Ta n’gor Kon Tum ƀư âk nău kan Văn hóa-Pâl nđaih rƀŏng tât ntŭk gŭ rêh ăp rnoi mpôl đet. Ngoăy tâm âk ntŭk uĕh găy ƀư ngăn Văn hóa-Pâl nđaih ntŭk gŭ rêh ăp rnoi mpôl đêt ta n’gor Kon Tum lah nkual pâl nđaih sinh thái ngih dak Măng Đen, ta nkuăl Kon Plông. Ta aơ tâm rơh rlu lễ năm aơ geh âk nău ƀư uĕh rhŏ an nuĭh ƀon lan n’hanh năch, kơt: Mpla nsơ ntŭk ntô văn hóa “Thiên đường Tây Nguyên-Măng Đen”; Mpla nsơ rơh tâm rlong “Rup uĕh Thiên đường Tây Nguyên-Măng Đen”; Rgum mpla tăch ndơ lŏ mir n’hanh mpla nsơ ăp ndơ ntĭt mpơl Kon Plông; nsa nkra trong nkual ƀon têh n’hanh ndơ ngêt sa Măng Đen... Tâm rơh aơ đŏng UBND nkuăl Kon Plông ƀư mbơh nău ntrŭnh bah UBND n’gor Kon Tum mpeh nău kơp dơn ntŭk pâl nđaih Vi Rơ Ngheo, xă Đăk Tăng. Ndrel đah uănh ntŭk uĕh, văn hóa ƀon bah nuĭh Xơ đăng, tât Ntŭk pâl nđaih Vi Rơ Ngheo di rơh aơ nuĭh ƀon lan n’hanh năch dơi kônh wa nkoch, ƀư ngăn âk nău văn hóa. Nô A Hiền, du hê nuĭh ƀon lan tâm ƀon, an gĭt:

“Bôk năp, gâp dan rhơn lĕ rngôch kônh wa n’hanh năch dăch ngai! lah ntŭk pâl nđaih bah ƀon lan, rnôk năch tât uănh ntŭk aơ, năch mbra dơi kônh wa nkoch mpeh văn hóa way ơm, dơi ƀư ngăn âk ndơ văn hóa, lơn lah văn hóa sông sa, nkret gâm poăch sŭr, djăr gŭch, ka nhŭp tâm dak diăng, biăp ri joi bah tâm bri gay rhŏ an năch... Mpôl hên mô nkret gâm ăp ndơ sa kơt bah nkual ƀon têh ma mât nău gŭch, nkret gâm ăp ndơ sa tĭng bah ƀon lan”.

Lah ƀon pâl nđiah ntŭk ƀon lan gŭ bôk năp ta Dak Lak geh kơp dơn bâh khay 3 năm aơ, ƀon akŏ Dhông ta phường Tân Lợi, nkuăl ƀon têh Buôn Ma Thuột hôm nha geh mât rbăy âk nău ueh way ơm geh nău ueh bâh nuĭh Rđe kơt: văn hoá ching gong, ntŭk gŭ rêh ngih jong, ndơ sông sa, tanh cheh, ndrănh yăng…âk rnăk vâl hôm nha geh mât ăp ntil ndơ khlay way ơm kơt lah yăng tang, gâr hgơr, nsưng kpan. Aơ dơi uăh lah ƀon lan dŭt ueh ngăn ta Dak Lak aƀaơ, đah 32 ngih jong way ơm, ndrel đah âk bor ching, mbuăt ret ăp nghệ nhân, mpôl njroh mprơ n’hanh ăp nău kan way ơm geh mât rbăy, mât n’hao n’hanh ndrăy bâh âk rơh kon său.

Wa Y Nuel Nie hôm ntơ lah ama Jeny, kruanh ƀon Ako Dhông an gĭt, tâm ba năp nơh, nău kan kơl an hun hao pâl nđaih ntŭk rêh jêng ta ƀon Akŏ Dhông lĕ geh mât ntuh kơl mpeh ndơ dŏng, kĩ thuật pâl nđaih, ntĭm nti ăp nău dơi blău kan n’hanh rdâk njêng ntil ndơ pâl nđaih, mât ueh ntŭk gŭ rêh. Aƀaơ, rnâng kan mât uănh pâl nđaih ntŭk rêh jêng ta ƀon n’hanh nuĭh ƀon lan tâm ƀon lĕ nchrăp ăp, mât đap mpăn nău geh ueh ngăn mpeh ndơ dŏng n’hanh rnoh nuĭh kan gay ma vơt năch tâm dak n’hanh bah dih dak

Lĕ rngôch rnâng kan mât uănh, bu ranh ƀon kruanh ƀon n’hanh ăp oh nô tâm rnâng kan mât uănh pâl nđaih ntŭk rêh jêng lĕ geh nsrôih rgŏ jă, mbơh tơih nuĭh ƀon kan ndrel tât râng rơh rgŏ jă, mbơh tơih ƀon lan ndrel tât râng hun hao pâl nđaih ntuk rêh jêng gay ma rgâl mhe nău rêh n’hao nău geh săk rnglăy pah kan pâl nđiah . Ndrel đah nĕ rĭ rnâng kan mât uănh pâl nđaih ntuk rêh jêng ta ƀon ŭch geh gâl n’ gor n’gâng kan văn hóa geh tay ăp nău kan gay ma kơl an prăk tâm 2 năm tay gay ma geh prăk pah kan, mât nău an gay ma an geh săk rnglăy lơn”.

Tĭng mông nar, nuĭh ƀon lan Gia Lai lĕ uănh tât âk lơn nău mât rƀăy, ƀư uĕh ăp nău khlay văn hóa, nău uĕh ơm rnoi nuĭh n’hanh sŏk nĕ ƀư an hun hao pâl nđaih ntŭk gŭ rêh. Tâm ăp năm bah năp, pâl nđaih ntŭk gŭ rêh dơi uănh tât mbơh ƀư ta ƀon Ốp nkual ƀon têh Pleiku, ƀon Rtơr, ƀon Mơ Hra-Đáp, nkuăl Kbang, ƀon Ia Gri nkuăl Chư Păh, n’gor Gia Lai. Pâl nđaih ntŭk gŭ rêh lĕ geh tât râng, ndrel ty bah nuĭh ƀon lan. Ăp ntrong kan hun hao pâl nđaih ta n’gor tĭng tâm ntŭk gŭ rêh, yor ntŭk gŭ rêh ƀư tơm n’hanh nta nău geh an nuĭh ƀon lan. N’gâng kan Văn hóa-Thể thao n’hanh Pâl nđaih lĕ jêng trong kan ntĭm nti, nkoch trêng n’hao nău wât bah kônh wa ta 15 ƀon ta ăp nkuăl, nkual têh mpeh pâl nđaih ntŭk gŭ rêh gay ntơm jêng ntrong kan pâl nđaih ntŭk gŭ rêh; pơk ăp jrô ntĭm nti ƀư pâl nđaih ntŭk gŭ rêh an kônh wadu đêt ƀon dơi hun hao pâl nđaih ntŭk gŭ rêh. Nô Hoàng Duy Cương, Nuĭh tơm quán Plei Chĭng gông, ƀon Ốp, phường Hoa Lư, nkual ƀon têh Pleiku, nkoch:

Văn hóa chĭng gông lah văn hóa mô mpơl săk, dơi Ngih dak kơp dơn bah năm 2005, yor nău ŭch, n’hanh rlău nĕ tay gâp ŭch mât ndrăy nău khlay văn hóa yor rĭ gâp lĕ ƀư quán Plei chĭng gông. Gay wăch rgum năch ri ăp pơh măp nar prao nkah gĭt năch n’hanh tŭr, uh chĭng mboăt n’hôm mpeh văn hóa chĭng gông, su ŭnh pôi, đơn T’nưng, mprơ.. Yor rĭ gâp ŭch m’hâm ƀư nta an ƀon, nta an nău kan an ăp nghệ nhân, mât n’hanh rƀăy văn hóa”.

Ndrel đah ăp nau pah kan văn hoá- pâl nđaih mpŏng ĭt đah nŭk rêh jêng ăp rnoi đê̆ nuĭh, ta rơh lễ rklaih đăp mpăn miền nam 30/4 , dơn ngoăy neh dak, n’hanh kah gĭt nar an nuĭh pah kan lam ntur neh 1/5 năm 2023, ngâng kan ta ntŭk ăp n’gor Tây Nguyên lĕ an geh mbơh âk nău kan pâl nđaih đah ăp ntil ndơ khlăy gay ma kơl an nău ŭch hăn nsong bâh năch tâm dak n’hanh bah dih dak tât khâl n’hanh uănh nsong.

Đah trong trôm pŭ yôk ŭnh dŭt âk n’hanh dŭt êng- công viên địa chất lam ntur neh UNESCO, ndrel đah dak bât Tà Ðùng ‘njônh Hạ Long jê̆ ta Tây Nguyên”, n’gor Dak nông dôl geh  ntrôl dăng nău pâl nđiah , hun hao wăng sa. Lôch tă geh nuh srê Covid-19 geh mât njrăng, tâm ba năp nơh, rnoh năch tât ta ntuk aơ ăp nar lơ ma âk. Ta rơh rlu lễ năm aơ, ăp ntŭk âl nđaih ta Dak Nông lĕ geh nchrăp lor na nê̆ gay ma vơt năch. Nô Nguyễn Công Bằng mât uănh Tà Đùng farm, ta phường Nghĩa Tân, nkuăl ƀon têh Gia Nghĩa, Dak Nông an gĭt;

Mpeh ntŭk ntô rĭ  mpôl hên tăm tay tơm si, ƀư an ueh nđir, ƀư tay du đê̆ ntŭk gŭ pâl ntŭk an gŭch poăch, ka bah dih. Mpeh nau gŭ rlu rĭ geh tay 3 jrô Bugalo gay ma an năch bâh ngai ŭch gŭ tay ta măng. Rlău ma nĕ rĭ hôm nha geh ap nău ŭch vah duk, bư an ueh ang ta kơh dak bât , an ngêt cà phê ta ôi ŭanh măt nar hao. Hôm ta măng rĭ geh su ŭnh, ngêt ndrănh yăng n’hanh mpôl ndjroh mprơ bâh rnoi đê̆”.

Nkuăl Lạc Dương, n’gor Lâm Đồng dôl ndâk ƀư môn thể thao tâm rlong seh mô geh lăk nkai bah nuĭh rnoi K’Ho jêng du ndơ uĕh rhŏ năch pâl nđaih tâm n’hanh bah dih dak. Ndrel đah ntil văn hóa chĭng gông, ndơ sông sa n’hanh ndrănh yăng, nkuăl Lạc Dương (Lâm Đồng) lĕ n’hanh dôl ntơm ndâk ƀư môn thể thao tâm rlong seh mô lăk nkai bah nuĭh K’Ho ta ntŭk jêng ndơ pâl nđaih wăch rgum năch. Tĭng wa Cil Poh, Groi Kruanh UBND nkuăl Lạc Dương, bah jŏ ƀon lan mĭn nău mât ndrăy, ƀư uĕh văn hóa, hun hao wăng sa pâl nđaih ngoăy tâm bôk nău kan khlay, na nao, jŏ jong n’hanh ntơm dơi mât uĕh săk rnglăy. Knŭng kơp êng tâm năm 2022. Lạc Dương lĕ wăch rgum geh 2,4 rkeh nuĭh năch pala nđaih, nsĭt tay nău geh âk an nuĭh ƀon lah ta ntŭk. Wa Cil Poh, an gĭt:

“Nkuăl Lạc Dương ndâk njêng Mpôl ntĭm rđău ƀư tâm rlong seh, đah ăp nuĭh ăp xă, nkuăl têh tâm nkuăl. Lĕ rngôch ăp ntŭk kan râng 2 nkô̆ nău lah tâm rlong seh mô geh săp nkai n’hanh tâm nđŭr ndơ sông sa. Tă bah nău ƀư aơ, mpôl hên nkoch, mpla nsơ mpeh rup ndah, nău geh kơt kon nuĭh bah neh Lạc Dương, nkoch ăp ndơ pâl nđaih êng bah ntŭk nơm gay ntrŭt wăng sa hun hao”.

Yuh Y Sim deh năm 1990, làng Đê Gôh, xã Đăk Sơ Mei, nkuăl Đak Đoa, Gia Lai an gĭt, tâm nău rêh bâh nuĭh Tây Nguyên ta ntŭk bâh âk rơh, ƀăng lah ndơ sa way sa, mô dơi mô geh tâm rơh sông piăng ăp nar, kơt: ƀăng gâm pŏp, ƀăng gŭch, ƀăng juh, pâi ƀăng. Uănh năl aơ lah ndơ sa way bên, geh nău kah êng, tâm ba năp nơh, ƀon lan ta ăp xã Đak Sơ Mei, Kon Gang lĕ tâm rgop tăm, ƀư jêng ƀăng kro rdâk njêng nău ntơ OCOP, tăch âk tấn ăp năm. Ndơ sa ƀăng bên aƀaơ lĕ nsĭt tay nău geh n’hanh lah trong kan ma ƀon lan mbơh tơih an năch peh nău kah êng bâh ƀăng Tây Nguyên. Yuh Y Sim ngơi.

“Bâh kăl e ƀăng gle lah ndơ sa way bên sa mô dơi mô geh bâh ăp nuĭh, ăp jay. Aƀaơ hên geh n’gâng kan ntĭm mbơh ƀư ƀăng kro gay ma tăch an năch pâl nđaih. Nău ma hên ŭch ngăn lah năch pâl nđaih bâh ngai tât ta aơ joi gĭt rlong sa ƀăng kro n’hanh mbơh tât ăp nuih êng gĭt ndơ sa ntoh lư êng bâh ƀon lan Bahnar hên tât đah ăp ntŭk”.