Mhe jêh pĕ sầu riêng bôk năp geh rlău 700 rkeh prăk, wa Hoàng Mạnh Thoan, thôn Ea Ruế, xă Dliê Ya, nkuăl Krông Năng, n’gor Dak Lak lŏ nchrăp pĕ cà phê ta du ntŭk neh. Wa Thoan kơp êng, đah rnoh geh nchrăp 16 tấn, rnoh khlay cà phê dôl âk, mbra geh nklăp 1 rmen 600 rkeh prăk. Kơp n’ăp tiếu bah năp nĕ, năm aơ mir têh 3 ha an geh 3 rmen prăk. Wa Thoan knơm, ntrong ƀư tăm âk ntil bah nơm n’hanh bah lĕ Tây Nguyên aƀaơ dŭt ŭch, rlet rlău n’ăp rnoh geh n’hanh khlay ndơ lŏ mir.

Kơt nô saơ, tăm tâm srah ri cà phê bah oh hôm e geh play nâm ơm. Ma sầu riêng geh play nâm ơm đŏng ma pơng hôm tâm rgop uĕh ndrel đŏng.

Nuĭh kan lŏ mir ta âk ƀon lan ta Tây Nguyên nti tĭng tăm âk ntil, dŭt lôch uĕh n’hanh geh prăk âk. Êng nô Y Pốt Niê Henrri, bu klô Êđê ndâk njêng Công ty cổ phần Ede Cafe, n’gor Dak Lak, mô knŭng lôch geh đah ndơ “cà phê mbli kah sầu riêng” ma hôm mir sầu riêng tâm srah đah cà phê bah rnăk wâl n’hanh ăp mir tâm rgop, tât rnôk pĕ.

Du tơm sầu riêng kơt ta aơ lah rlău 10 rkeh prăk. Ma du ha cà phê dơi tăm srah 100 tơm sầu riêng. Hôm bah meng aơ lah cà phê, khay 11 aơ lah pĕ. Du đêt tơm sa play lĕ dŭm hôm. Tơm jêt dơm ma play dŭt rklê, ma rnoh khlay cà phê aƀaơ ri dŭt âk tay.

Đah rnoh neh lŏ mir bơi kơt mô rgâl, Tây Nguyên ngăch jêng nkual tăm sầu riêng têh ngăn Việt Nam, rnoh khlay tăch n’gluh năm 2024 geh 1,3 rmen đôlar. Nkre, hôm e dơi mât jâng nsan têh cà phê n’hanh tiêu, pă an bơi 65% rnoh ndơ tiêu n’hanh 94% rnoh ndơ cà phê lam dak, nsĭt geh nklăp 6 rmen đôlar knŭng tâm 9 khay bah năm 2024.

Mô knŭng hăn lor âk ntil nău khlay wăng sa, rêh jêng ntŭk ntŭk ntô tâm nkual tăm cà phê, Tây Nguyên hôm geh njoat hăn tâm tâm ăp nău ƀư tĭng tâm di lam ntŭr neh mpeh uĕh kah, kloh rah wah n’hanh hun hao nâp nâl. Nklăp 200.000 ha cà phê ta nkual lĕ dơi ăp kơp dơn lam ntŭr neh; rlău 600 nkual tăm, đah âk rbăn ha tơm tăm ăp ntil lĕ dơi pă mrô rhŏ an tăch n’gluh. Hôm ƀa ƀă bah lŏ mir Tây Nguyên, dơi lam hvi đah ăp nău nchrăp ƀư mât uănh ntŭk ntô nâp nâl n’hanh nău nchrăp ƀư tâm di rgâl trôk nar.

Tĭng Tiến sĩ Phạm S, Groi Kruanh UBND n’gor Lâm Đồng, ta ăp trong lĕ n’hanh dôl nkra njêng, lŏ mir Tây Nguyên mbra têh dăng, rƀŏng tât jêng ngoăy tâm âk ntŭk bah lŏ mir lam ntŭr neh:

Rnôk ƀư tĭng trong khlay ndoh ndơ lŏ mir lam ntŭr neh ri trong ƀư mbra êng. Nĕ lah bah ntơm jŭr ntil, tă  bah ndơ geh joi tu tơm nkra njêng, tât pĕ lêh, nchroh mbơh ntŭk tăch n’hanh geh nuĭh ăp nar ta ntŭk tăch dak bah dih. N’hanh nău dơh lah ăp doanh nghiệp Lâm Đồng tâm rgop đah ƀon lan dŭt uĕh. Tâm rgop mô knung lah 1-2 năm dăch aơ ma lĕ rlău 20 năm. Yor nê, Lâm Đồng tŏng dơi n’hanh dŭt dơh râng trong khlay lam ntŭr neh.

9 khay năm 2024, nău khlay tăch n’gluh bah ndơ lŏ mir Tây Nguyên lĕ geh rlău 7 rmen đôlar, rgop nklăp 26% prăk geh tăch n’gluh rmôt ndoh ndơ lam dak. Aơ lah ntơm bah tâm lịch sử hun hao, mĭn lah jâng nsan nar lơ âk bah lŏ mir Tây Nguyên. Tâm trong nchrŏng hun hao mhe, Tây Nguyên mbra pơk hvi rnoh neh ma rƀŏng dăng lơn tât hun hao nâp nâl, yơn gay hao rnoh ndơ, khlay n’hanh jâng nsan ndơ lŏ mir bah nkual hôm e dŭt âk.

Dŏng dŭt n’hâm gay ndoh ndơ mhe ăp jâng mrô, ăp ntrong ƀư lŏ mir âk ntil hưu cơ dôl dơi pơk hvi ngăch, dơh âk cà phê, tiêu, sầu riêng, ca cao, mắc ca bah Tây Nguyên dôl dơi uĕh ngăn. Đah ăp hiệp định lam ntŭr neh mhe n’hanh nsum mpôl tâm rgop dăng, lŏ mir Tây Nguyên geh nău rgop jru hvi, jâng nsan lah ngoăy tâm ăp ntŭk lŏ mir lam ntŭr neh dôl na nê̆ ta nkual neh aơ.