VOV4.M’nông: Tâm rnôk tâm lơh lăp Việt Nam kăl e, mô êng nklăch ƀom, pănh ndrak, rlau n’gul rach năm bah năp nê, tahen Mỹ hôm dŏng du ntil ndơ ƀư khih ngăn nê lah dak si hoá học. Ndrel đah n’hâm lơh khuch ntŭk ntu gŭ âm ƀư jêng ăp nkuăl neh khĭt, lơh jêng nau khuch ma dak si hoá học ƀư đah kon nŭih dŭt n’hâm klach ngăn ndrel ê geh nsrŭng, nau ji geh ntơ “Da cam/điôxin” hôm geh ơm ntoch jong tât ăp rơh ba kơi.

          Geh ntŭk ma bu nơih gĭt ndơn rnoh nau khuch bah nau tâm lơh hoá học yor tahen Mỹ lơh nê lah Ntŭk Kơl an ndrel nau kan kơl kon nŭih tâm n’goer Kon Tum ntŭk aơ dôl rong nklăp 54 kon se rven. Wa Phạm Thị Lan, Giám đốc Ntŭk kan aơ mbơh, tâm rnoh ăp mon, geh âk mom mô gĭt nu nau, rven săk jăn...Ăp mon aơ âk ngăn geh ntŭk aơ vơt sĭt rong ntơm bah nkuăl Sa Thầy, Ngọc Hồi, ntŭk ma n’gul rach năm bah năp lah ntŭk ma tahen Mỹ srih dak si hoá học:

         ‘Rnôk aơ, kon se rven rvo jâk ngăn tâm ntŭk kan kŏ geh bơi tât 50%. Ăp kon se knŭng vor lă lêng du ntŭk. Săk jăn khân păng mô dăng, n’hâm mô geh. Tâm nrôk rgala yan lah ăp kon se aơ nơih geh nau ji ngăn, ma nau ji bah khân păng ri jâk ngăn. Geh ăp kon se uănh kơt lah dăng ngăn, yơn lah mô gĭt nu nau ôh, nti 5 năm mro mô gĭt du play săm ƀŭt. Mât chăm jêr ngăn, roh âk n’hâm ngăn lah ăp kon se rven rvo, khuch hô”.

          Lah ntŭk tahen Mỹ ndâk nau tâm lơh hoá học tâm lơ 10/8/1961, âk nkuăl bah n’gor Kon Tum geh srih âk tŏ đah 346 rbăn lít dak si hoá học, tâm nê geh rlau 34 rbăn lít dak si khih. Tât rnôk aơ, nau khih hôm tâm neh, ƀư âk nŭih geh nau khuch jŏ jong. Kơp tât khay 6/2021, lam n’gor Kon Tum geh bơi tât 8000 nŭih geh ntưp dak si khih hoá học, tâm nê bơi tât 1000 nŭih hŏ ndrel dôl geh kơl an ăp khay bah Ngih dak. Lah tahen ơm geh ntưp dak si khih hoá học, wa Nguyễn Vươn, 79 năm, ngih tâm Tổ Dân phố 8, nkuăl têh Đăk Hà, nkuăl Đăk Hà, n’gor Kon Tum, mbơh, nau ji jŏ mro ndrel ntưp tât kon sau:

          ‘Gâp geh ntưp dak si khih hoá học rnôk nê nơm kŏ mô gĭt. Tât jêh aơ, saơ n’hâm soan mô dăng ma ngăn lah tâm săk rnôk aơ âk nau ji ngăn. Nau khuch bah dak si hoá học ri ma ngăn lah n’hâm soan ân deh kon ri mô geh ôh. Nơm deh kon ri rong dơm, yơn lah mâp nau jêr ngăn”.

          Tâm nau tâm lơh hoá học jong 10 năm, ntơm năm 1961 tât năm 1971 tahen Mỹ hŏ ƀư bơi tât 20 rbăn tŏ, srih rlau 80 rkeh lít dak si nkhĭt tơm si, tâm nê geh 61% lah dak si geh 366kg dak si khih đioxin ndrel đah rlau 9000 tấn dak si CS srih tâm miền Trung ndrel miền Nam bah Việt Nam. Jêh nê nau khuch tât đah ntŭk ntu, nau tâm lơh khuch tât ăp nŭih tă râng tâm lơh ndrel kon sau khân păng. Đại tá Phạm Công Hữu, Groi Chính uỷ Binh chủng hoá học mbơh, nau ngăn hŏ saơ lah nau tâm lơh hoá học yor tahen Mỹ ƀư ta Việt Nam hô ngăn, jong ngăn ndrel khuch ngăn tâm nau rêh kon nŭih. Nau kan rklaih khuch dŭt jêr ndrel rnôk aơ hôm lŏ rklaih:

          ‘Binh chủng hoá học nsôih tâm rgop nsum ma ntŭk kan, rmôt kan bah nkuăl geh tât gay ma mêt uănh, rklaih lơi nau khih hôm kol rnôk tâm lơh tâm ăp miền Trung-Tây Nguyên, ngăn lah tâm ăp Quân khu 4, 5, 7, 9. Êng binh chủng hoá học phung hên nsôih tâm rgop nsum đah ăp rmôt kan, êng nŭih ƀon lan tâm ndrel ba dih dak ƀư nau kơl an nŭih ntưp dak si khih đioxin tâm 11 n’gor mpeh ba dâng”.

          Bah năp nau khuch ê bah, moh săk Dioxin, Thượng tướng Nguyễn Văn Rinh, Kruanh rmôt kơl an nŭih ntưp dak si khih Dioxin Việt Nam mbơh, ndrel ma nau bonh đă rmôt kơl an, mât chăm nŭih ntưp, Rmôt hôm ntoh măt ân ăp nŭih ntơm hăn phong 37 công ty háo chất Mỹ hŏ nkra dak si khih Dioxin pă ân tahen Mỹ dŏng tâm rnôk tâm lơh Việt Nam. Bol ma nau tâm lơh bah ăp nŭih ŭch nsĭt nau dơi ân nŭih ntưp khuch dak si khih Đioxin Việt Nam ê dơi geh ngăn, yơn kŏ hŏ ƀư ân nŭih Mỹ, tahen Mỹ gĭt dơi aơ lah nau khuch ngăn bah nau tâm lơh ndrel khân păng ân geh nau ƀư ngăn đah ăp nŭih mâp khuch, kŏ kơt lah mô dơi nkah ƀư tay:

          Tâm 4,8 rkeh nŭih Việt Nam geh ntưp dak si khih Dioxin, geh rlau 3 rkeh nŭih lah nŭih ntưp. Tât rnôk aơ, bol ma rlau 50 năm rlet rlau, yơn nau ji geh ntơ “Da cam/đioxin” hôm ơm, ăp nar ƀư khuch, ƀư ji, ƀư ân âk rnăk vâl tŭp tâm nau khuch hoach. Gay ma ƀư bah nau ji geh săk ntơ da cam/diôxin, nau kan “Kơl an yor nŭih ntưp dak si khih Dioxin” yor Uỷ ban Trung ương MTTQ Việt Nam rgŏ jă dôl ma lŏ ntrŭt dăng gay ma bonh đă nuih n’hâm ăp nŭih ndrel ăp rnăk, kơl an khân păng rlet rlau ji kuet geh tay n’hâm gay ma rlet rlau tâm nau rêh./.

Nuĭh rblang: H'Thi