Cộng đồng người La Chí ở Hà Giang hiện có khoảng 12 ngàn người, phân bố ở các huyện: Hoàng Su Phì, Quang Bình, Bắc Quang và Xín Mần.

Trước đây, người La Chí thường dùng sừng trâu thay thế cái chén, cái ly để uống rượu, từ đó mỗi lần cúng Tổ tiên hay các bài cúng khác luôn phải dùng sừng trâu để đựng và uống rượu hoãng thì tổ tiên ở cõi âm mới nhận được.

Mỗi khi trong nhà có người đàn ông mất, người La Chí mổ trâu để chia cho người xuống cõi âm có trâu cày ruộng. Khi mổ trâu, họ thường lấy phần đầu trâu dâng cúng, sau đó sừng trâu được đẽo gọt rất công phu rồi treo lên bàn thờ. Vì vậy, nhà nào có nhiều sừng trâu là nhà ấy thuộc dòng họ, gia đình bề thế.

Vào ngày tết, các gia đình rửa sừng trâu bằng rượu cho sạch, rồi đổ rượu vào để uống. Trong các lễ cúng tổ tiên, thầy cúng bao giờ cũng vừa cúng vừa uống rượu bằng sừng trâu, bởi theo quan niệm của người La Chí, phải uống bằng sừng trâu thì tổ tiên mới đón nhận được. 

Ông Lùi Chỉn Dùng, thầy cúng của dòng họ Lùi ở xã Bản Díu (Xín Mần), cho biết: Sừng trâu là vật rất linh thiêng của người La Chí, là vật kết nối giữa con cháu với tổ tiên: thay lời mời gọi tổ tiên về quây quần bên con cháu trong các dịp lễ, tết, giúp con cháu gửi lời nhắn nhủ tới các tổ tiên rằng “trong thời gian tháng Bảy âm lịch này không được đi lang thang, không đi xin ăn mà hãy về quây quần bên con cháu trong ngày lễ, tết”...

Trong lễ cúng tổ tiên dịp Tết Khu Cù Tê, trên mâm có mấy cái sừng trâu, đồng nghĩa là gia đình đó thờ mấy ông trong 3 đời. Tùy theo các dòng họ trong làng, nhà đông người nhất thì có 5 đến 6 sừng trâu, ít nhất có 3 sừng.

Những chiếc sừng trâu trên bàn thờ của người La Chí chỉ được dùng uống rượu khi cúng tế, còn trong ngày thường ăn uống giao lưu không được dùng những chiếc sừng trâu trên bàn thờ.

Uống rượu bằng sừng trâu của người La Chí là nét văn hóa được lưu truyền từ thời xa xưa của người La Chí, cũng là một trong những nghi thức không thể thiếu trong các bài cúng tổ tiên hay cúng quải, đặc biệt là trong Lễ hội Tết Khu Cù Tê.

Tết Khu Cù Tê của người La Chí thường được tổ chức từ ngày 1/7 đến ngày 15/7 âm lịch hàng năm, vào dịp khi cây lúa, cây ngô đã lên xanh tốt ngoài đồng.

Tết Khu Cù Tê có ý nghĩa cầu mong tổ tiên phù hộ cho ngô, thóc đầy bồ; trâu, bò đầy chuồng, béo tốt; con cháu khỏe mạnh, gia đình hạnh phúc, bản làng ấm no... 

Hiện nay, việc uống rượu bằng sừng trâu của người La Chí đã gây được sự tò mò và thu hút nhiều du khách trong và ngoài nước đến tìm hiểu và trải nghiệm. Nên mỗi khi mổ trâu để bán không qua cúng tế, người La Chí thường gọt đẽo đôi sừng cho mượt và giữ lại để làm quà, giao lưu hoặc để trưng bày, giới thiệu và quảng bá nét đặc sắc của dân tộc La chí.

(Du khách cùng uống rượu hoãng bằng sừng trâu với người La Chí (xã Bản Phùng, Hoàng Su Phì).

Với người La Chí chỉ có những khách quý mới được mời rượu bằng sừng trâu, điều đó thể hiện sự hiếu khách của người La Chí.

(Theo báo Hà Giang online)