cau kòp in tàm jơh ală bơta den broă lơh bòl glar ngan mờ kong uă bơta kơn jơ̆. Bulah bè hơ̆, khoa mờ hìu sơnơm kung neh lơh ngan rơndap tap sèng ai cau lơh broă in lơh broă tàm pơdar nàng gàr niam pràn kơldang să jan ai oh mi in pơn jat tai lơh broă tàm ngai tơnơ̆”.

Bulah lơh broă tàm tiah geh uă bơta khih, ơm rềp mờ ală jơnau pơhìn bơ tờp kòp, hơ̆ sồng geh ală tŭ geh uă ir cau kòp, geh uă bơta kơn jơ̆, mơya điều zưỡng  bơh Khoa dê kung gam gròi sền cau kòp dùl bă jơh nùs mờ wil tơl, ờ geh bơta tam cah is halà ờ rờm, sùm ai cau kòp lơh tờm sơm kòp nàng cèng wơl bơta chờ hờp ai cau kòp mờ cau tờm cau kòp in.

Điều zưỡng khoa kấp kứu- Hìu sơnơm dờng tiah Tây Nguyên

Uă cau sùm pơn yơu điều zưỡng  là broă lơh kòn ƀan rhiang jơi nòi dê tài bơh cau nàng khi drơng broă gròi sền là cau kòp mờ jơh bal cau tờm hìu bơnhă khi dê. Cau kòp mờ hìu bơnhă cau kòp dê den geh uă bơta, bơh cau pas tus cau rƀah, cau geh bơta chài bơsram sră tus cau ờ git sră, bơh mờng kwèng, nùs nhơm tơl nă cau kung krơi. Bè hơ̆ den tàng nàng kờñ rềp mềr, git ală bơta cau kòp kờñ ờ di là bơta ƀuơn. Den tàng, lơh broă điều zưỡng, bơdìh mờ mờng chài lơh broă den pal geh bơta kờñ gơboh broă lơh, git ơt ơl, git iat mờ wă cau kòp tai.

Mò Trương Thị Tuất (cau tờm cau kòp dê) ơm tàm sơnah ƀòn Ea Tam, ƀòn dờng Buôn Ma Thuột, càr Dăk Lăk đơs: “Mpồl y, ƀák sĩ jơh nùs ngan, ờ git là tŭ jơ lơi, gùt ngai jùt ràu, tơn soh phan cau kòp in, hơ̆ sồng siam, kơlôi rơcang bơta bic lơhă cau kòp in tai, điều zưỡng jơh nùs ngan tàm broă lơh”.

Jat Mpồl lơh sơnơm dunia pà git, gah lơh điều zưỡng là 1 tàm 3 broă lơh tờm bơh gah lơh sơnơm dê, geh sơm kòp, gròi sền mờ rơcang gàr lài. Tŭ do, gơnoar broă bơh cau điều zưỡng dê ờ mìng geh đơs niam, geh ki ngàm tàm gah lơh sơnơm mờ gam geh jơh gùt mpồl bơtìan cih dờp tàm gùt plai ù. Bulah bè hơ̆, geh 2, 3 bơta kal ke, bơta lòng ai tơlik ai gah lơh điều zưỡng Việt Nam in là jơnau kờñ kham kòp, broă drơng ala sơnơm tơmba, khà kờp làng bol, sơnam kis jŏ kờp bal, khà ală kòp jŏ nam.. ndrờm gơguh uă, tàm tŭ cau lơh điều zưỡng ờ hềt tơl bè khà mờ bơta niam. Bơdìh hơ̆ tai, priă lơh geh bơh broă lơh điều zưỡng dê đơs is, kwang bàng lơh sơnơm dê đơs bal gam lơyah, ờ hềt gàr tơl jơnau kờ` pal geh tàm rài kis. Bơta do lơh gơ rềng uă ngan tus nùs nhơm kung bè bơta jơh nùs mờ broă lơh khi dê.  

Tŭ do, broă điều dưỡng geh sền là dùl tàm ală broă lơh kwơ màng ngan gơrềng tus mờ bơta pràn kơl dang să jan. Mơya, do kung là broă lơh pal dờp uă kal ke, glar bòl. Nàng wă loh rơlao tai bè gơnoar bơh cau lơh broă điều dưỡng tàm broă sền gàr bơta pràn kơl dang să jan cau kòp kung bè ală broă phi să ndơ̆p ndơr is bơh ală cau lơh broă do dê, dơ̆ lùp ồng Hồ Sĩ Phú, Kwang atbồ cơl dŭ điều dưỡng, hìu sơnơm tiah Tây Nguyên tơnơ̆ do geh kơlôi sơnơng tơl rơlao bè broă điều dưỡng, bơh tŭ hơ̆ geh sền kwơ rơlao ală broă pơgồp bal bơh ală cau lơh broă do dê gơwèt mờ broă lơh sơnơm.

Ơ ồng, cau điều dưỡng geh gơnoar broă bè lơi tàm broă sền gàr bơta pràn kơl dang să jan cau kòp in?

Ồng Hồ Sĩ Phú: “Broă điều dưỡng pa tơnguh bơtàu pràn kơl dang bơh nam 1990 tus tŭ do. Mùl màl lài do, tàm rài tam lơh cau sơnđan là y tá. Ală y tá mìng geh bơsram di pơgăp 3 nhai mờ mìng geh dùl gơnoar broă lơh mơ hơ̆ là lơh jăt jơnau sồr bơh gah lơh sơnơm, gơrềng uă ngan tàm ƀák sĩ. Tơnơ̆ do, broă điều dưỡng neh pờ ơnàng mờ bơto geh uă ngan bơta ngăc ngar. Tŭ do, lơgar Việt Nam gam bơto bơta ơdŭ trung kấp, cao đẳng, đại họk mờ tus tŭ do neh bơto tus tiến sĩ bơh gah điều dưỡng dê. Broă bơto neh geh pờ ơnàng, pơn drờm mờ ală gah broă ndai den kung neh geh dùl gơnoar di pal. Tơngai mờ cau kòp geh tìp mờ cau lơh sơnơm uă ngan là điều dưỡng. Cau điều dưỡng là cau wă rò cau kòp bơh sơnrờp tus mờ tŭ cau kòp rê bơh hìu sơnơm, cau điều dưỡng kung lơh ală sră nggal tơm priă bè bơto pơlam, lam sồr ai cau kòp in. Gam tàm tơngai piam kòp tàm hìu sơnơm, cau điều dưỡng geh kơnòl tŭ cau kòp mŭt den wă rò, tơnơ̆ mờ hơ̆ ală broă bè sơnơm, jơnau sồr gah lơh sơnơm, sền gàr bè broă sào sa phan bơkah, hùc sơnơm, sền gròi bè broă gơdờp phan sa bơkah nàng git mờ yal ƀák sĩ in nàng geh gùng dà sơm kòp di pal. Bơdìh hơ̆ tai, cau điều dưỡng gam sền gàr bè phan sa, rơngal bĭc cau kòp dê. Ngan là ală cau kòp ung thư tơngai dŭt ndơl den cau điều dưỡng di gơlan ơm rềp bal pơn dờn pơn diang lơh tơmù ƀà bo8ta jê sồt ai cau kòp in. Bơdìh hơ̆ tai, điều dưỡng gơwèt mờ cau kòp ờ hoan ơwañ să den pal geh broă tơnguh wơl bơta pràn să jan den cau điều dưỡng kung sùm tus bal. Tàm ală khoa sơm kòp cau kòp jroă den broă sào sa cau điều dưỡng kung drơng lơh ha là rào phan ƀơ̆ kung geh cau điều dưỡng lơh, bơh broă koh nđias jơng tê, rơco sŏ... jơh ală broă den cau điều dưỡng ndrờm lơh cau kòp in tàm tơngai gam sơm kòp.

Ơi, bơh jơnau đơs ồng dê pa do pà gŏ, cau điều dưỡng geh gơnoar broă kwơ màng ngan tàm broă sền gàr cau kòp. Bè hơ̆, ală kal ke tŭ do bơh điều dưỡng dê tàm hìu sơnơm he bè lơi?

Ồng Hồ Sĩ Phú: “Tŭ do, tàm hìu sơnơm tiah Tây Nguyên geh rơlao 700 nă điều dưỡng, bè bơta tờm kung neh di pal ing, mơya di lah pơn drờm mờ khà cau kòp tŭ do rơlao 1 rơbô 600 nă cau piam kòp, ờ hềt kờp cau sơm kòp hờ bơdìh hìu sơnơm den đều dưỡng gam ờ tơl. Kờñ mờr di ndrờm bal den gơtùi, mơya jăt jơnau kơ̆p kờñ bơh cau kòp den kal ke ngan. Mìng kơ̆p kờñ mpồl bơtiàn dờp gơwèt mờ broă điều dưỡng geh ndrờm bal di lah pơn drờm mờ bơta pràn geh ai. Dà lơgar geh ală broă dong kờl di pal, tàm hơ̆ uă ngan là priă geh di pal ai điều dưỡng in đơs is, kwang bàng gah lơh sơnơm đơs bal nàng bol añ iang nùs lơh broă, jơh nùs drơng broă ai cau kòp in niam rơlao. Tàm mùl màl ală oh mi sền gàr ndrờm lời bơta gơboh gơbài tàm hìu nhă là tờm, bè lơh broă trồ mang den pal lời kòn ơm is tàm hìu, ờ geh tơngai nàng lơh broă ai hìu nhă in uă. Tơngai nam 2021 là kòp Kovid-19 gơtờp uă tàm càr Dăk Lăk. Bơh tŭ kòp Kovid-19 gơlik geh den broă điều dưỡng geh git tus uă ngan. Ală cau do geh tus tàm ală tiah bơh tàm anih kơrian nàng sền gròi kòp gơtờp tus mờ hìu sơm kòp. Hơ̆ là ală glar bòl bơh điều dưỡng dê, neh ai uă ngan tơngai. Bơh tơngai kòp gơtờp den tŭ do broă điều dưỡng ơm ờ lơh broă tàm hìu sơnơm gal ngan. Bơnah uă là tài kal ke bè broă lơh, bè rài kis. Tŭ do, broă dong kờl oh mi geh dờp priă nhai là tờm ngan. Ngan là ală điều dưỡng pa mŭt lơh broă di pơgăp rơlao 3 tơlăk đong tàm 1 nhai. Pơn drờm mờ bơta pràn geh ai den ờ di pal, ờ tơl nàng ngui tàm rài kis ală cau do dê”.

Jơnau kơ̆p kờñ bơh ồng dê bè broă lơh điều dưỡng tàm tơngai tus bè lơi?

Ồng Hồ Sĩ Phú: “Kơ̆p kờñ ală anih lơh broă geh gơnoar, ală anih lơh broă lơh sră nggal, ờ mìng is broă lơh điều dưỡng mờ geh bal jơh gah lơh sơnơm geh broă dong kờl nàng oh mi lơh sơnơm iang nùs lơh broă. Tŭ ală cau do neh tơl ngui tàm rài kis, să tờm bal mờ hìu nhă den oh mi geh jơh nùs mờ broă lơh rơlao”.

Ơi, dan ưn ngài ală jơnau đơs bơh ồng dê!