Là cộng đồng lớn nhất của tỉnh Sơn La, chiếm 54% dân số toàn tỉnh, đồng bào dân tộc Thái đã tạo nên một vùng di sản đậm đà bản sắc, góp phần tô đẹp bức tranh sắc màu văn hóa Sơn La nói riêng, Tây Bắc nói chung. 
Về những những bản làng đồng bào dân tộc Thái ở Sơn La, giờ đây nhiều ngôi nhà sàn truyền thống dần được thay thế bởi những ngôi nhà xây kiên cố, kiến trúc hiện đại. 

Những bản làng đồng bào Thái dần được thay thế bởi những ngôi nhà xây kiên cố, kiến trúc hiện đại

Hình ảnh những người phụ nữ Thái ngồi dệt vải, dạy con gái thêu thùa trước khi về nhà chồng, giờ đây cũng trở nên hiếm gặp.
Hiện nay, phong tục tập quán hiện nay không còn những yêu cầu quá khát khe, ví dụ khi người con gái về nhà chồng, thay vì một thời gian rất lâu chuẩn bị cho việc thêu thùa, may vá thì hiện nay có thể mua sản phẩm có sẵn ở ngoài chợ.

Hình ảnh những người phụ nữ Thái ngồi dệt vải, dạy con gái thêu thùa trước khi về nhà chồng, giờ đây cũng trở nên hiếm gặp

 
Chị Lò Lưu Ly ở bản Địa, thị trấn Sông Mã, huyện Sông Mã cho biết: Khi bước chân lên nhà sàn của người Thái thì trước đây nếu như trong gia đình nào có chăn đệm được làm thủ công, nhà nào có nhiều tức là người con gái nhà đấy được đánh giá cao là chăm chỉ, là chịu khó; tuy nhiên đến thời điểm hiện tại, đây không còn được coi là một trong những yếu tố đánh giá về mức độ chăm chỉ hay chịu khó của người con gái nữa.
Nếu như trước kia, đám cưới của đồng bào dân tộc Thái diễn ra trong không gian mang đậm bản sắc, với những điệu khắp ngọt ngào, đằm thắm cùng tiếng pí bay bổng, thì nay không khó để bắt gặp hình ảnh vẫn những bộ trang phục xửa cóm, váy đen, khăn piêu, nhưng trai gái Thái không còn tay trong tay múa những điệu xòe truyền thống, mà cuồng nhiệt với vũ điệu nóng bỏng trong tiếng nhạc ồn ã, sôi động. 

Trai gái Thái không còn tay trong tay múa những điệu xòe truyền thống

Ông Lò Bình Minh, Hội viên chi hội Văn nghệ dân gian, Hội liên hiệp văn học nghệ thuật tỉnh Sơn La cho biết: Trong đám cưới người ta không còn hát những điệu dân ca Thái, không còn hát son trụ xôn xao mà nhảy múa những điệu với nhạc nước ngoài rất sôi động, thì chúng tôi thấy đây là một nguy cơ bởi nó sẽ mất dần đi những bản sắc văn hóa dân tộc thái. Là một người dân tộc Thái thì chúng tôi thấy rất trăn trở.
Trong bối cảnh đất nước hội nhập và phát triển như hiện nay, ngoài những mặt tích cực đem lại, cũng đặt ra không ít khó khăn thách thức trong việc gìn giữ, bảo tồn các giá trị văn hóa, không chỉ dân tộc Thái mà cả các cộng đồng dân tộc khác của tỉnh Sơn La. 
Nhiều lĩnh vực vốn được xem như bản sắc đặc trưng của một tộc người, như: trang phục, nhà ở, lối sống, văn hóa ứng xử, nhất là việc trao truyền văn hóa giữa các thế hệ... đang ngày càng mai một hoặc bị biến đổi. 
Tiến sỹ Lường Hoài Thanh, Giám đốc Trung tâm Nghiên cứu văn hóa các dân tộc Tây Bắc, Trường Đại học Tây Bắc cho biết: Nhiều thanh niên dân tộc Thái đã bắt đầu tách khỏi hoạt động kinh tế nông nghiệp, đi làm ăn ở các vùng khác, xuống những công ty để làm việc, có nghĩa là thời gian để họ làm những công việc liên quan đến văn hóa truyền thống như thêu thùa, dệt thổ cẩm… không còn được duy trì như trước đây nữa, và đấy cũng là một trong những yếu tố khiến cho việc bảo tồn văn hóa có nguy cơ bị mai một.
Trước thực trạng này, vấn đề bảo tồn, phát huy di sản văn hóa đang trở nên cấp bách, được Nhà nước, các cơ quan chính quyền và nhiều nhà nghiên cứu đặc biệt quan tâm. 
Mới đây, Ban Tuyên giáo Tỉnh ủy Sơn La và Viện Nghiên cứu Văn hóa đã tổ chức hội thảo khoa học với sự tham gia của gần 80 nhà nghiên cứu, giảng viên, nghệ nhân trong cả nước. 
Nhiều vấn đề, giải pháp được đưa ra thảo luận, nhằm cụ thể hóa, nâng cao hiệu quả trong công tác bảo tồn, phát huy giá trị di sản văn hóa dân tộc. 
Tiến sỹ Nguyễn Thị Thanh Hoa, Viện Văn hóa Nghệ thuật Quốc gia Việt Nam cho biết: Theo quan điểm mới hiện nay, di sản văn hóa không chỉ tạo ra các giá trị mới về mặt tinh thần mà còn có những giá trị về mặt kinh tế, chẳng hạn như chúng ta có thể phát huy những giá trị về văn hóa để tạo ra những động lực thu hút du lịch để phát triển sinh kế cho người dân. Đó là những giá trị mà chúng ta cần phải hướng tới và những nỗ lực trong việc bảo tồn văn hóa nên đặt vào khuôn khổ như vậy.
Từ bao đời nay, những giá trị văn hóa được đồng bào dân tộc Thái kết tinh, gìn giữ và kế thừa từ thế hệ này sang thế hệ khác, trở thành một phần không thể thiếu trong đời sống sinh hoạt. 
Chính vì vậy, cốt lõi trong công tác bảo vệ, phát huy các giá trị văn hóa là việc thay đổi tư duy, nhận thức của chính cộng đồng dân tộc Thái trong việc tiếp nhận các yếu tố văn hóa hội nhập.
Bên cạnh đó, cần gắn văn hóa song hành cùng phát triển du lịch, tạo sinh kế cho người dân, từ đó giúp cộng đồng thêm trân trọng và chủ động gìn giữ những di sản của ông cha mình để lại./.

Trấn Long/VOV Tây Bắc