Trước khi làm vía, người Thái thường chọn ngày lành tháng tốt, không kỵ với người được làm vía và gia chủ. Chuẩn bị một cái túi vải dệt đựng áo của người được làm vía, bởi đồng bào quan niệm vía người ở trong cái áo thường mặc, Đặc biệt chú ý không dùng áo trắng để làm lễ. Trong túi có một quả trứng luộc, một con cá nướng chín gói lại và một cái vợt xúc cá, một bó đóm dài gần bằng sải tay.

Chuẩn bị xong,  ông (bà) mo đeo cái túi trên vai, tay cầm vợt xúc cá, tay cầm bó đuốc đốt ngồi xuống gọi vía ở chân cầu thang lên xuống cho đến khi bài khấn gọi vía kết thúc.

Ông Quàng Văn Oai, ở bản Phàng, xã Chiềng Đông, huyện Tuần Giáo, tỉnh Điện Biên, cho biết: “Từ xa xưa người ta quan niệm con người có vía “ khuân”. Người ta làm vía khi vía bị lưu lạc, con người không được khoẻ mạnh".

Người Thái Đen làm vía khi con dâu về nhà chồng.  Ảnh: baomoi.com

Chủ nhà chuẩn bị sẵn con gà luộc hoặc con lợn luộc chín. Trong mâm làm lễ còn có một bát gạo, một gói xôi, 6 chén rượu trắng, một bát hương, hoa quả, bánh chưng, bánh kẹo, một bát nước canh luộc thịt, thịt gà hoặc lợn đều có đủ lục phủ ngũ tạng để gọi vía đến ăn.

Nếu làm vía cho người lớn thường mổ lợn và ông (bà) mo sẽ gọi vía từ trên thiên đàng xuống, còn làm vía cho trẻ nhỏ thường gọi vía ở nơi trần gian, nơi vía  lưu lạc, về nhà. Bà con quan niệm con người có rất nhiều vía cho nên ông mo sẽ gọi vía từ đầu xuống đến vía thân thể, chân tay đều về đủ. 

Ông Lò Minh Ón, ở huyện Sốp Cộp, tỉnh Sơn La, cho biết: “Phải gọi từ vía đầu đến vía thân thể, chân tay. Bởi con người ta có nhiều vía, có 80 vía đằng trước, 50 vía đằng sau, vía nào cũng như nhau, ai cũng đều có vía không có gì khác nhau”.

Theo ông mo Mè Văn Dinh, ở bản Nà Huổi, xã Chiềng Bằng, huyện Quỳnh Nhai, tỉnh Sơn La, tục làm vía được lưu truyền từ thế hệ này sang thế khác.  Đồng bào làm vía trong nhiều trường hợp, ví dụ như khi người ta gặp rủi ro tai nạn, ốm đau bệnh tật, nhà có người mới đi xa về, đặc biệt con dâu mới về nhà chồng, hoặc trẻ mới sinh, đều được làm vía để báo cáo với tổ tiên có thêm thành viên mới. 

Khi ông mo làm xong thủ tục gọi vía, sẽ gọi cả nhà đến cùng ăn một chút thức ăn trong mâm cúng (kin khảu pan khuân) và uống 2 chén rượu chúc cho người được làm vía luôn khoẻ mạnh, vui vầy cùng gia đình. Sau khi làm lễ cúng gọi vía xong, gia đình và đại diện nội, ngoại 2 bên sẽ chúc phúc cho người được làm vía và cầu mong cho đại gia đình luôn mạnh khoẻ, may mắn và hạnh phúc. 

Tục làm vía của đồng bào Thái Tây bắc thường giới hạn trong nội bộ gia đình. Làm vía cũng thể hiện sự quan tâm của các thành viên trong gia đình với nhau, cầu mong cho mọi người đều mạnh khoẻ, an lành, hạnh phúc.

Lường Hạnh/VOV-Tây Bắc