Tĭng ntŭk uănh nđôi kop ji n’gor Dak Lak, bah bôk năm 2025 tât lơ 19/3, lam n’gor lĕ djôt dơn rlău 620 nuĭh duh ntôn luh mê gŭr, tâm nĕ 207 nuĭh ntưp đah kaman luh mê gŭr. Ăp nuĭh rgum âk ta ăp nkuăl Buôn Đôn, Krông Pắk, Ea Súp n’hanh M’Drắk, dŭt âk lah mô hŏ dơi chuh vaccine njrăng luh mê gŭr. Ta Kon Tum lĕ djôt dơn 665 nuĭh duh luh mê gŭr ta 10 nkuăl, nkual ƀon têh. Tâm rnoh aơ, 61 nuĭh lĕ dơi năl ntưp đah kaman mê gŭr n’hanh 599 nuĭh an lăp ngih dak si săm. Dŭt âk ăp nuĭh ntưp ji lah kon se bah oh bê-10 năm. Lơn lah, ta Gia Lai, bah bôk năm tât aƀaơ, Gia Lai lĕ djôt dơn rlău 1.900 nuĭh duh luh mê gŭr. Srê ji lĕ rêng hvi ta 17 nkuăl, nkual têh, nkual ƀon têh, rgum âk ta Chư Sê, Krông Pa n’hanh Đăk Đoa.

CDC Gia Lai mbơh lor kon se bah dâng 5 năm deh geh âk ntưp ji, lơn lah rmôt mô hŏ chuh mô lah mô hŏ chuh tŏng nglai. Dôl lah, du đêt nuĭh luh mê gŭr lĕ ntoh ta kon se bah dâng 9 khay, mô hŏ tŏng khay chuh.

Hôm ta Khoa Nhiễm-Thần kinh, Ngih dak si Nhi đồng 1 TP.HCM, rnoh kon se ntưp luh mê gŭr ta ăp n’gor nkual miền Trung, Tây Nguyên n’hanh mpeh bah dâng mbăn ndơ̆ hăn hao âk tâm âk khay bôk năm aơ. Yuh Nguyễn Thị Ngọc (20 năm deh, gŭ Tây Ninh) ndrel u dôl ntlơi nău kan gay mât uănh kon bu klô dôl săm luh mê gŭr ta Khoa nhiễm-Thần kinh, Ngih dak si Nhi đồng 1 TP.HCM. Yuh Ngọc an gĭt, bôl mon lĕ 7 khay deh, yơn knŭng mhe dơi chuh du nglai vaccine. Nkô̆ nău yuh chuêl ndơ̆ kon hăn chuh njrăng n’gang.

Du hê mon êng lăp ngih dak si bah năp kon oh du nar hôm jêh nĕ luh chiăt lor, jêh 2-3 nar bah kơi kon oh kơt nĕ dâl. Oh saơ săm mô bah, oh mô gĭt luh mê gŭr mbăn jêng dăn sĭt ngih dak si. Tât rnôk sĭt jay lŏ luh mê gŭr âk, hăn ngih dak si khân pơng lah kon oh geh luh mê gŭr mbăn ngăn hôm, đă an kon hăn lăp ngih dak si Nhi đồng 1 dâl.

Khoa nhiễm-Thần kinh aƀaơ dôl săm tâm ngih dak si an 70 nuĭh kon se ntưp luh mê gŭr, tâm nĕ 10 nuĭh an nsôr oxy tă bah trôm muh. 93% nuĭh lăp ngih dak si tât bah ăp n’gor bah dih TP.HCM.

Dôl lah, tâm rnoh kon se ntưp luh mê gŭr bah n’gor ndơ̆ tât, geh hao 80% nuĭh lĕ rgâl nău ji klơm soh, jêh nĕ lah môr proch, bih grăy mham n’hanh brêt têh. Du đêt kon se an bĭch ngih dak si jŏ 3 pơh mư n’hŭch. Ta Khoa hồi sức tích cực Nhiêm n’hanh Covid-19, Ngih dak si Nhi đồng 2, aƀaơ geh 8 nuĭh oh bê luh mê gŭr mbăn, geh rgâl nău ji n’hanh an uănh nđôi dŭt n’hâm. Lĕ rngôch bah ăp n’gor bah dih TP.HCM ndơ̆ tât. Oh bê ji jêt ngăn mhe 2 khay, mô hŏ chuh vaccine luh mê gŭr. Dŭt âk oh bê ji bah khoa lah nuĭh ji mbăn, bah dâng 2 năm deh, lăp ngih dak si tâm nu nău nsôr ngăch, rhoăt ntang tâh, pŭk hao muh, nsôr mô dăng. Nai dak si CK2 Đỗ Châu Việt, Kruanh khoa Hồi sức tích cực Nhiễm n’hanh Covid-19, Ngih dak si Nhi đồng 2 an gĭt, tu tơm ntưp dŭt âk bah ntŭk gŭ rêh, tâm nĕ geh n’ăp nuĭh rnăk wâl. Đê̆ đŏng, geh mon 2, 3 khay lĕ lăp ngih dak si nsôr măy yor ntưp ji bah mê̆.

Nai dak si Việt  lah đŏng, vaccine luh mê gŭr knŭng dun n’gang đah du đêt nuĭh. Âk me bơ̆ lŏ an lah, geh ji ơm ri mô chuh njrăng n’gang. Dôl rwê ngăn lah kon se an dơi chuh vaccine gay n’hŭch geh ntưp ji:

Ân njrăng geh ntôn vĭ rnôk tăng lah geh ji ơm ri mô dơi chuh njrăng lor. Nău aơ mô knŭng hôm e tâm nău mĭn bah nuĭh ƀon lan ma n’ăp nuĭh kan dak si. Âk nuĭh hăn but uănh, ôp nuĭh kan dak si mpeh nău chuh njrăng n’gang n’hanh dơn geh nău ơh lah geh ji aơ, ji ri rĭ mô an chuh, jêng tât nău kon se mô dơi chuh njrăng n’gang.

Tĭng Nai dak si CK2 Dư Tuấn Quy, Kruanh khoa Nhiễm-Thần kinh, ngih dak si Nhi đồng 1, dŭt âk ăp oh lăp săm geh tât nău chuh njrăng n’gang: klon se mô hŏ chuh, kon se mhe chuh du nglai mô hŏ nkah tay, kon se mô hŏ tŏng khay chuh n’hanh geh me bơ̆ dun chuh. Du đêt me bơ̆ ndơ̆ an nkô̆ nău mô tâm di, mô lah mĭn luh mê gŭr knŭng lah ji way mâp, jêng mô an kon chuh. Đê̆ đŏng, geh nuĭh ur sai tâm rlăch yor mô tâm ban ŭch nău chuh vaccine an kon. Nai dak si Quy an gĭt, hôm e geh me bơ̆ tĭng tâm nău leo “Dun n’gang vaccine”, djăt tâm ăp nău nkoch mô geh nkô̆ khoa học mpeh nău khih êng bah vaccine. Ăp klach rwê mô geh nkô̆ dôl ntrôl kon se geh nău ntưp ji, đê̆ đŏng rgâl mbăn. Nai dak si CK2 Dư Tuấn Quy mĭn lah:

An nkoch trêng âk gay kuăl jă nsum mpôl, ntrôl rŭch rmôt “dun n’gang vaccine” gay mât njrăng kon se. Gay nking n’gang luh mê gŭr, an tâm rgop nkoch trêng rjăp đah nău kan ntĭm nti, dak si n’hanh nău râng bah nuĭh ƀon lan tâm nău kơp uănh tay, tŏng ăp kon se dơi chuh. An geh lam ƀon lan ndrel ty mư lôch bah nuh srê.

N’gâng kan dak si djôt dơn rnoh nuĭh ntưp luh mê gŭr âk ngăn ta bah Dâng (57%), jêh nĕ lah miền Trung (19%) n’hanh mpeh bah lơ (15%). Lơ 19/3, N’gâng kan dak si lĕ ƀư 6 rmôt uănh nđôi, groi uănh, ntĭm, ƀĭt joet trong kan njrăng n’gang srê n’hanh mbơh ƀư trong chuh vaccine luh mê gŭr. Ăp rmôt mbra groi nđôi ndal ta ăp n’gor, nkual ƀon têh geh rnoh ntưp luh mê gŭr hao âk mô lah mbrơi mbơh ƀư trong chuh vaccine. N’gâng kan dak si đă, luh mê gŭr mô geh dak si săm tam, chuh vaccine lah trong mkra tam gay njrăng n’gang ji. Chuh vaccine an kon se bah 6 khay dêh let lơ mô knŭng mât njrăng săk soan nơm ma hôm mât njrăng n’ăp ntŭk gŭ rêh.

Ta năp nău ntoh luh srê, Ntŭk uănh nđôi kop ji ăp n’gor Tây Nguyên lĕ ndâk ƀư trong nchrăp chuh vaccine an kon se. Trong mbơh ƀư chuh an kon se bah 6 tât bah dâng 9 khay n’hanh kon se bah 1-10 năm. Wa Hoàng Hải Phúc, Giám đốc Ntŭk uănh nđôi kop ji n’gor Dak Lak lah rjăp, gay trong chuh geh tam, an nău lăp bah lĕ trong chính trị, nău tâm rgop rjăp đah nău kan dak si n’hanh ntĭm nti tâm nău uănh nđôi nuĭh, rgŏ jă me bơ̆ tŏng ăp kon se dơi chuh vaccine di nar.

Nău kan dak si đă bôk năp lah an chuh tŏng ăp 2 nglai vaccine an nuĭh bah 9-10 năm; tal 2 an dêr mâp ntŭk ntưp, an wăn bok put mbung ntŭk âk nuĭh n’hanh rao ty đah xa ƀu; Tal 3 tay lah ăp nar an răk rao săk jăn, ngih wâl lơn lah an nkoch trêng nuĭh bên wât kloh nău uĕh bah vacine luh mê gŭr, rnôk ntưp luh mê gŭr an tât dâl ngih dak si gay dơi but uănh, nchroh n’hanh săm dâl.