Khu bảo tồn thiên nhiên Nà Hẩu với tổng diện tích tự nhiên hơn 16 nghìn héc ta, nằm trên địa bàn 4 xã: Nà Hẩu, Đại Sơn, Mỏ Vàng và Phong Dụ Thượng, huyện Văn Yên, tỉnh Yên Bái. Nơi đây có hệ sinh thái rừng tự nhiên phong phú, đa dạng, mang tính điển hình của vùng núi phía Bắc Việt Nam cùng nhiều loài động, thực vật quý hiếm như cây chò nâu, dổi, trám, de, lát hoa, pơ mu...

Khu bảo tồn này cũng là nơi sinh sống của khoảng 72 loài thú, 240 loài chim, gần 50 loài bò sát, trong đó có nhiều loài trong Sách Đỏ Việt Nam và thế giới như sơn dương, gấu, vượn đen tuyền, voọc xám, rùa đầu to, kỳ đà hoa; chim hồng hoàng…

Nằm trong vùng lõi của khu bảo tồn, với hơn 4.500 héc ta rừng đặc dụng, xã Nà Hẩu có hơn 460 hộ đồng bào Mông sinh sống. Để bảo vệ tốt những cánh rừng nguyên sinh, từ lâu bà con đã đặt ra những quy định về việc bảo vệ rừng và được cộng đồng tôn trọng. Một trong số đó là thực hành tín ngưỡng cúng rừng. Ngày nay nó đã được phát triển thành Lễ hội Tết rừng Nà Hẩu vào dịp đầu xuân hằng năm với nhiều nghi thức độc đáo như: Dâng lễ vật thần rừng, cầu khấn thần rừng ban lộc rừng, cầu mưa thuận gió hòa, cây cối tốt tươi, mùa màng bội thu...

Ông Sùng A Xà, một người dân ở thôn Bản Tát, xã Nà Hẩu cho biết, theo tục lệ của người Mông thì từ ngày xưa đã có tục cúng rừng. Hằng năm thầy cúng làm các phép bùa để giữ các khu rừng, bảo vệ nguồn nước. Nếu người nào cố tình vi phạm, phát phá rừng, chặt cây to sẽ bị đau ốm.

Nhờ tập quán, tín ngưỡng tôn trọng, bảo vệ rừng; coi rừng là ngôi nhà chung của cộng đồng, nên thôn, bản nào ở Nà Hẩu cũng có một khu rừng cấm, rừng thiêng. Khu rừng này nằm ở địa thế đẹp nhất của thôn, có nhiều loại cây to quý hiếm… Với những quy định "bất khả xâm phạm”, nên rừng luôn được bảo vệ tốt và các cánh rừng đó đã trở thành khu bảo tồn thiên nhiên.

Anh Sùng A Chua, một thanh niên ở xã Nà Hẩu cho biết: Qua lễ cúng rừng, chúng em được ông bà, bố mẹ dạy bảo chăm sóc, bảo vệ rừng cho tốt và không chặt phá rừng nhằm chống xói mòn, sạt lở đất, góp phần làm cho rừng trở thành khu sinh thái của xã cả trước mắt và sau này.

Hạt Kiểm lâm Văn Yên, Ban Quản lý Khu Bảo tồn thiên nhiên Nà Hẩu luôntích cực phối hợp với chính quyền xã tiến hành giao khoán quản lý, bảo vệ trên 3.700 héc ta rừng tự nhiên đặc dụng cho cộng đồng các thôn trên địa bàn để bà con được hưởng lợi từ chi trả dịch vụ môi trường rừng.

Xã cũng thành lập các tổ, đội bảo vệ và phòng chống cháy rừng. Song song với đó là tăng cường tuyên truyền, giáo dục nhân dân; tổ chức cho bà con ký kết bảo vệ, phòng cháy, chữa cháy rừng; xử lý nghiêm các hành vi vi phạm… 

Ông Vũ Minh Phúc - Hạt trưởng Hạt Kiểm lâm Văn Yên, tỉnh Yên Bái cho biết, chúng tôi xác định cộng đồng dân cư, người dân tham gia quản lý, bảo vệ rừng chính là tai mắt, cánh tay nối dài giúp cho lực lượng kiểm lâm phát hiện, xử lý kịp thời các vi phạm. Vì vậy, trong thời gian tới chúng tôi tiếp tục đối thoại với cộng đồng dân cư, lắng nghe ý kiến từ cơ sở, qua đó xây dựng các chương trình, kế hoạch phù hợp, để làm sao bảo vệ tốt diện tích rừng hiện có, ngăn chặn tới mức thấp nhất tất cả các hành vi vi phạm.

Sự trân trọng, giữ gìn rừng bằng cả tấm lòng của người dân bản địa; cùng nỗ lực của ngành chức năng, những cánh rừng nguyên sinh, đặc dụng trong vùng lõi của Khu Bảo tồn thiên nhiên Nà Hẩu cứ thế xanh ngút ngàn theo năm tháng. Để rồi, bà con được che chở, đời sống từng bước được nâng cao và hơn thế nữa là đã, đang đưa Nà Hẩu trở thành điểm đến lý tưởng cho du khách gần xa ưa du lịch khám phá./.

Một số hình ảnh về cách giữ rừng của người Mông ở Nà Hẩu: