VOV4.K’ho- Kờp tus tŭ do, gùt càr Dăk Lăk neh git gŏ rlau 15 rbô nă cau bơtờp kòp Kovid-19, tàm hơ̆ geh rlau 12 rbô nă cau neh geh sơm bời, khà gam wơl gam geh sơm kòp. Tàm khà ală cau neh geh sơm bời, pràn wơl kung gam geh dùl êt cau gơtìp ală tềl tơnggŏ kòp Kovid-19 jŏ jòng tàm uă poh, geh tŭ 2, 3 nhai, hòi là bơta gơ lời wơl tơnơ̆ bơtờp kòp Kovid-19.

Ồng N.T.T, 49 sơnam, ơm tàm ƀòn dờng Buôn Ma Thuột, càr Dăk Lăk neh sơrlèt gan 15 ngai sơm kòp tàm Hìu sơnơm ing sồ 1 tàm sơnah ƀòn Ea Tam, ƀòn dờng Buôn Ma Thuột tàm nhai 8 nam 2021. Tơnơ̆ tŭ bời kòp mờ rê wơl tàm hìu geh 2 poh, ồng T kung gam ală tềl tơnggŏ glar să, sàu sa ờ bơkah mờ ờ lơhă bic sùm. Hìu bơnhă pal sùm pơn jờng nùs nhơm, pơgồp bal mờ sàu sa tơl pràn sùm den hơ̆ sồng bơta do bơh ồng T dê gơmù đau.

Tam pà tai bè pràn kơldăng să jan he dê, ồng T pà git: “Tơngai bơtờp kòp Kovid-19 tài añ ờ hềt geh cit sơnơm vaccine den tàng añ rơngòt ngan, kơlôi rơcang ngan. Ờ git là să tờm he jai sơrlèt gan kòp do halà ờ. Bulah bè hơ̆, bơtuah ngan, mìng tàm 15 ngai, añ neh bời kòp mờ geh rê wơl tàm hìu. Mơya tơnơ̆ hơ̆, añ kung ờ hềt pràn ngan sơl, kung gam ờ lơhă bic, sàu sa ờ bơkah, bic sùm gơtìp nrơt, kah rơngal hơ̆ sồng bic ờ lơhă tơn. Mơya kung bơtuah geh hìu bơnhă sùm ơm rềp pơn jờng, gròi sền, tŭ do bơta hơ̆ neh gơmù uă ngan.”

Jat Tiến sĩ Châu Đương, Kwang atbồ Hìu sơnơm kòp jòr bơsiă gơlik mhàm mờ kòp klờm soh càr Dăk Lăk pà git, tus tŭ do, càr Dăk Lăk neh geh rlau 9 rbô nă cau bơtờp kòp Kovid-19 geh sơm bời. Mơya, ờ di cau kòp lơi kung pràn wơl mờ gàr niam nùs nhơm tơnơ̆ rê bơh hìu sơnơm, tŭ neh bời kòp Kovid-19.

Ală cau jak chài bơh Mpồl lơh sơnơm dunia dê kung đơs nền, uă cau bulah xét nghiệm ờ gam kòp mơya kung ờ hềt ngan ngồn pràn wơl bè să jan, geh tŭ uă cau gơbàn kơn jơ̆ tàm bồ tơngoh. Ală cau F0 neh geh tŭ gơbàn jroă, ngòt rơngơt, pal tă nhơm mờ măi mung gam ală tềl lời wơl tàm klờm soh, khi kờñ ngan geh gròi sền. Ală cau kòp do geh sền là gơbàn jơnau gơ lời wơl tơnơ̆ kòp Kovid-19 halà kòp Kovid-19 jŏ jòng. Ală tềl tơnggŏ uă ngan rlau jơh là glar să, ală tềl tơnggŏ bè bồ tơngoh bè kal ke tă nhơm, kơlôi rơcang, rơ ngòt, kơlôi sơnơng uă, ờ gơtùi gròi sền, ờ gơtùi rơcang ngac, ờ huan kah mờ ờ lơ hă bic lơh bơta niam rài kis gơmù uă ngan.

Tiến sĩ Châu Đương pà git: “Uă ngan cau kòp Kovid-19 tơnơ̆ tŭ geh sơm bời kòp rê tàm hìu den pràn kơldăng să jan niam, hơ̆ là cau kòp hời rơ hời sàu sa bè ờ wơl, ală bơta pràn bè gùng tă nhơm niam wơl, cau kòp rê wơl mờ rài kis, lơh broă bè ờs. Bulah bè hơ̆, bơdìh hơ̆ kung geh dùl êt cau kòp tŭ rê tàm hìu geh bơta glar să jŏ jòng, pràn kơldăng să jan gơ rềng jŏ jòng. Dơ̆ 2 là bè nùs nhơm bơh cau kòp dê den gơtìp gơ rềng, digơlan là gơbàn bơta kơlôi rơcang, ờ lơ hă bic tàm tơngai jŏ jòng. Ală cau kòp do pal geh tŭ tơngai kung bè geh broă mblàng yal jơnau nàng pơlam cau kòp in git bơta chài gròi sền is tàm hìu nàng khi in hời rơ hời mut gơ rờm wơl mờ mpồl bơtiàn mờ rê wơl mờ rài kis bè ờs.”

Kung jat Tiến sĩ Châu Đương pà git, cau bơtờp kòp Kovid-19 tơnơ̆ tŭ bời kòp, nàng sơlơ tơnguh bơta pràn kơldăng să jan mờ pràn wơl, cau kòp pal tàp pràn să jan nggờc, tàp zưỡng siñ, ờ huan lơh broă kơn jơ̆, pal lơh broă nggờc hơ̆ sồng tơnguh hời rơhời bơta kơn jơ̆, dong lơh prài kal ke. Bơdìh hơ̆ tai, cau kòp bañ ơm is dùl nă halà tam cah is mờ cau ndai tàm hìu, khi kờñ geh bơta tam pà bal bơh tơl nă cau dê. Bơdìh hơ̆ tai bañ hùc dà ce, kơphe tàm trồ măng, pal sa uă biap, plai chi, dà mrềt mờ hùc tơl bơh 1 lít nggùl tus 2 lít dà tàm 1 ngai. Tam gơl sùm phan sa, trŭ gơm phan sa bơkah nàng lơh gơlik bơta sa bơkah, sa uă dơ̆ tàm ngai.

Nàng wă rơlao tai bè broă sền gàr cau kòp tơnơ̆ mờ kòp Kovid-19, he iăt bal jơnau lùp mờ Tiến sĩ, bác sĩ Châu Đương, Kwang atbồ hìu sơnơm kòp jòr bơsiă gơlik mhàm mờ kòp klờm soh càr Dăk Lăk.

Ơ bác sĩ, cau gơtìp kòp Kovid-19 mơng geh ală bơta tơngŏ bè lơi?

Tiến sĩ Châu Đương: “Gơwèt mờ kòp Kovid-19, tŭ gơtìp kòp, geh tus 80% là ờ tơngŏ mờ tơngŏ kòp di mơ. Ală cau gơtìp kòp di mơ mờng geh tơngŏ ndrờm bè kòp nggù bè ờs, bè cau kòp glar tàm să, jê rơnồng dờ, bơsiă, di gơlan gơlik dà muh, bơtang bơr... ală bơta tơngŏ ờ geh loh làng ngan. Mìng geh ală cau kòp tŭ geh ală bơta tơngŏ jroă rơlao, bè geh bơta as sồt klờm soh, ờ pràn tă nhơm den hơ̆ là ală cau kòp geh tơngŏ jroă rơlao, bè cau kòp geh tơngŏ glar tă nhơm, geh bal tŭ nggui bè ờs ha là bic kung gam glar tă nhơm. Ha là cau kòp gơsăp ntơh, ha là cau kòp gơtìp jê ndul gơjroh. Hơ̆ là ală bơta tơngŏ mờng tìp ngan tàm ală cau kòp Kovid-19 gơtìp jroă”.

Ơ bác sĩ, bè hơ̆, nàng bơta pràn kơl dang să jan cau kòp geh gơguh pràn wơl, bác sĩ geh jơnau bơto sồr bè lơi bè broă sền gàr bơta pràn kơl dang să jan tàm hìu ờ?

Tiến sĩ Châu Dương: “Phan sa bơkah là dùl broă kwơ màng gơwèt mờ cau kòp tơnơ̆ mờ kòp Kovid-19. Tài tŭ gơtìp kòp, jơh gùt să jan ndrờm gơtìp jơh, tàm hơ̆ uă ngan là broă ngui phan sa bơkah. Den tàng, cau kòp tơnơ̆ mờ tŭ neh bời, broă lơh lài ngan là pal saò sa tơl phan sa bơkah, bè protein ha là ai ală phan sa bơkah bè vitamin ală bơta. Mùl màl, bè tàm broă saò sa bơh cau kòp pal ndrờm bal, pal geh poăc, ka, tăp, tàm hơ̆ uă ngan là biăp, kơnuh, plai chi. Do là ală phan sa niam ngan tus mờ bơta pràn kơl dang să jan, gơtùi tơnguh bơta pràn rơcang sơndră nàng cau kòp gơguh pràn.

Bơdìh hơ̆ tai, cau kòp pal tàp pràn să jan, bè tập thể dục di mơ, ơwañ să di mơ, tơnơ̆ mờ hơ̆ tơnguh rơhời nàng să jan geh bơta pràn, geh bơta pràn rơcang sơndră wơl mờ ală bơta kòp ndai kung bè mhar dong kờl să jan tơnguh wơl rài kis bè ờs. Mờ dùl bơta tai añ đơs là kwơ màng ngan, hơ̆ là nùs nhơm. He pal bơsong niam geh broă nùs nhơm nàng cau kòp tơnơ̆ mờ tŭ neh bời kòp là cau kòp mờng gơtìp ƀàs sìl ha là ngòt mpồl bơtiàn tam cah is. Tŭ do, geh uă ngan cau kòp rê tàm hìu gơtìp mpồl bơtiàn tam cah is, hơ̆ là cau ngòt gơtờp kòp tus mờ cau ndai den tàng tam cah is. Den tàng, he pal lam sồr nàng cau kòp bal mờ mpồl bơtiàn wă bè kòp do tơnơ̆ mờ tŭ bời kòp den ờ gam lơh gơtờp tai, ha là tơnơ̆ mờ tŭ sơm kòp jŏ ir tơngai, bè xét nghiệm CT rơlao 30den ờ gam geh pràn nàng gơtờp tai. Den tàng mpồl bơtiàn bañ tam cah is mờ cau kòp kung bañ ờ sŭk, pal chờ hờp, kis bal mờ tơrgùm bal mờ rài kis mpồl bơtiàn.

Gơwèt mờ kơnòm dềt bal mờ cau dờng sơnam, sền gàr bơta pràn kơl dang să jan tơnơ̆ mờ kòp Kovid-19 là kwơ màng ngan, bác sĩ gơtùi tam pà tai bè broă do lah ờ?

Tiến sĩ Châu Đương: “Gơwèt mờ kơnòm dềt bal mờ cau kra den do là cau ƀuơn ngan gơtìp, ƀuơn ngan aniai tài bơta pràn kơl dang să jan ờ tơl ha là gơtìp ờ pràn tơn. Den tàng, cau do pal geh sền gàr mờ ai tơl bơta phan sa bơkah. Bè kơnòm dềt, tơnơ̆ mờ tŭ bời kòp pal ai tơl phan sa bơkah. Bè kơnòm dềt gam pô mè den pal pơn jăt tai ai pô dà toh mè là niam rơlao, ai sa ală phan sa ƀuơn tơrdih, geh uă bơkah nàng kòn dềt mhar pràn mờ geh bơta pràn sơndră mờ kòp. Di lah gơwèt mờ cau kra, bơta pràn sơndră mờ kòp neh gơmù tài să jan neh dờng sơnam den tàng broă sào sa phan bơnah bal mờ broă tàp pràn să jan di mơ gơdờp bal mờ sơnam nàng lơh bè lơi broă tàp pràn să jan, mờ gàr niam bơta pràn kơl dang să jan nàng tơnguh uă bơta pràn sơndră mờ kòp bơh cau kòp dê.

Ơi, dan ưn ngài ală jơnau geh kwơ bơh bác sĩ dê!

Cau mblàng K' Duẩn-Ndong Brawl