Chúng tôi khá dễ dàng ghi nhận nhiều bằng chứng về việc mua bán rất dễ và muốn mua bao nhiêu cũng được loại hàng hóa cực độc được Nhà nước yêu cầu quản lý chặt. Những người bán thuốc diệt cỏ đều biết đây là loại thuốc có độ độc cao, song vì nhu cầu người mua và các cơ quan chức năng chưa xiết chặt quản lý, nên bán rất thoải mái mà không mảy may suy nghĩ.

Một chủ cửa hàng thuốc bảo vệ thực vật ở xã Noong Luống, huyện Điện Biên, tỉnh Điện Biên, thông thạo giải thích về công dụng diệt cỏ, còn việc ảnh hưởng thế nào đến sức khỏe và môi trường thì không nhắc đến: "Cái loại này chết cả rễ, nó mục hết. Có người họ phun chết cháy hết ngay (để) họ làm vườn. Cây cao phun vào cũng ảnh hưởng, chết hết, làm mục hết rễ. Khi chúng tôi phổ biến cho những người họ mua phun ở bờ lúa, lấy cái này họ phun nên đất nó nhoét hết ra".

Mua bán thuốc bảo vệ thực vật tại chợ phiên Sín Chéng

Nhà có 5 héc ta đất trồng ngô, mía, gia đình chị Lường Thị Long, bản Mờn 1, xã Chiềng Lương, huyện Mai Sơn, tỉnh Sơn La, mua thuốc diệt cỏ dùng thường xuyên mỗi vụ sản xuất. Chị cho biết: nhà có 4 lao động, nên việc dùng thuốc diệt cỏ giảm bớt thời gian lao động, không phải thuê người làm.

Khi mua, người dân chỉ biết đến một tác dụng duy nhất mà người kinh doanh quảng cáo là cháy cỏ nhanh và cháy chậm. Còn cách phun thế nào để đảm bảo sức khỏe, trang bị bảo hộ lao động ra sao, ảnh hưởng thế nào đến sức khỏe, đến môi trường, thì người mua rất lơ mơ.

Cả bản Mờn 1, nhà ai làm nông nghiệp cũng dùng thuốc diệt cỏ. Chị Long bảo, mỗi khi đi phun thuốc, thấy người rất khó chịu, nhưng "thấy nhà nào cũng làm, nên cứ thế mà làm thôi". Hỏi chị về nguyên tắc "4 đúng" cơ bản nhất trong qui trình phun thuốc là: đúng thuốc, đúng thời điểm, đúng thành phần và đúng liều lượng, chị chỉ cười trừ:

“Không biết đâu, cả bản mình đều thế mà, cứ làm theo nhau thôi. Bà con ở bản đi phun thuốc, vì nắng nóng nên chẳng ai mặc quần áo bảo hộ, khẩu trang cũng chẳng dùng, hầu như ai cũng thế hết. Chắc vì dùng nhiều nên chúng tôi cũng quen với mùi của nó rồi. Vẫn biết sau này có thể ảnh hưởng đến sức khỏe của mình, nhưng giờ thấy chẳng sao nên kệ thôi".

Không biết bao nhiêu người đọc và nhớ những thông điệp thế này?

Chợ phiên xã Sín Chéng, huyện Si Ma Cai, đặt biệt vì mỗi tuần chỉ họp một phiên vào đúng thứ 4. Đây là một trong những chợ phiên quy mô lớn nhất của tỉnh Lào Cai. Hàng chục quầy sạp thuốc bảo vệ thực vật được bày bán tại đây.

Trên mỗi sạp hàng, không kể đến các loại hạt giống thì thuốc bảo vệ thực vật dán nhãn chữ Việt và chữ Trung Quốc được bày cùng nhau. Rất dễ nhận biết chúng bởi thứ mùi hắc nồng đặc trưng. Vậy nhưng những người xung quanh không ai có phản ứng, kể cả những người đang ăn hay phụ nữ cho con bú.

Dân vùng cao đi chợ, rất nhiều người ghé qua mua thuốc bảo vệ thực vật. Với giá trung bình 10 nghìn đồng/gói thuốc diệt cỏ loại bột và từ 30 – 50 nghìn đồng/chai thuốc trừ sâu dạng nước, các gia đình cứ dùng hết lại ra chợ phiên mua.

Anh Giàng Seo Dơ, ở xã Nàn Sín, huyện Si Ma Cai, cho biết: "Thuốc này mình dùng thử được một năm rồi, để phun sâu cây lúa rất tốt. Ruộng nhiều thì phải dùng nhiều, ít thì 1 – 2 chai là đủ. Bình thường mình hay ra chợ mua vì ở chợ nó bán rẻ".

Hiện nay, kinh tế chủ đạo của Lai Châu là nông nghiệp, vì vậy nghề kinh doanh thuốc bảo vệ thực vật càng phát triển. Mỗi năm, người dân sử dụng từ 60-70 tấn thuốc bảo vệ thực vật, trong đó khoảng 2/3 là thuốc diệt cỏ.

 Theo số liệu từ các cơ quan chức năng địa phương cung cấp, hiện toàn tỉnh có gần 150 cơ sở kinh doanh thuốc bảo vệ thực vật, được cấp giấy chứng nhận đủ điều kiện kinh doanh buôn bán. Tại các xã vùng sâu, vùng xa, biên giới vẫn xuất hiện tình trạng hộ gia đình kinh doanh tại nhà mà không được cấp phép, một số cửa hàng bán các loại thuốc không rõ nguồn gốc.

Bà Trương Thị Nhàn, Chi cục phó Chi cục Trồng trọt và Bảo vệ thực vật, Sở Nông nghiệp và Phát triển nông thôn tỉnh Lai Châu, cho biết: "Chi cục đã tăng cường hoạt động thanh, kiểm tra để nâng cao nhận thức của các hộ kinh doanh, buôn bán thuốc bảo vệ thực vật trong việc tuân thủ đúng các quy định của pháp luật. Ở các khu vực vùng biên thì chúng tôi tuyên truyền bà con không kinh doanh thuốc bảo vệ thực vật không rõ nguồn gốc, thuốc nhập lậu. Việc người dân sử dụng thuốc bảo vệ thực vật cho các mục đích khác thì ngoài tầm kiểm soát, cần phải tăng cường công tác phối hợp giữa các cấp chính quyên và các thôn bản".

Chuyện mua bán thuốc bảo vệ thực vật tại chợ phiên Sín Chéng chỉ là một trong những ví dụ điển hình ở Lào Cai. Theo thống kê, toàn tỉnh còn 25 xã và 5 chợ phiên đang tồn tại các điểm bán lẻ thuốc bảo vệ thực vật không phép, nằm tại các khu vực vùng cao thuộc các huyện Bắc Hà, Mường Khương, Si Ma Cai, Bát Xát.

Ông Vi Văn Phát, Phó Chi Cục trưởng Chi cục Trồng trọt và Bảo vệ thực vật tỉnh Lào Cai, cho biết, nghịch lý về cung - cầu là nguyên nhân chính dẫn đến câu chuyện này. Tỉnh có 204 điểm bán thuốc bảo vệ thực vật được cấp phép thì có tới 160 điểm nằm ở các vùng thấp, còn cả một dải vùng cao rộng lớn chỉ có 44 điểm bán.

Do đó, thay vì tới số ít các điểm đại lý đặt tại các cụm xã này thì người dân vùng cao thường ra các chợ gần nhà, đỡ phải đi xa, lại được giá rẻ. Tuy nhiên, việc mở rộng đại lý ở vùng cao không hề dễ dàng, mặc dù Chi cục luôn khuyến khích các công ty, cá nhân mở rộng đại lý lên địa bàn này nhưng thường không nhận được sự hưởng ứng.

Mời bạn đọc tiếp bài 3: “Tây Bắc: Lời cảnh báo thảm họa từ việc sử dụng thuốc diệt cỏ bừa bãi”

VOV-Tây Bắc