Tă bah nkual ƀon têh Kon Tum bơi 100km tĭng trong Tây Bắc, ƀon Vi Rơ Ngheo, xă Đăk Tăng, nkuăl Kon Plông gŭ nkhah êng n’hanh đăp mpăn đah yôk bri. Bôk khay 5 mhe rlău 62 rnăk ƀon lan đah nklăp 300 nuĭh, 100% lah kônh wa rnoi mpôl đêt Xơ Đăng răm rhơn wơt dơn nău ntrŭnh bah UBND n’gor Kon Tum kơp dơn Vi Rơ Ngheo lah ƀon pâl nđaih ntŭk gŭ rêh. Nô A Hiền, nuĭh hăn lor lôch 4 năm bah năp leo nuĭh ƀon lan răk ngih wâl, trong hăn tâm ƀon, ndâk ƀư ntŭk ntô nsrôih rgâl nău kan, nău rêh bah nuĭh ƀon lan lah kơt aơ:

 “Gâp măng nar mĭn njêng m’hâm ƀư dơi rgâl nău mĭn. Aƀaơ nău rêh bah kônh wa kơt nĕ lah ƀư tay kơt nĕ ri lơ nar lơ njê knŭng kuăl lah ƀư ba gay sa dơm. Nkual gâp tăm cà phê mô  hao uĕh, tăm ăp ntil tơm nkao mô hao jêng. Gâp kơp nar luh du năm ƀư mô tŏng. Gâp mĭn geh ngăn ƀơ bah gâp knŭng ƀư pâl nđaih nsum mpôl dơm”.

Gay jêng ntŭk tât bah năch dăch ngai, nuĭh ƀon lan Vi Rơ Ngheo lĕ dŏng ăp ndơ geh ơm, kơt si, lŭ ta dak diăng ntop đah tăm nkao, tăm si nkao, ntŭk ntô uĕh nđir tâm ƀon. Mât nău geh ơm bah bri, ƀon lan rgum joi, yơng ntil tăm geh rlău 1.000 yăng ƀưk địa lan n’hanh phong lan; ƀư nchoeng mât, rƀăy 5 yôk nkao phong lan n’hanh sim, rwăt wăr ƀon. Ndrel đah nĕ nuĭh Xơ Đăng rhŏ an năch. Bu ranh A Vinh, ngoăy tâm 5 rnăk gĭt wât ăp, dơi wơt năch pâl nđaih rlu rlău tâm măng răm rhơn, an gĭt:

“Gay ƀư jay aơ wơt năch pâl nđaih bĭch măng bu ranh nchrăp si tâm 4 năm. Tă aơ 2 năm bu ran tăch 4 mlâm rpu gay ƀư mhe jêh du jay aơ. Mô knŭng trok prăk nar ƀư hôm geh n’ăp soan bah kônh wa ƀon lan kơl tay mư jêh. Bu ranh saơ dŭt ŭch âk jay răm nđik kơt aơ, năch pâl nđaih saơ ăp nuĭh dŭt ŭch”.

Lah ngoăy tâm 2 nkual wăng sa têh bah n’gor Kon Tum, nkuăl Kon Plông mĭn pâl nđaih lah nău kan wăng sa khlay. Nău mât ndrăy ntŭk ntô gŭ âm, mât njrăng bri hon êng dơi nkuăl mĭn lah ngoăy tâm âk nău kan khlay gay bah nĕ ndrel đah ntŭk ntô bri geh ơm n’hanh nău uĕh văn hóa, geh êng bâh Xơ Đăng, Hrê ơm geh tât rlău 80% rnoh nuĭh ƀon lan jêng ăp ndơ pâl nđaih. Aƀaơ ndrel đah mât njrăng rlău 100.000 ha bri đah lĕ rngôch ăp bri hon êng, nkuăl Kon Plông hôm nsrôih tăm bri n’hanh tăm si tâm srah ƀư uĕh tay bri. Yuh Đỗ Cát Tiên, Groi Kruanh Hội Du lịch Măng Đen, nuĭh kon bah ƀon tơm Đà Nẵng yor ŭch Kon Plông ma tât gŭ ta nkuăl têh Măng Đen, tĭng đah nkual neh aơ n’hanh lĕ tăm rlău 1.000 tơm si nkoch:

“Rnôk Tiên sĭt đah Măng Đen reh đah bri kơt nĕ ri gâp saơ ăp nar dŭt uĕh n’hanh n’gơih săk kơt du hê kon se ma dơi mê̆ ut, nking n’gang. Jêng Tiên mĭn nău mât ndrăy n’hanh tăm tay bri lah du nău dŭt khlay. N’hanh gâp dŭt mpŏng lĕ rngôch ăp nuĭh đêt ngăn tâm nău rêh tăm geh du đêt tơm si. Gâp mbra lah an lĕ rngôch ăp nuĭh wât Me bri lĕ kơl an Măng Đen dŭt âk ndơ, he lah ăp kon nuih an mât ndrăy n’hanh njrăng n’gang yor mô geh bri mbra mô geh Măng Đen”.

Wa Đặng Đình Toán, Kruanh Jrô kan Văn hóa n’hanh Thông tin nkuăl Kon Plông an gĭt, n’gâng kan ƀon lan n’hanh nău kan bah nkuăl dôl ƀư ăp trong mkra na nê̆ mât ndrăy nău uĕh bah bri n’hanh mât ndrăy, ƀư uĕh nău khlay văn hóa bah ƀon lan rnoi mpôl đêt ta ntŭk an hun hao pâl nđaih:

“Êng mpeh ăp nău uĕh văn hóa way ơm bah kônh wa ta ntŭk ri an mât ndrăy, lơn lah ntŭk ntô rêh bah kônh wa. Mpeh nău ƀư văn hóa văn nghệ an mât rƀăy lor lh ăp nău ƀư mpeh ntŭk ntô văn hóa chĭng gông; nău ƀư mpeh lễ way ơm bah kônh wa, kơt Ƀư brah mbôr dak, Ƀư brah rhơn bah mhe... Lĕ rngôch ăp nău ƀư kơt nĕ gâp mĭn nchrŏng trong an kônh wa mât rƀăy n’hanh mât ƀư uĕh n’glơi an đah năch”.

Tât aƀaơ bôl mô hŏ mât uĕh, dơi jêng uĕh ăp ndơ pâl nđaih uĕh bah bri, bah văn hóa bri yơn Măng Đen lah êng n’hanh nkuăl Kon Plông, n’gor Kon Tum lah nsum, lĕ du ntŭk tât bah năch pâl nđaih tâm trong hăn uănh joi ƀư ngăn tâm bri. Ăp lôk bri hon êng, ntŭk ntô uĕh nđĭk, n’gŭr răm bah dak leng, n’glău dak: Pa Sỹ, Đăk Ke, Lô Ba, Toong Đam, Toong Zơri... Ntop đah trôk nar nđik wăr năm lah du nău uĕh êng bah Kon Plông. Knŭng tâm 6 khay bôk năm 2023 lĕ geh bơi 700.000 nuĭh năch tât đah Kon Plông hao ngăch nkôp đah năm 2022. Nghị quyết Đại hội 14 Đảng bộ nkuăl Kon Plông n’gluh rƀŏng tât năm 2025 n’hao rnoh jêng bah bri hao 83% rnoh neh bri hon êng bah nkuăl. Tâm rnôk rgâl trôk nar lơ m’ha, đah âk nău uĕh pâl nđaih bah bri, văn hóa bri bah ƀon lan, nkuăl Kon Plông, n’gor Kon Tum đah nău khlay nâp nâl moh săk nău uĕh bri lĕ n’hanh dôl jêng tay soan wăch rgum dăng đah năch pâl nđaih./.